ضرورت اشتراک گذاری حافظه تاریخی

 صلاح‌الدین خدیو 

روزنامه‌نگار 

روز پنج جولای 60 سال تمام از استقلال الجزایر گذشت. رخدادی بغایت مهم که تاثیری سرنوشت ساز بر روندهای سیاسی و اجتماعی قرن بیستم نهاد. 

انقلابی خونبار که مانند انقلاب های کلاسیک فرانسه و روسیه، پیامدهای فکری درازدامنی بر جای گذاشت و بویژه در شکل گیری ایده مبارزه مسلحانه و تفاسیر سخت افزاری و تفنگ محور از قدرت، نقشی بی بدیل داشت.

ارج نهادن به خشونت به مثابه راهی مشروع برای احقاق حق و خاتمه دادن به ستم های استعمار، که در بیان فرانتز فانون فیلسوف این انقلاب متبلور شده بود، دیدگاه های نسلی از انقلابیون جهان و از جمله ایران را شکل داد. 

راه الجزایر و بیان فانون در نقطه مقابل جنبش های ضد خشونت گاندی در هندوستان و جنبش حقوق مدنی سیاهان در آمریکا قرار می گرفت که تقریبا همزمان با آن در جریان بودند.

 می توان گفت مشروعیت اسلحه و تز معروف "قدرت از لوله تفنگ بیرون می آید"، در سپهر سیاسی جهان نیمه دوم قرن گذشته، امر مدنی و مبارزه مسالمت آمیز را به حاشیه راند و عملا سرنمون و الهام بخش جنبش ها و مبارزان گردید. به گونه ای که تا اواخر قرن، ایده مبارزه بدون خشونت بخت طرح و تحقق دوباره نیافت.

هدف این وجیزه، داوری درباره روایی یا ناروایی این دو راه نیست، بلکه ارزیابی میراث خشونت در تجربه الجزایر است. طرفین این منازعه مسلحانه هشت ساله یعنی دولت فرانسه و سازمان آزادیبخش الجزایر هر یک به درجاتی مرتکب خشونت و کشتارهای هدفمند علیه یکدیگر و غیرنظامیان شدند و تنها زمانی که جنگ به حالت بن بست رسید، فرانسوی ها به استقلال الجزایر گردن نهادند.

این استقلال که به قیمت جان یک میلیون نفر الجزایری بدست آمد، هنوز مانند زخم ناسوری روان رنجور و حافظه جمعی ملت های دو کشور را آزار می دهد.

در شصتمین سالگرد آن، دو کشور هر یک به گونه ای با آن مواجه شده اند. الجزایر که از بحران ناکارامدی سیاسی و اوضاع بد اقتصادی و پیامدهای چرخش قدرت در دو سال گذشته رنج می برد، آن را فرصتی برای افزایش شور میهن پرستی و تحت الشعاع قرار دادن مشکلات پیش گفته می بیند.

در مقابل فرانسه که با بحران تجزیه فرهنگی جامعه و تشتت سیاسی - که بخشی از آن ناشی از حضور اقلیت مسلمان الجزایری تبار است - روبروست، در پی اصلاح نگاه تاریخی و بهبود حافظه جمعی از رهگذر ارائه روایت های نزدیک تر به حقیقت، از این رخداد است.

وزیر فرهنگ فرانسه چند ماه قبل از این سالگرد، ضمن اعلام آمادگی برای باز کردن آرشیوهای محرمانه فرانسه درباره الجزایر، اعلام کرد که فرصت های بسیاری برای بازسازی روابط دو کشور وجود دارد، ولی راه بازسازی از رو در رو شدن با حقیقت می گذرد. 

امانوئل مکرون هم بعدا در تکمیل این موضع اظهار داشت که فرانسه باید مسئولیت اعمال خود در دوره استعمار را بر عهده گرفته و به نفع آن است که حقایق تاریخی را پذیرا شود.

گفته می شود مواضع ماکرون در این زمینه متاثر از ایده های بنیامین استورا مورخ فرانسوی است که روی آشتی دادن حافظه تاریخی ملت ها تاکید می کند.

استورا معتقد است، مادام‌ که فرانسوی ها و الجزایری ها دو خاطره کاملا متفاوت و متضاد از دوران جنگ و استعمار دارند، آشتی حقیقی میان آن ها ممکن نخواهد بود. راهکار وی برای غلبه بر این معضل، " اشتراک گذاری حافظه جمعی ملت ها" است. 

مطابق این رهنمود باید با حقایق تاریخی، شجاعانه مواجهه شود و طرفین ضمن ارائه خوانش های تاریخی وفادار به حقیقت و پذیرش مسئولیت های خود، در نهایت به روایتی مرضی الطرفین دست می یابند که علی رغم زهرناکی، از حیث میانه داری و حقیقت گویی تسلی بخش و هم گرایی آور است.

آنچه استورا می گوید، در واقع روایت مدنی و عاری از خشونت داستان خشونت، به منظور التیام زخم های آن است. تاریخ چیزی است که اتفاق افتاده و نمی توان سیر رویدادهای آن را تغییر داد یا معکوس نمود.

مسئولیت خون هایی که در گذشته ریخته شده، بر عهده بازیگران آن زمان است، اما این، چیزی از مسئولیت معاصران برای مواجهه اخلاقی با تاریخ به منظور بستن راه خشونت و ارائه روایتی دمکراتیک و راستین از آن نمی کاهد.

گفتیم که جنبش استقلال الجزایر و فیلم نبرد الجزیره، الهام بخش حداقل دو نسل از مبارزان و انقلابیون چپ، ملی و مسلمان ایرانی بود. آیا نباید تجربه مواجهه با میراث خشونت آن هم مورد مداقه قرار گیرد؟

آیا گفتگوی ملی درباره اهم رخدادها و روندهای تاریخ معاصر مورد نیاز نیست؟

تجربه سیاه نمایی مطلق حکومت درباره تاریخ پهلوی ها که به تطهیر و پاک انگاری غیرتاریخی و دروغین آنها منجر شده، درس آموز نیست؟

آیا وجود خاطرات جمعی و حافظه های تاریخی متضاد درباره رویدادهایی چون بحران کردستان، تحولات سرنوشت ساز ابتدای انقلاب و دهه شصت، لزوم به اشتراک گذاشتن این روایت ها به منظور برساختن روایتی تاریخی، ملی، جامع نگر و بدون حب و بغض را یادآور نمی سازد؟