نقد اول!

ابراهیم اسدی بیدمشکی

روزنامه‌نگار

حجت‌الاسلام حاج علی‌اکبری در مقام ریاست شورای سیاستگذاری ائمه ‌جمعه و امام جمعه موقت تهران، اخیراً از میزبانی برگزاری جلسات نقد نهاد امامت جمعه در آینده خبر داده‌اند که به خودی خود، اتفاق پر برکتی به نظر می‌رسد.

نکته نخست آنکه دعوت از مردم برای نقد «امامت جمعه» می‌تواند حصارها یا تابوهای احتمالی یا افراط‌گرایانه در مورد جایگاه منصوب ولی فقیه جمهوری اسلامی را با «رعایت اخلاق و انصاف» بشکند و علاوه بر نزدیک‌تر کردن امام جمعه به مردم، این جایگاه را به صورت مردمی نظارت‌پذیرتر کند.

دوم آنکه شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه بیش از پیش خطبه‌های نماز جمعه را به مثابه یک «رسانه» در حاکمیت اسلامی ببیند تا مواضع برخی ائمه جمعه، کمتر از قبل سوژه و ابزار بهره‌برداری و غرض‌ورزی علیه «اسلام» شود. بعضی ادعاها یا اظهار نظرها در خطبه‌های نماز جمعه شهرهای کشور به ویژه در چند هفته اخیر نشان می‌دهد، خطبه‌های نماز جمعه از دید برخی ائمه جمعه یا حتی شورای سیاستگذاری یک رسانه نیست یا به رسانه بودنِ آن توجه لازم را ندارند.

اگرچه رعایت انصاف ایجاب می‌کند برای صدور یک حکم کلی باید محتوای تمام خطبه‌های نماز جمعه مناطق مختلف کشور را در نظر داشت اما در بهترین حالت، یک نقطه سیاه بر دیوار سفید کافی است تا فضای مجازی با مرور و بازتاب آن، حافظه کوتاه مدت جامعه را به بلند مدت تبدیل کند، اشتباه‌ها به راحتی جبران نشوند و تکذیبیه‌ها و روشنگری‌های بعدی به اندازه خبر اول، مخاطب را قانع نکند.

به علاوه نگران کننده است که برخی ائمه جمعه در جلسات مشورتی تولید محتوای خطبه‌هایشان بخواهند تنها از یک کانال و درگاه، اطلاعات و تحلیل مسائل را دریافت کنند یا مشاورانشان، خطبه نماز جمعه را محل اعلام نظر خود یا گرایش‌های خودشان قرار دهند، نه حاکمیت اسلام و مردم. 

از سوی دیگر، اگر مراسم نماز جمعه رسانه شمرده می‌شد و محدودیت‌ها و الزامات رسانه‌ای آن به درستی مورد توجه قرار می‌گرفت، بعضی ادعاها و اظهار نظرها یا مطرح نمی‌شدند یا دقت در آن‌ها صورت می‌گرفت. در خطبه‌ای دلیل مشکلات معیشتی، توجه نداشتن مردم شهرها و کشورها به خداوند دانسته می‌شود و پس از تجمع‌های اعتراضی در مورد کم‌آبی که در مواردی با خشونت مواجه شده، یکی از ائمه جمعه تجمع را راه حل مشکلات نمی‌داند و گویی، عامل کم آبی را تنها پدیده کاهش نزولات آسمانی اعلام می‌کند.

این گفته‌ها و مشابه شان در جای خود شاید قابل دفاع باشند، اما در شرایط کنونی کشور، می توان آن‌ها را سخنرانی‌های ناقصی دانست که بدون نام بردن از مسئولان و تأثیر عملکردشان در معیشت یا تأمین آب و... نه تنها چیزی را حل نمی‌کنند، بلکه اثر وارونه بر مردم یا همان «مخاطب» خواهند گذاشت. 

نکته سوم آنکه خبرگزاری‌ها و بازتاب دهندگان اخبار به عنوان اضلاع دیگر موضوع باید اخلاق رسانه‌ای را مورد توجه قرار دهند. انعکاس ناقص یا جهت‌دار که اصل محتوا را می‌تواند به عکس جلوه دهد، اگر بیشتر از بی‌توجهی ائمه جمعه به رسانه بودنِ خطبه‌ها تأثیر منفی نداشته باشد، کمتر نیز نخواهد داشت.

نگاه نادرست به رسانه نماز جمعه و رعایت نکردن اخلاق رسانه‌ای، صدای حاکمیت اسلامی را به محتوای ناقص و وارونه ای بدل می‌کند و چه بسا مصداق آن شود که می‌گفت نماز را باید فرادی و به تنهایی خواند، چون خداوند در قرآن فرموده «ان الصلاة تنهی»! اما «عن الفحشاء و المنکر» آن کجاست؟ خدا می‌داند!