کت‌وشلواری‌ها جای یونیفورم‌پوش‌ها را می‌گیرند

مستقل آنلاین/ یک منبع آگاه حوزه سیاست خارجی به بی‌بی‌سی عربی گفته که محمدجواد ظریف در سفر اخیرش به بغداد و از طریق این کشور پیام قاطعی از جانب تهران به واشنگتن ارسال کرد، مبنی بر اینکه ایران به آمریکا اجازه نمی‌دهد آن را به اصطلاح «قورباغه آب‌پز» کند. به ادعای این منبع، پیام ظریف هشدارآمیز بود. همین منبع در توصیف پیام ظریف گفت: ایران «بین جنگ اقتصادی و جنگ نظامی تفاوتی قائل نمی‌شود و به آمریکا اجازه نمی‌دهد که روی حرارت کم آن را بپزد و بکشد».

این در حالی است که بسیاری از محافل سیاسی در منطقه‌ و جهان درباره امکان میانجی‌گری میان ایران و آمریکا سخن می‌گویند.

طی یک ماه پیش و همزمان با اوج‌گیری تنش‌ها میان ایران و آمریکا، دستگاه دیپلماسی به شدت فعال شده و متولیان آن دائم در حال مسافرتند تا ضمن تشریح مواضع ایران، پیام‌هایی بفرستند یا بگیرند. ظریف شنبه پیش، کمی بعد از بازگشت از پاکستان به عراق رفت. این سفر در ادامه سفر‌های او به کشور‌هایی مانند هند، چین، روسیه، ژاپن و عراق است. علاوه‌بر این، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه  هم به کشور‌های قطر، کویت و عمان سفر کرد.

فعالیت‌های دستگاه دیپلماسی ایران در حالی صورت می‌گیرد که پس از اعزام نیرو‌ها و تجهیزات نظامی جدید آمریکا به خلیج فارس، تنش‌ها میان تهران و واشنگتن به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده و در راستای آن، کنش‌ها برای جلوگیری از وقوع یک درگیری جدید در منطقه خاورمیانه شدت گرفته است. در هفته‌های اخیر، واشینگتن با استناد به این ادعا که جمهوری اسلامی برای حمله به منافع آمریکا در منطقه آماده می‌شود، حضور نظامی خود در منطقه را تقویت کرد. یک سال بعد از خروج آمریکا از برجام، شرایط پر از تنش‌ حاکم بر روابط دو کشور، شکل نظامی به خود گرفته است.

بسیاری از کشور‌های عربی و اروپایی برای جلوگیری از درگیری در خلیج فارس میان تهران و واشنگتن میانجی‌گری کرده و می‌کنند اما به نظر می‌رسد تاکنون نتوانسته‌اند دو طرف را به یکدیگر نزدیک کنند. ایران و آمریکا، هر دو به صراحت اعلام کرده‌اند که تمایلی به جنگ ندارند و در عین حال، یکدیگر را به عقب‌نشینی از سیاست‌های خود دعوت می‌کنند. هرچند به نظر می‌رسد میان دو کشور هیچگونه کانال رسمی وجود ندارد اما ظاهرا دو طرف به ارسال پیام از طریق طرف‌های سوم روی آورده‌اند.

پس از سفر ناگهانی مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، به عراق در اوایل ماه جاری میلادی، منابع عراقی اعلام کردند که دیپلمات ارشد آمریکایی از مقامات عراقی خواسته که میان تهران و واشنگتن میانجی‌گری کنند. حالا و  پس از سفر ظریف به بغداد نیز ادعای مشابهی طرح شده. هر چند که در ظاهر ایران و آمریکا، میانجی‌گری عراق را جدی نگرفته‌اند. با این همه عراق به دفتری برای ارسال و دریافت پیام‌ها میان تهران و واشنگتن تبدیل شده است.

بی‌بی‌‌سی عربی در ادامه مدعی شده که عراقچی هم در سفر به کویت، عمان و قطر پیام مشابهی با مبنی‌بر اینکه تسلیم، گزینه ایران نیست و اعمال فشار به ایجاد تقابلی منجر خواهد شد که شاید هیچکس در آمریکا و در ایران آن را نمی‌خواهد.

عامر الفایز، عضو کمیته روابط خارجی پارلمان عراق، فرستادن پیغام از سوی ظریف به آمریکا را تایید کرده، اما نگفته که محتوای پیام دیپلمات ارشد ایران چه بوده است.

الفایز با بیان اینکه سفر ظریف به بغداد مهم بود، ادعا کرد ظریف پیشنهادهای جدی» از سوی ایران به آمریکا داده است. این مقام عراقی در گفت‌وگو با خبرگزاری المعلومه عراق ادامه داد: «ظریف، وزیر خارجه ایران، به عراق، قبل از اعزام هیات‌های عراقی به تهران، آمریکا و عربستان، دلیلی است بر اینکه تهران خواهان جنگ نیست. ظریف پیشنهادهایی برای جلوگیری از جنگ داده است.

ظریف در بغداد، پیشنهاد علنی دیگری را هم مطرح کرد و آن امضای توافق «عدم تجاوز» با کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس است. این پیشنهاد از اواسط ماه جاری میلادی در نامه‌ای به آنتونیو گوترش، دبیر کل این سازمان، توسط مجید تخت روانچی، نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد، داده شد.

تخت روانچی در این نامه از دبیرکل سازمان ملل خواست که به برقراری یک ساختار امنیتی در خلیج فارس کمک کند. یکی از هدف‌های این ساختار، رسیدن به یک توافق «عدم تجاوز» با کشور‌های حوزه خلیج فارس است.

طراحی این استراتژی در شرایطی صورت گرفته که سعودی‌ها به‌طور صریح ایران را به اقدام نظامی تهدید کرده‌اند. عربستان گفته دنبال جنگ با ایران نیست، اما اگر از ناحیه ایران مورد تهاجم قرار گیرد، «قاطعانه» پاسخ خواهد داد.

در جدیدترین موضع عربستان سعودی در این خصوص، عبدالله المعلمی، نماینده عربستان در سازمان ملل، در گفت‌وگو با بخش عربی روزنامه ایندیپندنت، گفته که کشورش دنبال جنگ با ایران نیست، اما اگر جنگ بر عربستان تحمیل شود، سعودی‌ها مرد جنگ هستند.

به نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی به‌طور همزمان دو محور را دنبال می‌کند؛ اول از طریق ارائه پیشنهاد امضای توافق «عدم تجاوز»، نگرانی برخی کشور‌های منطقه از احتمال درگیری نظامی در خلیج فارس را رفع می‌کند و به این شکل مقدمات گفت‌وگوی ایران و کشور‌های همسایه عربی را برای گسترش روابط فراهم می‌آورد. محور دوم، ارسال پیام‌های قاطعانه به واشنگتن است که ایران تحت فشار‌های اقتصادی تسلیم درخواست‌های آمریکا نمی‌شود و اگر این فشارها، به‌خصوص تحریم‌های نفتی، ادامه پیدا کند، اوضاع ممکن است از کنترل خارج شود. امری که اگر اتفاق بیافتد، همه طرف‌ها از آن ضرر می‌کنند.

مقصود اصلی پیشنهاد ظریف، کشور‌هایی نظیر عراق یا عمان نیستند. چرا که بسیار بعید است این کشور‌ها با ایران وارد منازعه شوند. هدف اصلی، عربستان و امارات هستند که در حال حاضر، بی‌اعتمادی میان آن‌ها و ایران به سطح کم‌سابقه‌ای رسیده است. به خصوص که ریاض و ابوظبی، دولت فعلی آمریکا را فرصتی برای ایجاد تغییرات بنیادین در سیاست خارجی ایران می‌بینند. به هر حال، پس از فروکش کردن هیاهوی تهدیدهای نظامی در خلیج فارس، دیپلماسی مجددا پر رنگ شده اما باید منتظر ماند و دید که با توجه به فضای بی‌اعتمادی شدید در منطقه، آیا می‌توان تنش فعلی را از طریق ابزار‌های دیپلماتیک حل‌وفصل کرد یا خیر.