اقتصاد ایران قربانی ندانم‌کاری‌ها شده است

استاد دانشکده اقتصاد «دانشگاه تربیت مدرس» در گفت‌وگو با «مستقل» اقتصاد ایران را قربانی نظامی می‌داند که اصرار بر ندانم‌‌کاری دارد.

دکتر مرتضی عزتی، استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس مرتضی ‌عزتی در گفت‌وگو با «مستقل» درباره میزان تاثیری که برجام می‌تواند بر اقتصاد ایران بگذارد، اظهار داشت: 

علت اصلی گره‌‌های کوری که در اقتصاد ایران مشاهده می‌شود، تحریم‌های بین‌المللی نیستند. در واقع «سیاست‌گذاری‌ها و سیاستِ‌ غلط سیاست‌گذاران در بخش اقتصاد» اصلی‌ترین دلیل محدودیت‌های عدیده اقتصاد در ایران است. البته تحریم‌ها عاملی مهم در کاهش رشد اقتصادی هستند. 

عزتی با اشاره به ورشکستگی تولید در ایران ادامه داد: 

سیاست‌گذاری‌های غلط مانع سرمایه‌گذاری و مانع ورود سرمایه‌های خارجی برای تولید می‌شوند و در نتیجه، تولیدکنندگان به تولیدکننده‌هایی خرد و ناکارا تبدیل شده‌اند که این حالت، از تجمیع و انباشت کالاهای تولید در واحدهای تولیدی جلوگیری می‌کند. اینها اصلی‌ترین مشکلات اقتصاد هستند که توسعه را به رویایی محال تبدیل کرده‌‌اند. البته تحریم‌هایی هسته‌ای هم ناکارایی‌های ناشی از سیاست‌گذاری غلط را تشدید می‌کنند و در نهایت موجب می‌شود، مشکلات اقتصادی شدت بیشتری گرفته و ناکارایی توسعه پیدا کند.

او افزود:

 شرح این شرایط نشان می‌دهد،‌ اقتصاد در ایران قربانی ندانم‌کاری‌ها در سیستم مدیریتی شده است. یعنی سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرانِ رده بالا نگاه‌هایی غلط دارند و همچنین از درک و فهم اقتصادی محروم هستند.

 عزتی در ادامه با اشاره به احتمال «احیای مشروط برجام» گفت:

 این اتفاق می‌تواند مقدار قابل‌توجهی از ارتباطات خارجی را توسعه بدهد. یعنی ایران نفت و گاز بیشتری صادر کند و درآمد بسیار بیشتری به خزانه تزریق شود. همچنین بخشی از صادرات و واردات کالاهای اولیه برای تولید‌کنندگان و همچنین مصرف‌کننده‌ها تسهیل خواهد شد که این می‌تواند در کاهش قیمت‌های تولید و بهبود اقلام وارداتی موثر باشد. همچنین پایین‌ آمدن نرخ ارز هم کاهش قیمت‌های مصرفی را موجب می‌شود و تورم پایین خواهد آمد و در نتیجه، معیشت مردم هم بهتر خواهد شد. البته به‌هیچ وجه به این معنی نیست که همه مشکلات رفع خواهد شد و فقط بخشی از افزایش قیمت‌ها و هزینه‌ها در مبادلات خارجی کاهش خواهند یافت.

این چهره دانشگاهی با اشاره به اصرار عدم پذیرش پیوستن به FATF توسط حاکمیت ایران افزود:  

اف ای تی اف توسط همان‌هایی هدایت می‌شود که تحریم ایران را در دستور کار خود قرار می‌دهند. اگر آن قدرت‌ها تصمیم به ترمیم مسیر مبادلاتی ایران بگیرند، این مشکل هم حل خواهد شد.

 اما اگر بخواهند از FATF به‌عنوان ابزار جایگزین برای تحدید ایران استفاده کنند،‌ می‌توانند بسیاری از مبادلات را محدود کنند که در این حالت آثار برجام کمرنگ خواهد شد. البته هم‌اکنون بسیاری از کشورها مبادلات اقتصادی با ایران را به‌گونه‌ای مدیریت می‌کنند که ربطی به FATF نداشته باشد. البته نپیوستن به این معاهده بین‌المللی موجب خواهد شد، بخشی از قول و قرارهای اقتصادی با خارج انجام نشود و یا با هزینه‌های بیشتری انجام شود. اما تاکید این است، عدم پذیرش FATF نمی‌تواند تمام آثار برجام را خنثی کند.

 این تحلیلگر اقتصادی مدیریت اقتصاد در شرایط ماندگاری تحریم را دشوار می‌داند و می‌گوید: 

ایران پتانسیل نیروی انسانی بالایی دارد. همچنین فرصت ارتباط با برخی از کشورهایی مثل چین و روسیه که در اقتصاد جهانی حرف‌های زیای برای گفتن دارند، هم داریم. همچنین برخی از کشورهای همسایه هم برای کسب منافع ناچار هستند، با ایران روابط تجاری داشته باشند. اما مهمترین مشکل اقتصاد ایران، فقدان بنگاه‌های اقتصادی بزرگ با سرمایه‌های انبوهِ کارا است. در واقع بنگاه‌های اقتصادی ایران به‌دلیل کوچکی ناکارا هستند و به‌همین دلیل بهره‌وری پایینی دارند. اگر بنگاه‌‌های بزرگ خارجی این موقعیت را داشته باشند، در ایران سرمایه‌گذاری کنند، بسیاری از گره‌های اقتصادی باز خواهند شد. به‌عنوان نمونه اگر ایران بتواند از ظرفیت قرارداد 25 ساله با کشور چین استفاده کند، به‌طور متوسط سالانه 25 میلیارد دلار سرمایه وارد خزانه کشور خواهد شد. یعنی اگر چنین عددهایی از طرف چین وارد شود، ممکن است، سرمایه‌گذاران بسیاری از کشورهای دیگر با سرمایه‌های کوچک با چین مشارکت کنند و عدد 25 میلیارد دلار بالاتر هم خواهد رفت. 

پس اگر ایران از این ظرفیت استفاده لازم را ببرد، رشد اقتصادی به‌صورت موثری افزایش پیدا خواهد کرد و اگر حتی برجام هم لغو شود، این ظرفیت کمک‌حال اقتصاد ایران خواهد شد.

او در پاسخ به این پرسش که «ذهنیت منفی ایرانی‌ها در قبال چین و روسیه ریشه در چه چیزی دارد» اظهار داشت:

مردم ایران باید بدانند، اساسا همه کشورها منافع خودشان را دنبال می‌کنند. مردم ایران به آمریکا و ... هم بدبین هستند. اما باید در شرایط خاص، منافع‌مان را در ارتباط با هر کشوری حداکثری کنیم. به‌عنوان مثال در موقعیت فعلی ناچاریم با روسیه ارتباط اقتصادی داشته باشیم و هر کشوری که از خرید و فروش با ایران استقبال کرد، همکاری کنیم. اما باید بدانیم، همه کشورها رقیب ما هستند و دوست ما نیستند و اگر با ایران تعامل دارند، دنبال منافع خودشان هستند. با این ذهنیت حتی می‌توانیم با طالبان هم وارد فضای تجاری_اقتصادی شویم.

 مرتضی عزتی در پایان گفت: 

اگر بتوانیم حتی‌المقدور سرمایه‌گذاران خارجی را برای همکاری قانع کنیم، حتی در صورت ماندگاری تحریم‌های بین‌المللی هم می‌توانیم مانع‌های اقتصادی را از پیش‌رو برداریم.