به یاد مردی که ایرانیان را سرفراز کرد

 مستقل آنلاین، رضا احمدی، پژوهشگر دینی/

در سوگت ای درختِ تناور، ای آیتِ خجستهٔ در خویش‌زیستن، حتی امانِ گریه ندادند محمدرضا شفیعی کدکنی ۱۵ اسفند ۱۳۴۵ ۱۴ اسفند سالروز عروج بزرگ مردی از تبار کاوه‌ی آهنگر، دکتر محمد مصدق است. او، نخستین ایرانی دارنده مدرک دکترای رشته حقوق است. دکتر مصدق در زمان رضاخان مورد غضب واقع شد و دو سال در حصر خانگی قرار گرفت. همچنین در سال ۱۳۰۹ بازداشت و به زندان بیرجند تبعید شد و در شهریور ۱۳۲۰ آزاد شد. دوباره پس از کودتای ۱۳۳۲ سه سال در زندان و پس از آن تا پایان عمر به مدت ۱۰ سال و ۷ ماه در احمدآباد در حصر خانگی بسر برد و در همان جا به لقاء الله پیوست.

این راد مرد همیشه زنده در دوران کوتاه نخست وزیری ارمغان‌های بزرگی برای ایرانیان آورد که در اینجا به چند نمونه‌ی آن اشاره می‌نماییم. او در اولین انتخابات پس از رضاشاه با بیشترین رأی در تهران به مجلس راه یافت. در دوره شانزدهم مجلس شورای ملی در اعتراض به تقلب‌های گسترده؛ جبهه‌ای از نیروهای ملی با هم پیوستند. دکتر محمد مصدق، دکتر حسین فاطمی، حسین مکی دکتر کریم سنجابی، دکتر شایگان و...، این عده در اعتراض به دخالت دولت در انتخابات مجلس شانزدهم در دربار متحصن شدند. با ورود آن‌ها به مجلس، راه برای تصویب طرح ملی شدن صنعت نفت فراهم آمد. این طرح به رهبری مصدق، در مجلس به تصویب رسید. پس از ترور، رزم‌آرا و حسین علاء از سوی مجلس او به نخست وزیری رسید.

در دوران نخست وزیری دکتر مصدق گام‌های بلندی در راستای سر بلندی ایران و ایرانیان از سوی او برداشته شد.

۱. اجبار شاه به سلطنت کردن یکی از مهمترین معضلات حاکمیت در ایران، دوگانگی قدرت بوده است. شاه و صدراعظم دو قدرت بودند؛ که همه‌ی مسئولیت‌ها به عهده‌ی صدر اعظم بود و در مقابل شاه که همه قدرت را در دست داشت، مسئولیت‌پذیر و پاسخگو نبود. در انقلاب مشروطه و قانون اساسی آن، دوگانگی قدرت از میان برداشته شد. و بنابر اصل چهل و چهارم، «شخص پادشاه از مسئولیت مبری است، وزراء دولت در هرگونه امور مسئول مجلسین هستند.» از زمان به قدرت رسیدن رضاخان این اصل زیر پا گذاشته شد. دکتر مصدق در پی احیای اصل ۴۴ قانون اساسی برآمد که شاه دیگر در حکومت دخالت نکند و فقط سلطنت نماید. گرفتن قدرت از شاه، درباریان را بسیار آشفته ساخت و کینه‌ی مصدق را به دل گرفتند. دکتر مصدق بارها به شاه می‌گفت: شما مثل ملکه انگلیس سلطنت کنید تا همیشه مورد احترام باشید. او از طرفداران انقلاب مشروطه ایران بود و معتقد بود که شاه فقط باید نمادی برای وحدت باشد. در دوران نخست وزیری کوشید تا قدرت شاه را در چارچوب مشخص شده، در قانون اساسی مشروطه منحصرکند. مصدق در زمان نخست‌وزیری توانست مشروطه را اجرا کند و قدرت شاه و خانواده سلطنتی را محدود سازد.

۲. ملی کردن صنعت نفت ویلیام دارسی امتیاز ۶۰ ساله استخراج نفت را بدست آورد. پس از کشف نفت در سال ۱۲۸۶، در مسجد سلیمان، عمده عواید آن به جیب بریتانیا می‌رفت. درصد اندکی از آن به ایران می‌رسید. تمام مراحل کشف و استخراج و فروش آن به عهده انگلیسی‌ها بود. پس از به قدرت رسیدن دکتر مصدق در اردبیهشت ۱۳۳۰، اولین برنامه او، اجرای مصوبات مجلس در ملی کردن نفت در ایران بود. او، صنعت نفت را ملی اعلام کرد، دولت انگلیس از این مصوبه برافروخته شد و ایران را در سخت ترین تحریم‌ها در فروش نفت قرار داد. ایرانیان خود اداره پالایشگاه آبادان را به عهده گرفتند که بزرگترین آرزوی آن‌ها بود.

۳. ملی کردن شیلات شمال یکی از اتباع روسیه توانسته بود در زمان ناصر الدین شاه امتیاز صید ماهی‌های خاویاری را از شاه دریافت نماید و صیادان ایرانی حق صید را تا زمان دکتر مصدق نداشتند. در سال ۱۳۳۱، دولت ملی یکی دیگر از منابع مهم یعنی شیلات ایران را نیز ملی اعلام کرد. که ارزش آن کمتر از ملی شدن صنعت نفت نبود این شیوه دکتر مصدق اعمال سیاست موازنه منفی و مثبت در قبال قدرت‌های جهانی بود.

او با اجرای قانون اساسی و مهار دیکتاتور، آزادی‌های مشروع مردم و مطبوعات و احیای حقوق از دست رفته‌ی ایرانیان در نفت و شیلات، را به اجرا گذاشت و چنین شد که استبداد داخلی و استثمار خارجی برای از میان برداشتن او متحد شدند.