شور و شعور حسینی

رضا قاسم‌پور

فعال حوزه آموزش و پرورش

شهر زنجان با داشتن دسته‌های معظم حسینیه و زینبیه معروف به پایتخت شور و شعور حسینی کشور است این دو واژه به نوعی مکمل و ملازم هم هستند و بسته به موقعیت زمانی و مکانی ممکن است یکی بر دیگری رجحان داشته باشد.

در دوره اوج کرونا ویروس قطعا اولویت با شعور حسینی است و امام حسین (ع) راضی به تشدید کرونا و به خطر افتادن جان محبان اهل بیت در برخی از مجالس پرشور دهه محرم نیست.

ذیلا دو رویکرد کاملا متفاوت از ترجیح شور و شعور را با هم مرور می‌کنیم.

 رویکرد عقلانی:

آیت الله سیستانی از مراجع بزرگ شیعیان جهان کلیه عزاداری‌های حسینی را در وضعیت فعلی کرونا حرام اعلام فرموده و دستور دادند در نجف و کربلا و کاظمین و سامرا عزاداری نکنند چون حق الناس محسوب می‌شود و...

مراسم عزاداری در منازل برگزار شود بدون تجمع و از دولت خواست از ورود مردم به اماکن مقدسه شدیدا جلوگیری کند.

ایشان این نوع عزاداری را در شرایطی که جان شیعیان در خطر است فاقد ارزش خوانده و پیشنهاد کرده‌اند هزینه کل عزاداری‌ها را جهت خرید وسایل پزشکی اختصاص دهند.

این نوع نگرش قطعا با شعور حسینی سازگاری بیشتری داشته و بسیار شبیه به رویکرد و موضع‌گیری رهبر انقلاب است که معتقد است:

جمهوری اسلامی واجد قانونی‌ست

حتی اگر این قانون آنی نباشد که با آن موافقیم موظفیم به آن قانون تن در بدهیم. به فرموده رهبر انقلاب در عزاداری‌ها معیار ضوابطی‌ست که ستاد ملی کرونا تعیین می‌کند.

 رویکرد احساسی:

در مراسم محرم اگر کرونا بگیرید و از دنیا بروید، شهید مدافع حرم می‌شوید! 

انتشار ویدیویی از سید مهدی فقیه امامی، استاد حوزه علمیه اصفهان درباره عادی سازی مراسم محرم در ایام کرونایی با واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی مواجه شده است. 

او در این ویدیو می‌گوید:

احتمال خطر هست، بله ممکن است کرونا بگیرید. می‌داند و با اختیار خودش می‌آید تا پرچم امام حسین را سربلند نگه دارد، ولو کرونا بگیرد. چه اشکالی دارد! اگر کرونا بگیرد و از دنیا برود، شهید مدافع حرم می‌شود.

همچنین هستند خطبا و مادحینی که می‌گویند:

کرونا سگ کیست که در مجالس عزاداری‌ها جولان دهد و البته این ویروس منحوس تحت فرمان امام همام می‌باشد و... 

مواجهه دوم در خوشبینانه‌ترین حالت صرفا منبعث از شور حسینی است و البته هیچ عقل سلیمی پذیرای چنین رویکردی بی‌محابا و نازل از مناسک دینی و شعائر مذهبی نیست.

 نقش مناسک دینی و شعائر مذهبی:

تاثیرات کرونا بر زوایای پیدا و پنهان زندگی بشری محسوس و ملموس است حتی مناسک ادیان مختلف ابراهیمی و غیر ابراهیمی دستخوش تغییرات شگرف شکلی شده و ساحت‌های اجتماعی دینی سعی در تطبیق خود با شرایط انقباضی کرونا دارد و از منظر روانشناختی نقش مناسک مذهبی نمایش باورها و ایجاد وفاق و یکپارچگی بین فرق مختلف و در یک کلام نمایش تظاهرات بیرونی مذاهب مختلف می‌باشد.

تاثیرات چندوجهی کرونا بر مناسک دینی

 اثرات منفی کرونا:

استیلای کرونا و تعطیلی شعائر دینی تحمیل حسرت فراگیر برای مخاطبان پرشماری است که از منظومه دین ترجیح‌شان بیشتر مناسک دینی است زیست روانی و اجتماعی این گروه از دینداران رو به افول و یا زیرزمینی شدن می‌رود.

اثرات مثبت کرونا:

رشد قارچی بعد مناسکی دین با کرونا اندکی فروکش کرده و کم کم شور جای خود را به شعور و تحقیق و تدبر در ماهیت و فلسفه دین می‌دهد به باور دین پژوهان تورم مناسک باعث تهدید ابعاد معنوی و معرفت شناسانه از ادیان می‌گردد.

چالش‌های کرونایی مناسک ادیان

چالش‌های حادث از کرونا چند وجهی هستند.

یکی از تاثیرات کرونا احیا و انطباق مناسک با امکانات جدید و بهره‌مندی از شبکه‌های اجتماعی و آئین‌های مجازی است شکل‌گیری هیات آنلاین در واقع پاسداشت مجازی شعائر و حفظ و به روز آوری قداست اجتماعی دین است.

دومین اقدام فعالین عرصه مناسک روی آوری به حرکت‌های عام المنفعه و خیریه‌هاست. تهیه بسته‌های معیشتی برای اقشار آسیب پذیر و ضدعفونی معابر عمومی توسط جهادگران عرصه کنشگری خیریه‌ای است که در نوع خود قابل ستایش است.

مناسک در پساکرونا

به باور دین پژوهان در بلندمدت ضریب گرایش به معنویت در پساکرونا تغییر محسوسی نخواهد داشت.

در عین حال امکان فوران حسرت فروخفته پساکرونایی برای اهالی شور با خلق دهه‌های جدید و پر و بال دادن احساسی به برخی روایات غیرمستند محتمل بوده و چه بسا برای برخی از افراطیون با تورم سرطانی مناسک شاهد بازتولید خرافات جدید باشیم.

مخلص کلام آنکه محصول قرنطینه فعلی، تحمیل تنهایی بر بشر بوده و احتمالا این انزوای روحی روانی، اندیشه دینی و معرفت شناختی انسان را با لحاظ تکانه‌هایی چون "برهان شرور" به چالش جدی خواهد کشید و سونامی انقلابات فکری در دوره پساکرونا برای پیروان تمامی ادیان و نحله‌های فکری محتمل خواهد بود.