روسیه و نظم جدید در خاورمیانه

ایمان احمدوند- کارشناس مسائل خاورمیانه

جاه طلبی روسیه برای این که دوباره در سطح بین المللی به یک نیروی سیاسی سنگین وزن تبدیل بشود، بیش از همه در خاورمیانه مشهود است. پیامی که این روزها مسکو می‌دهد این است که روسیه در نقش یک عامل کلیدی به خاورمیانه بازگشته است و خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای تثبیت کرده است. روس‌ها تنها به بازگشت اکتفا نمی‌کنند، آنها اهدافی مشخص، دیدگاه‌هایی برای نیل به این اهداف و منابع ملی لازم برای طی این مسیر را در اختیار دارند. پوتین در نظر دارد قواعد موجود در خاورمیانه را بازنویسی کند و نظم سیاسی منطقه را که جریان آزاد منابع انرژی منطقه را با هزینه کم به نفع ایالات متحده تضمین می‌کرد تغییر دهد.

کشورهای عرب منطقه خلیج فارس، متحدان ایالات متحده درک می‌کنند که پس از این می‌باید منافع و اهداف روس‌ها را مد نظر داشته باشند. ولادیمیر پوتین به همین روال با کشورمان که به نوبه خود از نظم سیاسی موجود در منطقه که توسط ایالات متحده آمریکا برقرار شده در رنجند هم پیمان شده است. مصری‌ها به روسیه به عنوان یک انتخاب متفاوت نسبت به آمریکا نگاه می‌کنند، واقعیت این است که آمریکایی‌ها دلایل بی‌شماری برای جستجوی راه حل در جاهای دیگر را به آن‌ها داده‌اند. نگرانی‌های مرتبط با سیاست داخلی نیز در نزدیک شدن آن‌ها به روسیه مؤثر بوده است. عبدالفتاح السیسی نفع خود را در این می‌بیند که به عنوان کسی که با روسیه همکاری می‌کند شناخته شود تا اینکه تصور وابستگی محض نسبت به واشنگتن به وی داشته باشند.

یکی از موفقیت‌های سیاست خارجی روسیه برقراری روابط دوستانه با همه کشور‌های خاورمیانه و از جمله اسرائیل است، در حالی که اکثر کشورهای این منطقه در تضاد و ستیزه با یکدیگر به سر می‌برند. این امر نشان دهنده عزم راسخ این کشورها به حفظ روابط حسنه با روسیه با وجود روابط نزدیک این کشور با رقبای آن‌هاست. روسیه با متحدین سنتی ایالات متحده در منطقه، عربستان سعودی و بقیه اعضای شورای همکاری خلیج فارس مصر، اردن و ترکیه روابط خوبی دارد. همه این کشورها از احتمال عدم وفاداری آمریکا نسبت به تعهداتش در قبال آن‌ها بیمناکند.

روسیه میزبان گروه‌های فلسطینی از جمله فتح و حماس می‌شود و در دیگر جلسه میزبان نخست وزیر اسرائیل می‌باشد! تلاش مسکو برای از سرگیری مذاکرات صلح بین فلسطین و اسرائیل نشان از آن دارد که این کشور سعی دارد یکی از کهنه‌ترین و جنجالی‌ترین موضوعات خاورمیانه را حل کند.

مسکو از شکست بشار اسد جلوگیری کرد و توازن نیروهای نظامی را به نفع وی تغییر داد. سوریه بجای آنکه به خودی خود به عنوان یک هدف برای روسیه در نظر گرفته شود، وسیله‌ای برای اعمال نفوذ وی در منطقه به‌شمار می‌رود. به هیچ وجه این اطمینان وجود ندارد که روس‌ها آماده دخالت در خاورمیانه به منظور دفاع از رژیم‌های دیگر، همان‌گونه که در مورد سوریه انجام دادند، باشند. اما روسیه احتمالاً نمی تواند تمام نیروهایش را در آینده قابل پیش بینی از سوریه تخلیه کند و به‌سادگی از دفاع از رژیم اسد دست نخواهد کشید.

هیچ چیز گویای این نیست که پوتین بتواند به صورت پایدار وضعیت اعمال توازن را حفظ کند، حتی اگر سیاستی را که در خاورمیانه اعمال می‌کند انتظاراتی را در کشورهای منطقه به وجود بیاورد که؛ روسیه قادر و یا آماده ایجاد توازن و تثبیت قواست.

 در نهایت چنین بنظر می‌رسد که سیاست خارجی پوتین بیشتر مبارزه‌ای برای کسب هژمونی در منطقه و تمایل روسیه به تعیین قواعد بازی در خاورمیانه است.