"بیماری حاد کوهستان" چیست؟

رشد روز افزون علاقمندان به بازدید از مناطق زیبا و جذاب کوهستانی و استفاده از هوای پاک طبیعت، موجب شده مسافرت به مناطق مرتفع به صورت برنامه‌های کوهنوردی، ترکینگ و اسکی‌بازی توسعه زیادی پیدا کند و به دنبال آن اقامت در این مناطق کوهستانی که فشار بارومتریک کم بوده و مقدار اکسیژن هوا هم کم است، افراد را دچار کمبود اکسیژن و یا هیپواکسی می‌کند که موجب سندرم ارتفاعات بلند و یا بیماری حاد کوهستان می‌شود.

عموما علائم این بیماری از ارتفاع ۲۵۰۰ متر شروع می‌شود و با بالا رفتن ارتفاع شدت علائم بیشتر و در موارد شدید می‌تواند ایجاد ادم مغزی ارتفاعات بلند (HAGE) و یا ادم ریوی ارتفاعات بلند (HAPE) را به دنبال داشته باشد و از آن‌جا که مغز بیشترین مقدار اکسیژن را در بدن استفاده می‌کند در اثر هیپواکسی در مناطق کوهستانی مرتفع، دچار علائم اختلال سیستم عصبی مرکزی می‌شویم و در هنگام خوابیدن در شب، سیستم تنفسی هم ضعیف‌تر شده و خطر ابتلا به بیماری حاد کوهستان بیشتر می‌شود. بنابراین شب مانی در ارتفاع بالا، خصوصا ارتفاع بالای پنج هزار متر نفر را مستعد ادم مغزی ارتفاعات بلند (HACE) و یا ادم ریوی ارتفاعات بلند (HAPE) می‌کند که فوق‌العاده خطرناک بوده و با مرگ و میر زیادی نیز همراه است.

علائم بالینی

شایع‌ترین علامت، سردرد است ولی علائمی مثل حالت تهوع، استفراغ، ضعف، خستگی، سرگیجه، بی اشتهایی، بی‌خوابی، نفخ شکم، سوزش معده، و مشکل عصبی پس از چند ساعت اقامت در ارتفاع بالا ایجاد می‌شود و در اغلب موارد حتی بدون درمان پس از یک تا سه روز رفع می‌شود. در بعضی موارد علائم با گذشت زمان شدیدتر می‌شود و عموما در نیمه شب مصدوم دچار ادم مغزی ارتفاعات بلند (HACE) و یا ادم ریوی ارتفاعات بلند (HAPE) می‌شود.

پیشگیری

هم هوایی، مهمترین پیشگیری از بیماری حاد کوهستان هست که باید قبل از رفتن به مناطق مرتفع انجام شود تا کوهنورد در ارتفاع بالا بتواند هیپواکسی موجود را بهتر تحمل کند و برای هم هوایی، ورزش‌های منظم و مرتب هوازی مثل راهپیمایی، دوومیدانی، دوچرخه سواری، کوهپیمایی و شناهای استقامتی از چندین ماه قبل از رفتن به ارتفاع بالا توصیه می‌شود. هم زمان اگر مشکلات زمینه‌ای هم مثل بیماری، اضافه وزن، دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های تنفسی، کم خونی و ... وجود دارد باید آن‌ها را کنترل و درمان کند تا در ارتفاع مشکلات کمتری داشته باشد.

گفتنی است هر چقدر صعود به کوهستان‌های مرتفع آرام‌تر باشد، شانس هم هوایی و تطابق با هیپواکسی بیشتر می‌شود، به طوری که روزانه بیشتر از پانصد متر نباید ارتفاع گرفت و همچنین در مناطق مرتفع از فعالیت سنگین ورزشی و مصرف الکل و سیگار هم باید پرهیز کرد.

درمان

فریدون بیاناتی-عضو کارگروه پزشکی فدراسیون کوهنوردی با بیان مطالب مربوط به بیماری حاد کوهستان، در خصوص راه‌حل درمان آن نیز بیان کرد که باید از ادامه صعود صرف نظر شود و هر چه سریع‌تر از ارتفاعات بالا به پایین بازگشت. علاوه بر این فقط کافی است که پانصد تا هزار متر ارتفاع کم کنیم تا علائم ارتفاع زدگی حاد برطرف شود و در این شرایط است که مصدوم اصرار دارد که حالش خوب است و می‌خواهد مجدد به ارتفاع بالا بازگردد! اما به هیچ عنوان نباید اجازه بازگشت مجدد را به وی داد.

در موارد خفیف درمان‌های دارویی مثل قرص استازولامید (DIAMOX)، قرص ایبوبروفن و مایعات گرم و شیرین کمک می‌کند تا علائم مصدوم کمتر شود و در صورتی که پس از چند ساعت علائم مصدوم شدیدتر شود، قبل از فرا رسیدن شب انتقال مصدوم به پایین ارتفاعات بهترین اقدام است.

ضمنا در شرایطی که به علت فرا رسیدن شب، هوای نامناسب و یا نبودن امدادگر، نتوانیم مصدوم را به پایین منتقل کنیم در موارد شدیدی مثل ادم مغزی (HACE) و یا ادم ریوی (HAPE) می‌توان همزمان از اکسیژن مکمل، کیسه گامبوبک، کپسول نی فی دی پین (ADALAT)، آمپول دگزامتازون، آمپول سیتی کولین، آمپول لازیکس به عنوان درمان نگهدارنده استفاده کرد تا شرایط انتقال مصدوم با هلیکوپتر، قاطر و یا توسط همنوردانش به پایین مهیا شود.