کتابسازی و کاهش تیراژ کتاب
کاهش تیراژ کتاب‌های عمومی و غیردرسی، واقعیتی است. بخشی از عوامل این اتفاق، البته ناگزیر هستند که کاری نمی‌شود و اصلأ نباید برایشان کرد، اما بخش دیگر عوامل چنین نیست.
نیمه پنهان کاهش شمارگان کتاب چیست؟
احسان رضایی نوشت: پای صحبت اهالی فرهنگ که بنشینی، همه از پایین آمدن تیراژ کتاب و سرانۀ مطالعه گلایه دارند که خب حرف درستی هم هست.
هم عددهای توی صفحات شناسنامه کتاب‌ها همه چیز را نشان می‌دهند و هم آمارها و نمودارها گویا هستند. اگر در نیمۀ اول دهه شصت، تیراژ متوسط کتاب‌ها ۸۴۰۰ نسخه در هر نوبت چاپ بود، حالا این عدد به هزار رسیده که البته همین هم از صدقه سر ناشران کمک‌آموزشی است.
از بین هفت ناشر پرکاری که مجموع شمارگان کتاب‌هایشان در طول دهه اخیر بالای ۳۰میلیون نسخه بوده، جز کانون پرورش فکری و هنری، بقیه کمک‌آموزشی هستند و اهل فن می‌دانند که یک دلیل تیراژ بهتر کتاب‌های کانون هم شبکه کتابخانه‌ای عظیم این نهاد در سرتاسر کشور است که حداقل از چاپ اول هر کتاب کانون، هزار نسخه برای این کتابخانه‌ها می‌رود - وگرنه هر هفت ناشر پرکار و پرتیراژ ما از کمک‌آموزشی‌ها بودند.
کاهش تیراژ کتاب‌های عمومی و غیردرسی، واقعیتی است. بخشی از عوامل این اتفاق، البته ناگزیر هستند که کاری نمی‌شود و اصلأ نباید برایشان کرد، اما بخش دیگر عوامل چنین نیست.
آن بخش ناگزیر ماجرا، پیشرفت تکنولوژی و تبعات آن است. حالا گروهی از کتابخوان‌ها، کتاب مورد علاقه‌شان را به شکل الکترونیک و روی دستگاه‌های دیجیتال می‌خوانند و گروهی دیگر هم از کتاب صوتی استفاده می‌کنند. به علاوه پیشرفت‌های حوزه چاپ باعث شده تا دیگر نیازی به فیلم و زینک و سایر تجهیزات نباشد که زمانی هزینۀ همین‌ها باعث می‌شد چاپ در زیر تعداد مشخصی به صرفه نباشد.
حالا روش چاپ بر اساس تقاضا ( print on demand) شکل گرفته که اتفاقاً برای کتاب‌های تخصصی در حوزه‌های کم‌مخاطب بسیار هم مفید و کار راه‌انداز است.
به اینها اضافه کنید رواج انواع و اقسام روش‌های سرگرمی و وقت گذراندن را که قبلاً یا نبود یا این‌همه نبود. بخشی از افرادی که قبلاً اوقات فراغتشان را با کتاب پر می‌کردند و با دل به دل شخصیت‌های یک داستان خوب دادن، سر خودشان را گرم می‌کردند، حالا با فیلم و سریال و شبکه‌های اجتماعی وقت می‌گذرانند. و درست همینجاست که دستۀ دوم دلایل افت تیراژ خودشان را نشان می‌دهند.
وقتی یک نفر رقیب قدر پیدا می‌کند، طبیعتاً باید خودش را تقویت کند تا زورش بر حریف بچربد. آیا چنین اتفاقی در حوزه نشر ما افتاده است؟ کتاب‌ها در روزگار دیجیتال جذابتر از قبل شده‌اند؟ جوابش واضح است.
در همۀ این سال‌ها ما شاهد توسعۀ کمی و عددی بوده‌ایم. طبق آمارها، در سال ۹۷ در مجموع ۱۰۰ هزار و ۹۲۷ عنوان کتاب منتشر شده که فقط ۳۸٪ چاپ مجدد بودند که یعنی در آن سال ۶۱ هزار و ۳۵۰ عنوان کتاب جدید منتشر شده است.
در سال ۹۸ هم ۱۰۵ هزار و ۵۸ عنوان کتاب منتشر شده که ۵۷ هزار و ۸۸۴، کتاب چاپ اول و الباقی تجدید چاپ بوده‌اند. به زبان ساده‌اش، سالی حدود ۶۰ هزار عنوان کتاب جدید منتشر می‌شود و ۴۰ هزار کتاب تجدید چاپ.
اگر فرض کنیم که بازچاپ‌های هر سال، فقط از تازه‌های سال قبل است، یعنی هر سال ۲۰هزار عنوان کتابی چاپ می‌شود که ارزش دوباره خواندن ندارد. درحالی که می‌دانیم چنین نیست و تجدید چاپی‌ها از مجموع آثار چاپ اول همۀ سالیان قبل است. یعنی تعداد کتاب‌های بی‌کیفیت و کم‌ارزش هر سال، خیلی بیشتر از عدد ۲۰ هزار عنوان است.
وقتی از پایین آمدن تیراژ کتاب و سرانه مطالعه حرف می‌زنیم، یادمان باشد که بخشی از تولیدات نشر ما چنین کتاب‌های بنجل و ایضاً کتاب‌سازی‌های کاسبکارانه است. آثاری که باعث شلوغ شدن پیشخوان نشر و کمتر دیده شدن کتاب‌های خوب و خواندنی هستند.
این یادداشت در روزنامه فرهیختگان منتشر شده است
ارسال نظر