طرح صیانت و تولید دانش بنیان
محمد صادق ربانی
استاد بازنشسته دانشگاه
تعطیلات نوروز در عمل با مراسم سیزده بدر پایان مییابد و کار جدی ادارات دولتی پس از این مراسم آغاز می‌شود.
طبیعت بدون لحظهای پیش و پس کار خود را از میلیاردها سال قبل تا کنون ادامه داده و همواره نوروز در دقایق و حتی ثانیههای مشخصی تکرار می‌شود.
کشور ما از معدود کشورهایی است که نوروز را طی مراسمی شاد و دلپذیر گرامی می‌دارند و آن را فرصتی میشمارند تا با نو شدن طبیعت ادامۀ زندگی را با طرحی نو آغاز کنند.
مقام رهبری سال نو را سال «تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین» نامیده است. نامگذاری سال‌ها نشان از اهمیتی است که رهبری برای فعالیت‌های مورد نظر خویش در سال پیشِ رو بر آن سال میگذارد.
سیر نامگذاریها در سال‌های مختلف، اهمیت هر سال را از دیدگاه رهبری نشان میدهد. نامگذاریها در دهۀ هشتاد بیشتر جنبههای اخلاقی و معنوی داشت.
سال عزت و افتخار حسینی، سال خدمت‌گزاری، سال همبستگی ملی و مشارکت عمومی، سال پیامبر اعظم، سال اتحاد ملی، انسجام اسلامی، سال همت مضاعف، کار مضاعف نمونههایی از این نامگذاریهاست.
دهۀ نود نامگذاریها بیشتر جنبۀ اقتصادی به خود گرفته است مانند تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی، حماسهٔ سیاسی و حماسهٔ اقتصادی، اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی، اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل، تولید – اشتغال، حمایت از کالای ایرانی، رونق تولید، جهش تولید.
دهۀ اول سال ۱۴۰۰ با تولید؛ پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها آغاز شد و سال جاری تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین نامیده شده است. با توجه به وضعیت اقتصادی و کاهش قدرت خرید مردم طی دهۀ گذشته، به نظر میرسد نامگذاریها بیشتر منعکس کنندۀ دغدغههای رهبری برای سال پیش رو است تا اینکه موجبات تغییر و تحولی مطلوب در آن سال‌ها باشد.
بنابراین فارغ از اینکه نامگذاریها تا چه اندازه نتایج عملی و ملموسی داشته باشد، در این یادداشت، در خصوص اهمیت نامگذاری سال جاری، و موانع اساسی دستیابی به چنین خواستهای توضیحاتی داده می‌شود تا چنانچه نتایج مورد نظر حاصل نشود، موجب دلسردی نگردد.
تولید دانش‌بنیان در مقایسۀ تولید سنتی بهتر قابل شناسایی است.
برای مثال، تولیدات سنتی کشاورزی اگر با تولیدات کشاورزی دانش‌بنیان مقایسه شود، تفاوت‌های آن در کیفیت و کمّیت محصولات تولیدی آشکار خواهد شد. گفته شده است (خبرگزاری ایسنا) که پرتقال‌های چینی با تعرفه ۴۵ درصدی و کیفیت نسبتا مناسب، از تولید داخلی کشورمان ارزان‌تر است و اگر پرتقال‌ها با تعرفه صفر وارد بازار شوند عملا محصول داخلی روی دست باغداران می‌ماند.
واردات گردوی چینی هم وضعیت مشابهی دارند. این مقایسهها در مورد تولیدات صنعتی نیز آشکار است.
دانش و مهارت‌های حاصل از کاربرد دانش در تولید، به محصولاتی منتهی می‌شود که خریدار بیشتری در بازار خواهند داشت.
مثال روشن آن در تولیدات خودروی داخلی و خارجی و تفاوت قیمت آنهاست. شاید این مقایسه ناامید کننده به نظر برسد ولی همین مثال، تنگناهای اساسی مهمی را در بطن خود دارد که توضیح جامع آن از حوصلۀ این نوشتار خارج است ولی از آن برای توضیح بیشتر مشکل استفاده خواهد شد.
دانش و فنّاوری رابطۀ تنگاتنگی با یکدیگر دارند. کاربرد دانش در تولید را میتوان فناوری نامید. فناوری، معادل فوت کاسهگری است که از راه تجربه به دست آمده و کاسهگران آن را به سادگی به دیگران منتقل نمیکنند!
فوت کاسهگری به بیان علمی امروزی، مالکیت معنوی یا اسرار تجاری نامیده شده و حقوق مربوط در فرایندی موسوم به ثبت اختراع برای پژوهشگر محفوظ نگهداشته می‌شود.
بعضی در جریان کار تولیدی خود، با آزمون و خطا به فناوری‌هایی دست یافته و آنرا در تولید محصول خود به کار میگیرند. اگر برای کسب فوت و فن کاسهگری با آزمون و خطا در کارگاه کاسهگری بتوان به فناوری آن دست یافت؛ کسب فوت و فنهای ساخت یک خودرو که از قطعات بسیاری تشکیل شده است، نیازمند کارگاههای متعددی از کل قطعات مورد استفاده در خودرو است تا بتوان برای هر قطعۀ، بهترین مواد اولیه و بهترین شیوۀ تولید را یافت.
از این جهت انتظار اینکه در تولید همۀ قطعات بتوان بهترین محصول را تولید کرد، انتظاری دیریاب است. افزون بر آن، هرساله امکانات و گزینههای جدیدی، به قول فرنگیها آپشنهای جدیدی، در هر مدل خودرو ایجاد می‌شود که دستیابی به آن‌ها، فعالیت بسیار گسترده و مستمری را میطلبد.
در تولید محصولات سادهتر البته، کارها آسان‌تر خواهد بود. اما در هر مورد، پیشنیاز هر تولید دانش‌بنیان، پژوهش‌های هدفمند است. چنان پژوهش‌هایی را پژوهش‌های کاربردی مینامند. دانشگاهیان بیشتر علاقمند به انجام پژوهش‌هایی هستند که نایافتههای علمی را در مرزهای دانش جستجو کنند.
کاربرد اینگونه پژوهشها معمولاً در دراز مدت مشخص میشوند. در حالی که پژوهش‌های کاربردی زودبازده هستند و ارزش علمی کمتری دارند.
کارهای پژوهشی نو در هر زمینهای، مستلزم آگاهی از کارهای علمی انجام شدۀ گذشته در همان زمینه است.
در شرایط امروز جهان، آگاهی از آخرین پیشرفت‌های علمی، با توجه به گسترش ارتباطات رایانهای، سریعترین و آسان‌ترین راه، استفاده از اینترنت است.
این همان کاری است که اعضای هیأت‌های علمی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی انجام می‌دهند.
اکنون که طرح صیانت از فضای مجازی در مجلس مطرح است، بیش از همه اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور را نگران میکند تا مبادا این ارتباطات و تبادلات علمی محدود شوند.
بدیهی است هر گونه محدودیتی در این زمینه با شعار تولید دانش‌بنیان همسو نبوده و همخوانی ندارد. از این جهت نامگذاری سال جاری، همچون گذشته، نشان از دغدغه های رهبری باقی خواهد ماند.
ارسال نظر