راند دوم ایران و ترامپ و هشت سوال!

یک پنجرەی باریک زمانی در دست است. تا منقضی شدن مکانیسم ماشه هشت ماه زمان باقیست
 

صلاح‌الدین خدیو/ روزنامه‌نگار

با آغاز بکار ترامپ انتظار می‌رود، مسالەی ایران به یکی از چالشی‌ترین پروندەهای سیاست خارجی او تبدیل شود.
ترامپ با ایران چه خواهد کرد؟
پاسخ روشن است: بازگشت به سیاست فشار حداکثری به هدف قطع صادرات نفت ایران و خشکاندن درآمدهای ارزی آن.

هدف چیست؟

همانگونه که در طول مبارزات انتخاباتی بیان داشته، هدف او نه تغییر رژیم بلکه تحت فشار قرار دادن ایران برای رسیدن به توافقی بهتر است.

توافق بهتر به چه معناست؟
مراد ترامپ از توافق خوب، جایگزینی برای برجام است که علاوه بر محدود کردن برنامەی هستەای، توقف پیشرفت برنامەی موشکی را هم در دستور قرار دهد.
علاوه بر آن ایران را متعهد گرداند که از پشتیبانی از نیروهای نیابتی و شبکەی متحدان غیر دولتی‌اش در منطقه دست بردارد.

ایران چگونه با چالش ترامپ مقابله می‌کند؟
ایران که از پیامدهای وخیم تحریم‌های شدیدتر نگران است، برخلاف دور اول ترامپ که به پای مذاکره نیامد، این بار آمادەی گفت و گوست.
اما با دورنمایی به کلی متفاوت!
تهران آماده است بر سر یک توافق محدود که فقط شامل برنامەی هسته‌ای باشد، با واشنگتن مذاکره کند.
اما دستکم در مرحلەی کنونی به هیچ وجه مهیای توافقی همه جانبه که شامل محدود کردن صنعت موشکی و عادی سازی کامل روابط با آمریکا باشد، نیست.

آیا با این اوصاف امکان حصول توافق وجود دارد؟
در عمل بیش از سه گزینه فراروی دو طرف وجود ندارد:
توافق محدود، توافق کامل و جنگ!
اگر گزینەی اول و دوم بخت تحقق نیابند، امکان درگیری نظامی با پیش دستی اسرائیل بالا می‌رود.
ترامپ قبلا هم تمایل خود را برای ضربه زدن به اهداف هستەای ایران پنهان نکرده است.

در عمل چه اتفاقی خواهد افتاد؟
یک پنجرەی باریک زمانی در دست است. تا منقضی شدن مکانیسم ماشه هشت ماه زمان باقیست.
در این بازەی زمانی احتمال حدوث رخدادهایی سرنوشت ساز وجود دارد.
اگر توافق بدست نیاید، سه کشور اروپایی مکانیسم ماشه را فعال و تحریم‌های شورای امنیت به صورت خودکار باز می‌گردند.
در این صورت سیاست فشار ترامپ به یک اهرم بین المللی مجهز و پیامدهایی مضاعف خواهد داشت.
اگر ایران در پاسخ از NPT خارج و دکترین هستەای‌اش را تغییر دهد، احتمال درگیری نظامی بالا می‌رود.

موضع سایر بازیگران چگونه خواهد بود؟
دور دوم فشار حداکثری با دور اول کاملا متفاوت است. محیط ژئوپولتیک منطقه دگرگون شده و با ضربه خوردن حماس و حزب الله سقوط بشار اسد، موقعیت منطقه‌ای ایران تضعیف شده است.
از طرف دیگر برنامەی اتمی  به نسبت هفت سال قبل پیشرفت کرده و ایران کشوری در آستانەی هسته‌ای شدن است.
مجموع این مسائل برای اسرائیل وسوسه‌ انگیز و تحریک کننده است تا با استفاده از فرصت ترامپ به مراکز هسته‌ای حمله کند.
یک تناقض مهم کشورهای امارات و عربستان هستند که در دور اول مشوق اصلی ترامپ برای فشار علیه ایران بودند.
اینان اکنون روابطشان را با تهران اصلاح کرده و روی پیشرفت اقتصادی و پروژەی توسعەی بدون نفت متمرکز شدەاند.
طبعا این کشورها تمایلی برای تشدید تنش‌ها و وقوع جنگی بزرگ در منطقه ندارند.
در سوی دیگر چین و روسیه هستند که بر خلاف دهەی نود از تحریم علیه ایران حمایت نمی‌کنند.

در نهایت چه خواهد شد؟
تاب آوری اقتصادی ایران متغیر اصلی برای سنجش روند رویدادها و پلن‌های بعدی رقیب است.
البته سقوط شتابان و شتابزدەی ارزش ریال جای خوش بینی چندانی باقی نمی‌گذارد.
متغیر دوم، قابلیت ایران برای تغییر ادراک استراتژیک اسرائیل و آمریکاست.
ترامپ از درِ نوعی ابهام استراتژیک وارد شده، مساله این است که ایران هم بتواند از رهگذر هراس آفرینی دال بر کشاندن آتش جنگ به حاشیەی متمول و توسعە یافتەی جنوب خلیج فارس و مراکز جمعیتی اسرائیل مقابله به مثل کند!
متغیرهای دیگری هم چون نتیجەی جنگ اوکراین و اصطکاک‌های قابل پیش بینی میان آمریکا و متحدان اروپایی‌اش هم وجود دارد که می‌تواند روی مسالەی ایران تاثیرگذار باشد.
مضاف بر آن در بخشی از هیات حاکمەی ایران تمایلی واضح به سود عادی سازی کامل روابط با آمریکا وجود دارد که فعلا صدای غالب نیستند.
اگر این دیدگاه به خط مشی اصلی تبدیل شود که البته مستلزم ریل گذاری تازەای برای سیاست خارجی است، احتمال نیل به گزینەای میان توافق کامل و توافق محدود وجود خواهد داشت.