سیمِ آخرِ برجام

 مستقل آنلاین/ گروه سیاسی - هرمز شریفیان - "بهروز کمالوندی" معاون سازمان انرژی اتمی ایران، روز یکشنبه ۱۴ مهر در مراسم گشایش دوره آموزشی حقوق هسته‌ای که در محل سازمان انرژی اتمی برگزار شد در حضور " کیجو نوروانتو" سفیر فنلاند در تهران و "استفان کلمنت" رئیس هیات اروپا در سازمان‌های بین‌المللی از برداشتن گام بعدی در کاهش تعهدات هسته‌ای جمهوری اسلامی خبر داد. اینکه واکنش‌ها چیست در ادامه گزارش خواهد آمد اما پیش از آن یادآوری چند نکته ضروری است. توافق برجام و سیاست "نرمش قهرمانانه" زمانی تبدیل به سیاست خارجی تهران شد که "محمود احمدی‌نژاد" رئیس دستگاه اجرایی پیشین ایران، قطعنامه‌های سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی را ورق پاره خواند و پرونده هسته‌ای ذیل فصل ۷ منشور سازمان ملل متحد قرار گرفت

فصل هفتم چه می‌گوید؟

در ماده‌های ۴۱ و ۴۲ از فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد، آمده: ماده ۴۱ شورای امنیت می‌تواند تصمیم بگیرد که برای اجرای تصمیمات آن شورا مبادرت به چه اقداماتی که متضمن به کارگیری نیروی مسلح نباشد لازم است و می‌تواند از اعضای ملل متحد بخواهد که به این قبیل اقدامات مبادرت ورزند. این اقدامات ممکن است شامل متوقف ساختن تمام یا قسمتی از روابط اقتصادی و ارتباطات راه‌آهن، دریایی، هوایی، پستی، تلگرافی، رادیویی و سایر وسائل ارتباطی و قطع روابط سیاسی باشد. ماده ۴۲ در صورتی‌که شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش‌‌بینی شده در ماده ۴۱ کافی نخواهد بود یا ثابت شده باشد که کافی نیست می‌تواند به وسیله نیروهای هوایی، دریایی یا زمینی به اقدامی که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بین‌المللی ضروری است مبادرت کند. این اقدام ممکن است مشتمل بر تظاهرات و محاصره و سایر عملیات نیروهای هوایی، دریایی یا زمینی اعضای ملل متحد باشد. در توافق هسته‌ای ۱+۵ ذکر شده چنانچه جمهوری اسلامی به تعهداتش در چارچوب برجام عمل نکند، پرونده هسته‌ای به صورت خودکار به شرایط پیش از برجام بازخواهد گشت که در این صورت تحریم‌های جهانی نیز به تحریم‌های یک‌سویه آمریکا اضافه خواهد شد و از آنجایی که این تحریم‌ها طی ۷ قطعنامه سازمان ملل صادر شده، اعضای دائم شورای امنیت این سازمان یعنی آمریکا، انگلستان، فرانسه، روسیه و چین نیز مکلف به تمکین از آن هستند. در این میان تکلیف آمریکا که کاملا روشن است چرا که "دانلد ترامپ" رئیس جمهور این کشور دقیقا به همین دلیل زیر برجام زد تا تهران پس از اینکه مورد تحریم قرار گرفت، تعهدات خود در این توافق را کم کند تا شرایط به پیش از برجام بازگردد. از سوی دیگر، سه کشور اروپایی نیز که یک‌سال و نیم پیش رفتار ترامپ را در قبال برجام نادرست می‌دانستند پس از حمله به نفت‌کش‌ها در دریای عمان، سرنگونی پهپاد آمریکا و از همه حساس‌تر حمله به تاسیسات نفتی عربستان (آرامکو)، همسو با متحد دیرینه خود اعلام کردند که در صورت کاهش تعهدات هسته‌ای از سوی تهران، از برجام خارج خواهند شد، هرچند این سه کشور نشان دادند در برابر آمریکا آنقدر ضعیف‌اند که بدون حضور آمریکا قادر به اجرا کردن تعهدات جهانی خود هم نیستند. جمهوری اسلامی اکنون در حالت تصمیم‌گیری قرار دارد، اگر قرار است کاهش تعهدات منجر به نابودی برجام و بازگشت به شرایط پیش از آن و بازگشت تحریم‌های جهانی باشد پس باید تمهیداتی برای آن اندیشیده شده باشد. اما اگر قرار باشد با این وضعیت اسفبار اقتصادی که فشار کمرشکن آن تنها بر دوش طبقات گسترده مردم است به شرایط پیش از برجام باز گردیم و برای این وضعیت، راه‌کاری قابل اجرا و منطقی نداشته باشیم باید منتظر وضعیتی بسیار وخیم‌تر از آنچه این روزها داریم، باشیم.

کاهش تعهدات حتمی است

"بهروز کمالوندی" معاون سازمان انرژی اتمی بامداد یک‌شنبه چهاردهم مهر، با اشاره به اینکه «تصمیم ایران بر کاهش بخشی از تعهدات برجامی در پاسخ به خروج آمریکا از این توافق صورت گرفته است»، گفت: «گام‌های بعدی در صورت عدم اقدام مناسب طرف‌های مقابل، در راه است». دوره آموزشی حقوق هسته‌ای بخشی از برنامه همکاری ایران و اتحادیه اروپا در چارچوب برجام است که بر «ایمنی هسته‌ای و پروژه‌های مربوط به آن» تمرکز دارد و کمالوندی در مراسم افتتاح آن گفت: «با وجود تمامی معضلات و مشکلات، با هدف تبادل اطلاعات در راستای اجرای پروژه‌های مربوط به ضمیمه سوم برنامه جامع اقدام مشترک، برجام، همکاری‌ها ادامه دارد». کمالوندی همچنین گفت که شعار ایران براساس نظر رهبری «فناوری هسته‌ای برای همه و سلاح هسته‌ای برای هیچکس» است. یک‌جانبه گرایی آمریکا از آن محافظت کنیم». همچنین "فدریکا موگرینی"، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، چهارشنبه، سوم مهر ماه بعد از برگزاری جلسه روز وزرای خارجه کشورهای باقی مانده در برجام، در سخنانی مشابه، گفت: «نجات برجام دشوارتر شده است». او همان روز با انتقاد از «کاهش تعهدات برجامی» ایران، گفت: «اجرای کامل برجام از سوی همه طرفین بسیار با اهمیت است». موگرینی با ابراز امیدواری  مبنی بر این‌که «عقلانیت بر رفتارها حاکم شود»، گفت: «تدابیر تهران قابل بازگشتند اما از ایران می‌خواهیم با تجدیدنظر در تصمیم خود، برجام را به‌طور کامل اجرا کند». ایران و اتحادیه اروپا طی هفته گذشته در خصوص خروج کامل از برجام به یکدیگر هشدار هم دادند. ابتدا اتحادیه اروپا به‌طور خصوصی به ایران هشدار داد که اگر تهران گام‌های بیشتری در نقض برجام بردارد، مجبور خواهد شد خروج از برجام را در ماه نوامبر آغاز کند. پس از آن"عباس موسوی"، سخنگوی وزارت امور خارجه، گام‌های جمهوری اسلامی در کاهش تعهدات برجامی را در چارچوب «اقدامات جبرانی» تعیین شده در برجام عنوان کرد و گفت: «اگر ایران نقض برجام انجام می‌داد، آن‌ها می‌توانستند 'اسنپ بک' [بازگشت اتوماتیک تحریم‌ها، بدون نیاز به هیچ مذاکره و چانه‌زنی علیه ایران] را انجام دهند اما اگر قرار بر این بود که آن‌ها نقض برجام انجام دهند، ایران در قالب دو ماده ۲۶ و ۳۶ برجام، اقدامات جبرانی انجام دهد». جمهوری اسلامی ایران تاکنون در واکنش به خروج آمریکا از برجام و آنچه «بی‌عملی» اروپا در قبال تعهداتش در برجام، خوانده است سه گام برای «کاهش تعهدات برجامی» برداشته است. ابتدا از سقف تعیین شده در برجام برای ذخیره حداکثر ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده عبور کرد، سپس غنی‌سازی را از سطح ۳/۶۷ درصد تعیین شده در برجام به  ۴/۵ درصد رساند و در گام سوم نیز، سانتریفوژهای پیشرفته در نطنز نصب کرده است.

همه‌ی آنچه نوشتیم قابل پیشگیری است، اگر اروپا بجای وعده‌های پوچ گام عملی موثری برای حفظ مهمترین توافق این دهه بردارد. چنانچه اروپا با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک همچون توافقات چندجانبه یا سازوکاری موثرتر از اینستکس به حفظ برجام همت گمارد می‌تواند ضمن بهره‌برداری مالی از بازار ۸۰ میلیونی ایران، مسئولیت و هزینه‌های جنگ احتمالی خاورمیانه را به عهده آمریکا بگذارد.