پیش شرط‌های بازگشایی مدارس

 با نزدیک شدن مهرماه ۱۴۰۰ موضوع بازگشایی مدارس به یکی از مسائل خطیر کشور در دوران شیوع کرونا بدل شده است. علی‌رغم آنکه با شروع واکسیناسیون سراسری بازگشایی حضوری و محدود مدارس بدیهی به نظر می‌رسید، لیکن با شیوع سویه جدید دلتا، عدم پیشرفت کافی در واکسیناسیون عمومی و نگرانی از سویه جدید کرونا دوباره تردیدها درباره بازگشایی حضوری مدارس در مهرماه را شدت بخشید.

هرچند اخیراً سرپرست وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرد که سه گام برای بازگشایی مدارس طراحی شده است که «در گام اول مدارس کم جمعیت هستند که تقریبا برای بازگشایی حضوری این مدارس هیچ منعی وجود ندارد. مدارس زیر ۱۰۰ نفر و ۷۵ نفر و کلاس های زیر ۱۵ نفر را داریم که تقریبا حدود ۱۰۰ هزار کلاس درس زیر ۱۵ دانش آموز و ۴۰ هزار مدرسه با جمعیت زیر ۷۵ نفر داریم و تامین سلامت را همکاران ما انجام می‌دهند و زمینه حضور اینها را بعد از مدتی از شروع سال تحصیلی مهیا کنیم.»

وی اضافه کرد: گام دوم مدارس با جمعیت متوسط هستند که برای اینها به سمت رویکرد ترکیبی خواهیم رفت، یعنی بخشی از اینها را به دو گروه تقسیم خواهیم کرد، بخشی به صورت حضوری و بخشی به صورت مجازی که بستگی به ظرفیت مدرسه دارد که ممکن است در دو یا سه روز با رعایت همه پروتکل ها و استانداردها طراحی شود. آن سه روز دیگر را در فضای مجازی فعالیت خودشان را ادامه خواهند داد. گام سوم مدارس پرجمعیت هستند که تقریبا بیشترین مشکل را در این بخش داریم. در این بخش هم با آرامش بیشتری حرکت می‌کنیم و امیدواریم که بتوانیم حداقل ارتباط را با فضای آموزشی برقرار کنیم. حالا یا یک روز یا دو روز در هفته که بستگی به ظرفیت خود مدرسه دارد.

مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در هفته ابتدایی شهریورماه، ابعاد بازگشایی مدارس در سال تحصیلی جدید را بررسی و پیشنهادهای خود برای بازگشایی مدارس در سال تحصیلی ۱۴۰۰ - ۱۴۰۱ را ارائه کرده است.

تحلیل وضعیت کشور برای بازگشایی مدارس در سال تحصیلی جدید

علی‌رغم ضرورت بازگشایی مدارس و انتظارات قبلی برای حضوری شدن مدارس در سال جدید تحصیلی، شیوع گسترده نوع دلتا در اکثر کشورهای جهان بازگشایی مدارس در شرایط کنونی را به امری پرخطر تبدیل کرده است.

در حاضر بازگشایی مدارس به‌صورت حضوری وابسته به فراهم بودن شرایط در ارتباط با  پنج مؤلفه اصلی میزان پیشرفت واکسیناسیون سراسری، افق زمانی و مکان‌های واکسیناسیون کودکان و نوجوانان، کنترل پیک پنجم کرونا و جلوگیری از ورود و شیوع سویه لامبدا، برنامه‌ریزی مناسب برای رعایت فاصله‌گذاری در رده‌های درس و تأمین حداقل روزانه یک ماسک برای دانش‌آموزان، جلب رضایت خانواده‌ها در صورت فراهم شدن شرایط ایمن بازگشایی حضوری مدارس است.

۱- پیشرفت واکسیناسیون معلمان و واکسیناسیون سراسری

با توجه به اینکه شروع واکسیناسیون معلمان پیش شرط بازگشایی مدارس در سال جدید خواهد بود، پیش‌بینی می‌شود واکسیناسیون معلمان تا قبل از مهرماه و واکسیناسیون کادر مرتبط با مدرسه اعم از سرویس و اداری تا پایان مهرماه ۱۴۰۰ صورت گیرد.

۲- امکان علمی واکسینه کردن دانش‌آموزان

طبق آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی که منطبق با نظرات مشاوران و متخصصان آن سازمان است، واکسن‌های فایزر و بیونتک واکسن‌های مناسبی برای گروه‌های سنی بالای ۱۲ سال است. گروه‌های ۱۲ تا ۱۷ سال گروه‌های پرخطر در مقابل بیماری کووید ۱۹ و سویه‌های جدید آن در اولویت تزریق واکسن نسبت به گروه‌های دیگر سنی در میان دانش‌آموزان به شمار می‌روند.

کودکان و نوجوانان در اکثر مواقع فاقد بیماری‌های زمینه‌ای جدی بوده و اهمیت واکسیناسیون در این گروه‌های سنی، کاهش انتقال بیماری به افراد بزرگسال است.

در اکثر مطالعات بالینی بیان شده است که کودکان و نوجوانان به حالت شدید بیماری و بستری شدن در بیمارستان دچار نمی‌شوند، اما در موارد نادری نیز دیده شده است که کودکان در اثر ابتلا به کووید ۱۹ فوت کرده‌اند. نکته حائز اهمیت این است که نوجوانان بین ۱۲ تا ۱۷ سال در معرض خطر جدی و حتی بستری شدن در بیمارستان قرار دارند.

تاکنون بیش از ۱۳ هزار نوجوان ۱۲ تا ۱۷ سال در بیمارستان بستری شده‌اند و مطالعات نشان داده است میزان بستری برای این گروه سنی بسیار بیشتر از زمان شیوع آنفولانزا در سال ۲۰۰۹ میلادی است. تا اواسط ماه مه ۲۰۲۱، یک و نیم میلیون مورد ابتلا در سنین ۱۲ تا ۱۷ سال گزارش شده است که از این میان ۱۲۵ نوجوان جان خود را از دست داده‌اند. در بسیاری از کشورها واکسیناسیون افراد زیر ۱۹ سال آغاز شده است و واکسن فایزر به عنوان مناسب‌ترین واکسن جهت این گروه‌های سنی معرفی می‌شود.

برخی از این کشورها عبارتند از فرانسه از تاریخ ۱۵ ژوئن واکسیناسیون افراد بالای ۱۲ سال را آغاز کرده و بیش از ۲ میلیون کودک که ۴۰ درصد آنها ۱۲-۱۷ ساله بودند واکسینه شده‌اند. در اسپانیا ۴۰ درصد افراد ۱۲ تا ۱۹ ساله واکسینه شده‌اند. در امریکا ۴۰ درصد افراد ۱۲ تا ۱۷ سال، حداقل یک دز از واکسن فایزر را دریافت کرده‌اند. آلمان واکسیناسیون را برای افراد ۱۲ تا ۱۷ ساله به عنوان گروه‌های در معرض خطر توصیه می‌کند و تاکنون ۲۰ درصد افراد ۱۲ تا ۱۷ ساله یک دز و ۱۰ درصد آنها هر دو دز را دریافت کرده‌اند. در ایتالیا استفاده از واکسن فایزر برای افراد ۱۲ تا ۱۵ ساله در اواخر ماه میانجام شده است و در جولای نیز استفاده از واکسن مدرنا برای افراد ۱۲ تا ۱۷ ساله تأیید شد. همچنین ۳۵ درصد افراد ۱۲ تا ۱۹ سال اولین دز را دریافت کرده‌اند و ۱۸ درصد هر دو دز را دریافت کرده‌اند.

پیش شرط‌های بازگشایی مدارس

 با توجه به مطالب بیان شده به منظور بازگشایی مدارس پیش شرط‌های ذیل در این مورد الزامی است:

- انتخاب واکسن مناسب و دارای اثربخشی بالا برای گروه‌های سنی ۱۲ تا ۱۸ سال

- بهبود اطلاع رسانی و افزایش آگاهی والدین با هدف کاهش امتناع از تزریق واکسن به فرزندان

-  واکسیناسیون گسترده و سریع گروه هدف ذکر شده با هدف کاهش گردش ویروس در نوجوانان

- واکسیناسیون سراسری فعالان آموزشی به‌صورت ویژه معلمان در کشور. ایده‌آل ترین وضعیت ممکن به منظور بازگشایی مدارس تزریق سه نوبت واکسن به معلمان و مرتبطین آموزشی و دو نوبت واکسن مناسب به دانش‌آموزان بالای ۱۲ سال است.

- در وضعیت فعلی واکسنی ایمن برای تزریق به کودکان زیر ۱۲ سال وجود ندارد و تنها راه حفظ سلامتی، فاصله‌گذاری اجتماعی و کاهش انتقال بیماری از طریق ایمن سازی سایر گروه‌های سنی است.

- در ایران هنوز تصمیمی برای واکسیناسیون افراد ۱۲-۱۸ ساله صورت نگرفته است و لازم است به زودی درباره آن تصمیم گیری شود.

همچنین در این شرایط با توجه به نااطمینانی های جهانی نسبت به واکسن‌ها و اثربخشی حاصل از آن، این تصمیم که والدین در مقابل واکسیناسیون فرزندان خویش سخت بوده و مقاومت به خرج دهند، بسیار قابل درک خواهد بود. دلایل اصلی امتناع والدین از تزریق واکسن را می‌توان در دو گروه اصلی قرار داد؛ در این باره آنچه مسلم است ضرورت برنامه‌ریزی دولت برای تزریق هر چه سریعتر واکسن گروه سنی ۱۳-۱۸ سال است. جدای از فوریت اجرای واکسیناسیون گروه سنی ۱۳-۱۸ سال، اعلام هر چه سریعتر برنامه زمان بندی آن باعث خواهد شد خانواده‌ها از برنامه‌ریزی حساب شده دولت برای بازگشایی مدارس اطمینان حاصل کنند.

۳- کنترل پیک پنجم کرونا و جلوگیری از ورود و شیوع سویه لامبدا

با توجه به وضعیت فعلی مرگ و میر در کشور قرار داشتن در قله مرگ و میر پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که آمار مرگ و میر در دو هفته آینده رو به کاهش می‌گذارد. بر این اساس به نظر می‌رسد با فرض عدم ورود سویه لامبدا، رسیدن به آمار مرگ و میر روزانه کمتر از ۱۰۰ نفر، دوماه(یعنی تا پایان مهرماه) به طول می‌انجامد. لذا تقریباً مشخص است در شرایط موجود امکان بازگشایی حضوری مدارس در اول مهرماه در اکثر نقاط کشور غیر ممکن است.

همچنین در مورد سویه لامبدا پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در صورت عدم اتخاذ تدابیر لازم در کشور و عدم وضع محدودیت در مرزها و فرودگاه‌های کشور دو ماه آینده کشور دوباره با شیوع سویه جدید کووید مواجه شده و در پایان پاییز با مرگ و میر فزاینده ناشی پیک ششم شیوع مواجه شویم. ناگفته نماند که شیوع سویه لامبدا همزمان با فصل شیوع آنفولانزا می‌تواند عواقبی بسیار وخیم‌تر از پیش‌بینی‌ها داشته باشد.

جلوگیری از شیوع سریع سویه لاندا و به تعویق انداختن هر چه بیشتر همه گیر شدن آن در کشور باعث می‌شود فضای عدم قطعیت موجود در بازگشایی مدارس کمی تعدیل شده و در صورت فراهم آمدن دیگر پیش شرط‌های لازم، مدارس را بازگشایی کرد. همچنین این تأخیر باعث می‌شود واکسیناسیون سراسری با توجه به سرعت کنونی تزریق در کشور پیش از شیوع پیک جدید، در اوایل زمستان تکمیل شده و بخشی از نگرانی‌ها درباره سویه جدید برطرف شود.

۴. برنامه‌ریزی مناسب برای رعایت فاصله‌گذاری در رده‌های درس و تأمین حداقل روزانه یک ماسک برای دانش‌آموزان

 وزارت بهداشت و آموزش‌وپرورش دستورالعمل‌هایی برای رعایت شیوه فاصله‌گذاری و رعایت پروتکل‌های بهداشتی برای مدیریت فضای بهداشتی مدارس به ستاد کرونا ارائه داده‌اند. این دستورالعمل‌ها می‌توانند برای بازگشایی حضوری مدارس مؤثر افتند.

مهم‌ترین اقدامات در سه حوزه ذیل است:

١- گسترش فضای برگزاری کلاس های درس

 ۲- پراکنده سازی ساعات برگزاری کلاس‌ها جهت کاهش تراکم دانش‌آموزان

۳- تأمین و توزیع اقلام بهداشتی نظیر ماسک و دستکش در مدارس و مواد ضدعفونی کننده

 لازم به ذکر است دولت یا آموزش‌وپرورش باید در این زمینه بودجه‌ای برای تهیه ماسک، مواد ضدعفونی کننده و همچنین ارتقاء امکانات بهداشتی مدارس به خصوص در مناطق محروم کشور اختصاص دهد. برای مثال تخمین زده می‌شود با فرض حضور دو روز در هفته‌ای دانش‌آموزان در مدارس نیاز به تأمین یک میلیارد ماسک برای دانش‌آموزان وجود دارد.

۵- جلب رضایت خانواده‌ها در صورت فراهم شدن شرایط ایمن بازگشایی حضوری مدارس

در نهایت علاوه به بر شرایط عینی، آمادگی ذهنی خانواده‌ها شرط لازم هر گونه تصمیم گیری در بازگشایی مدارس است. بسیاری از خانواده‌ها به خصوص در طبقه متوسط شهری حتی پس از واکسیناسیون معلمان حاضر به فرستادن دانش‌آموزان خود به مدرسه نیستند.

لذا آگاهی بخشی و اقناع ذهنیت اجتماع نسبت به کارایی واکسیناسیون موضوعی است که در سطوح کلان سیاستگذاری کرونا باید مورد توجه قرار گیرد.

البته تفکیک میان گروه‌های مختلف اجتماعی در این زمینه لازم است. این مهم در صورتی ممکن می‌شود که دولت در این زمینه نگرش سنجی منطقه‌ای انجام داده و میزان همراهی خانواده‌ها با تصمیم بازگشایی مدارس در مناطق مختلف را از قبل ارزیابی کند.

چند پیشنهاد برای بازگشایی مدارس

 مدیریت بیماری کرونا در کشور معطوف به تقویت سه عامل فاصله‌گذاری اجتماعی و کاهش تحرک جمعیت، استفاده از ماسک و واکسیناسیون سراسری است. در این میان بازگشایی حضوری مدارس با عامل فاصله‌گذاری و کاهش تحرک جمعیت در تعارض قرار می‌گیرد. در مقابل آموزش عمومی کشور در دوران همه گیری کرونا و به دلیل کیفیت کم آموزش‌های مجازی با سه مشکل اساسی یعنی کاهش کیفیت آموزش و افزایش نابرابری، آسیب‌های سلامت جسمی و روانی دانش‌آموزان و مشکلات خانواده مواجه است.

در سال گذشته و پیش از شروع واکسیناسیون در دنیا بسیاری از کشورها در ایامی که با اوج همه گیری مواجه نبودند اقدام به بازگشایی مدارس کردند. در کشور ما نیز مدل سازی انجام شده نشان از آن داشت که بازگشایی مدارس در دو روز هفته در شهر پرجمعیتی چون تهران ۱۰ درصد به آمار ابتلا و مرگ و میر می‌افزاید. لذا در بهمن ماه گذشته با توجه به شیوع کمتر بیماری در مناطق کم جمعیت‌تر این پیشنهاد توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری ارائه شد که مدارس با محدودیت‌هایی بازگشایی شوند؛ اما شرایط حال حاضر با هشت ماه پیش از دو جهت تغییر یافته است. وجه منفی این تغییر آن است که شدت شیوع سویه‌های جدید بیماری افزایش یافته و قابل مقایسه با گذشته نیست و در مقابل وجه مثبت وضعیت جدید اغاز واکسیناسیون سراسری در کشور است.

لذا شرایط جدید نیازمند سیاست‌ها و ملاحظات جدید در بازگشایی مدارس است. با توجه به مؤلفه‌های اصلی مؤثر در تعیین شرایط بازگشایی مدارس که شرح آن رفت، پیشنهادات و توصیه‌های زیر به ستاد کرونا ارائه می‌شود: با توجه به پایان پیک پنجم شیوع کرونا در پایان مهرماه و ایمن شدن کامل معلمان در همین زمان به نظر می‌رسد امکان بازگشایی حضوری مدارس حداقل تا آغاز آبان ماه وجود ندارد.

در عین حال بازگشایی حضوری مدارس در ابتدای آبان ۱۴۰۰ منوط به در نظر گرفتن ملاحظات ذیل است:

۱- پیش از هر چیز باید توجه داشت که حضوری شدن مدارس وظیفه دولت و حاکمیت بر حسب تعهد قانونی برای فراهم کردن آموزش عمومی در کشور است. لذا با توجه به عدم کفایت حداقلی آموزش‌های مجازی، دغدغه بازگشایی حضوری باید برای همه دستگاه‌های کشور اولویت تلقی شده و حداکثر حمایت‌ها از وزارت آموزش‌وپرورش در این موضوع به عمل آید.

۲- واکسیناسیون معلمان تا پایان شهریور انجام شود.

 ٣- پیک پنجم کنترل شده و کشته‌ها هر چه زودتر به زیر ۱۰۰ نفر برسد.

۴- تمهیدات لازم در مرزهای زمینی و هوایی کشور برای جلوگیری از ورود سویه لامبدا اندیشیده شود تا واکسیناسیون سراسری پیش از شروع پیک ششم کرونا به پایان رسد. ورود ویروس لامبدا به کشور می‌تواند سبب بی اثر شدن تمام برنامه‌ریزی‌ها شود.

 ۵- نیاز است هر چه سریعتر برنامه زمان بندی واکسیناسیون ۱۲-۱۸ سال مشخص شود.

 ۶- ایجاد اعتماد اجتماعی نسبت به امنیت سلامت دانش‌آموزان پس از بازگشایی شرط لازم امکان پیاده سازی هر تصمیم در این موضوع است. لذا پیشنهاد می‌شود دولت نگرش سنجی منطقه‌ای در این باره انجام داده و میزان همراهی خانواده‌ها با تصمیم بازگشایی مدارس در مناطق مختلف را از قبل ارزیابی کند. همچنین در مورد بازگشایی مدارس اولویت‌ها و موارد زیر باید در برنامه‌ریزی‌ها مورد توجه قرار گیرد.

 ۷- دبستان‌ها در اولویت بازگشایی قرار گیرد. با توجه به نظر متخصصان در رابطه با عدم نیاز به واکسیناسیون در کودکان زیر ۱۲ سال، لازم است دو برنامه متفاوت برای بازگشایی حضوری مدارس در دو دوره دبستان و دبیرستان ارائه شود.

 ۸- با توجه به سه عامل فرهنگ زندگی، تراکم کلاس‌ها و همچنین همراهی خانواده‌ها با تصمیم بازگشایی حضوری، بهتر آن است برنامه‌ریزی برای بازگشایی در شهرهای کوچک و بزرگ به‌صورت جداگانه انجام شود.

 ۹- در دوران بازگشایی حضوری مدارس لازم است رصد منطقه‌ای به طور مداوم انجام شده و تصمیم گیری به مناطق آموزشی واگذار شود.

 ۱۰- بازگشایی مدارس دبیرستان در شهرهای بزرگ منوط به واکسیناسیون دانش‌آموزان است./ایسنا