«تسبیح و عبادت» بودن «نفس کشیدن و خواب» روزه دار؟! 

مستقل آنلاین، احمد حیدری پژوهشگر دینی/

رسول خد(ص) در فرازی از خطبه بشارت‌گونه شعبانیه در استقبال از رمضان فرمود: «أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ» نفس کشیدن و خواب شما در رمضان تسبیح و عبادت است.(فضائل الۀشهر الثلاثه، شیخ صدوق، ص77)؛ «نفس کشیدن» عملی غیراختیاری است و ثواب و عقاب به فعل و ترک اختیاری تعلق می‌گیرد. روزه ترک اختیاری خوردن، آشامیدن و ...؛ و نماز فعل اختیاری ایستادن به پیشگاه خدا و رکوع و سجده و ... است و بر روزه که ترک اختیاری است و نماز که فعل اختیاری است، ثواب تعلق می‌گیرد و بر ترک اختیاری این ترک و فعل هم عقاب؛ امّا نفس کشیدن و خواب در اثر خستگی اختیاری نیستند و انسان در شبانه روز بدون توجه و اختیار نفس می‌کشد و در اثر شدت خستگی هم بدون اختیار به خواب می‌رود و دیگر بر این نفس کشیدن و خوابیدن نباید ارزشی بار شود و ثوابی تعلّق گیرد! با کمی تأمّل معلوم می‌شود که این اعمال غیر اختیاری نه از همه افراد بلکه از بعض افراد ارزشمند گشته و شایسته پاداش می‌شود. حضرت رسول خطاب به مؤمنانی که رمضان را درک می‌کنند و به اختیار روزه‎داری صحیح را پیشه می‌سازند، این وعده را می‎دهد. آری انسان اگر به خدا ایمان بیاورد، ردای بندگی به تن کند، بنده‌وار و مطیعانه روزه‌دار واقعی گردد: یعنی دهانش را از خوردن و نوشیدن حتّی حلال تا موقع افطار، دروغ، بهتان، سخن چینی و بدزبانی و ...؛ و چشمش را از دیدن مناظر حرام و نگاه به نامحرم و ناموس دیگران و...؛ و دستش را از دست درازی در اموال مردم و ستم به دیگران و ...؛ و پایش را از رفتن به مواطن ظلم و گناه و ...؛ نگه دارد، در این صورت ذاتش، همه وجودش و همه افعالش- اختیاری و غیر اختیاری- محبوب خدا می‌گردد و خدا برای همه آن‌ها به او پاداش می‌دهد و چنین روزه‌داری‌ای به حق، از برترین مظاهر «صبر» است و خداوند به «صابرانی» این‌گونه، وعده «پاداش بی حساب» داده است: «إِنَّمَا یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسَابٍ»(زمر/۱۰) خداوند فقط به صابران و تحمل کنندگان واقعی اجر بی‌حساب می‌دهد. این بشارت پیامبر در راستای همان بشارت خداوند به «صابران» میدان جهاد و قتال در رکاب رسول خدا (ص) برای دفاع از دین و بندگان خدا در برابر مهاجمان ستمگر است: «هیچ تشنگى و رنج و گرسنگی‌اى در راه خدا به آنان نمى‌رسد و در هیچ مکانى که کافران را به خشم مى‌‌آورد، قدم نمى‌‌گذارند و از دشمنى غنیمتى به دست نمى‌آورند مگر اینکه به سبب آن عمل صالحى براى آنان [در کارنامه‌‌شان] نوشته مى‌‌شود زیرا خدا پاداش نیکوکاران را ضایع نمى‌‌کند. و هیچ مال کوچک و بزرگى را انفاق نمى‌کنند و هیچ وادی‌اى را نمى‌‌پیمایند مگر اینکه به حساب آنان نوشته مى‌‌شود تا خدا آنان را به بهتر از آنچه می‌کردند، پاداش دهد»(توبه/121-120). نکته هشدار گونه؛ در «روزه‌دار بودن» است. این بشارت رسول خدا برای روزه‌داران واقعی است نه کسانی که از روزه فقط کرسنگی و تشنگی کشیدن از طلوع فجر تا اذان مغرب را دارند ولی هیچ صفت دیگری از روزه‎داران در آنان نیست. روایت زیر در این راستا هشدار دهنده است: امام صادق(ع) فرمود: روزه فقط نخوردن و ننوشیدن نیست بلکه علاوه بر آن شرایطی دارد تا کامل و مقبول درگاه خدا شود از جمله دهان بستن از دروغ، چشم بستن از نگاه‌های حرام، خودداری از نزاع به ناحق با هم، حسادت و غیبت، مِراء و خودنمایی، دشنام و بد زبانی، بدگمانی به برادران و خواهران ایمانی، ستم به دیگران و ...؛ روزه‎دار واقعی خود را مشرف بر مرگ دیده و برای ملاقات خدا خود را آماده می‌کند. اگر این گونه بودید، روزه‌دارید و مستحق بشارت‌های داده شده و گرنه از گرسنگان و تشنگانی هستی که رسول خدا فرمود: «مَا أَقَلَّ الصُّوَّامَ وَ أَکْثَرَ الْجُوَّاعَ» چه فراوانند تشنگان و گرسنان از طعام و نوشیدنی و چه کم‌اند روزه داران واقعی! (نوادر راوندی، ص22-21). به امید این که در این ماه تمرین روزه‎داری کنیم تا تسلط بر نفس، پافشاری بر بندگی و خودداری از زشتی‌های ناخوشایند حق تعالی در ما ملکه و ثابت گردد.