رژیم غذایی برای مبتلایان به نقرس

 نقرس یکی از قدیمی ترین بیماریهای ثبت شده در تاریخ پزشکی است. نقرس یک اختلال در سوخت و ساز اسید اوریک است که باعث افزایش تجمع اسید اوریک در خون می شود. اسید اوریک یک ماده زاید و دفعی است که در اثر هضم و جذب مواد غذایی در بدن به وجود می آید و اگر مقدار آن در بدن افزایش یابد، در مفاصل کوچک و بافتهای اطراف آن رسوب می کند و منجر به ایجاد آرتریت (التهاب مفصل)، درد و تورم در آن قسمت و نهایتا تخریب مفصلی می شود.

 شایع‌ترین مفصلی که معمولا به‌طور ناگهانی دچار درد و تورم شدید می‌شود، مفصل شست پاست. بروز ناگهانی درد و تورم مفصل را «حمله نقرسی» می‌نامند. ضربات مکرر به این مفصل، مثلا به دنبال راه رفتن طولانی یا توپ بازی کردن، باعث می‌شود کریستال‌های اسیداوریکی که قبلا در بافت‌های مفصل رسوب کرده‌اند، ناگهان داخل مفصل ریزش کنند و موجب پاسخ التهابی بدن به آن شوند. این حمله‌های درد و تورم مفصل شست پا در نقرس معمولا شبانه است زیرا در طول روز به علت وضعیت ایستاده بدن، مایع میان‌بافتی زیادی در اندام تحتانی و به‌خصوص پایین‌ترین قسمت‌های آن یعنی پاها جمع می‌شود اما هنگام شب وقتی بیمار دراز می‌کشد و بدن به حالت افقی درمی‌آید، این مایع میان‌بافتی دوباره به جریان خون برمی‌گردد و از آنجا که مایعات زودتر از اسید اوریک به جریان خون برمی‌گردند، غلظت اسید اوریک در پا افزایش می‌یابد. از طرفی، پاها در شب سردتر می‌شوند که این سرما به رسوب کریستال‌های اسید اوریک در مفصل پا کمک می‌کند و عامل بروز حملات درد و تورم مفصل در شب می‌شود.

با این مقدمه، به بررسی بایدها و نبایدهای تغذیه‌ای برای بهبود کیفیت زندگی و کنترل بیماری در افراد مبتلا به نقرس می‌پردازیم؛ بیماری‌ای که از قرن‌ها پیش با زیاده‌روی در مصرف انواع گوشت‌ مرتبط دانسته و بیماری ثروتمندان نامیده ‌شده است. سال‌ها پیش از اینکه علت ابتلا به نقرس شناخته شود، پزشکان از ایجاد محدودیت در رژیم غذایی برای مدیریت این بیماری استفاده می‌کردند. سال‌های زیادی بود که روش‌های درمانی برای نقرس، با تمرکز بر حذف کردن همه مواد غذایی حاوی پورین (از میزان متوسط تا زیاد) طراحی می‌شدند. فهرست مواد غذایی ممنوع در گذشته بسیار طولانی بود ولی خوشبختانه امروزه رویکرد تغذیه‌ای به این بیماری دگرگون شده است.

تحقیقات اخیر درباره نقرس، تصویر روشن‌تری از نقش رژیم غذایی در مدیریت این بیماری نشان می‌دهند. افراد مبتلا به نقرس باید از مصرف برخی مواد غذایی پرهیز کنند، اما حذف همه مواد غذایی حاوی پورین ضرورتی ندارد. کنار این اقدام، اضافه کردن مواد غذایی خاص به رژیم غذایی برای کنترل سطح اسید اوریک لازم است. امروزه، هدف از طراحی رژیم غذایی مخصوص نقرس، کنترل کردن همه عوامل مرتبط با خطر ابتلا به این بیماری و مدیریت آن است. البته هدف کلی‌تر این است که وزن و تغذیه سالم را در افراد نهادینه کند زیرا همین 2 عامل خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها را کاهش می‌دهند.

اصول تغذیه در نقرس

اصول کلی رژیم غذایی مخصوص نقرس، براساس همان توصیه‌های لازم برای یک رژیم غذایی سالم و متعادل است:

● کاهش وزن: اضافه‌وزن، خطر ابتلا به نقرس را افزایش و کاهش وزن این خطر را کاهش می‌دهد. تحقیقات نشان داده‌اند کاهش کالری‌های مصرفی و کاهش وزن، سطح اسید اوریک را پایین می‌آورند و تعداد حملات نقرس را کمتر می‌کنند. باید توجه داشته باشید کاهش وزن، فشار کلی بر مفاصل را هم کاهش می‌دهد.

● کربوهیدرات‌های پیچیده: مصرف میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات سبوس‌دار برای افراد مبتلا به نقرس ضرورت دارد زیرا میزان قابل‌توجهی از کربوهیدرات‌های پیچیده را برای آنها فراهم می‌کند. این افراد باید از مصرف مواد غذایی خاصی مثل نان سفید، کیک، آبنبات، نوشیدنی‌های شیرین و محصولات حاوی شربت ذرت با فروکتوز بالا پرهیز کنند.

● آب: هیدراته نگه‌داشتن بدن با نوشیدن آب برای افراد مبتلا به نقرس ضروری است زیرا افزایش مصرف آب با کاهش حملات نقرس ارتباط دارد. این افراد باید روزانه 8 تا 16 لیوان (240 میلی‌لیتری) مایعات بنوشند و حداقل نیمی از آنها باید از آب تشکیل شده باشد. البته بهتر است با پزشک خودتان درباره مصرف مایعات مشورت کنید.

● چربی: مصرف چربی‌های اشباع از منابعی مثل گوشت‌های قرمز، مرغ چرب و محصولات لبنی پُرچرب باید در افراد مبتلا به نقرس کاهش یابد.

● پروتئین: پروتئین مصرفی روزانه در افراد مبتلا به نقرس باید بین 113 تا 170 گرم باشد و حتما از این منابع تامین شود؛ گوشت قرمز بدون چربی،‌ ماهی و مرغ. البته این افراد می‌توانند با مصرف لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی، پروتئین بیشتری به رژیم غذایی خودشان اضافه کنند زیرا با کاهش سطح اسید اوریک مرتبط هستند.

● سبزی‌ها و حبوبات دارای پورین زیاد: مطالعات نشان داده‌اند سبزی‌هایی با پورین زیاد، خطر ابتلا به نقرس یا تعداد حملات نقرس را افزایش نمی‌دهند. رژیم غذایی سالمی که بر پایه مقدار زیادی از میوه‌ها و سبزی‌ها طراحی شده باشد، می‌تواند حاوی سبزی‌های دارای پورین زیاد باشد، مثل مارچوبه، اسفناج، نخود فرنگی، گل کلم و قارچ. در این شرایط، استفاده از لوبیا و عدس که پورین نسبتا زیادی دارند اما منبع خوبی از پروتئین هستند هم‌ منعی ندارد.

● منابع پروتئینی خاص: مصرف قسمت‌های احشایی مثل جگر، قلوه و... برای افراد مبتلا به نقرس ممنوع است زیرا حاوی پورین زیادی هستند و به بالا رفتن سطح اسید اوریک در خون کمک می‌کنند.

● غذاهای دریایی خاص: بیماران مبتلا به نقرس باید از مصرف غذاهای دریایی حاوی پورین زیاد پرهیز کنند؛ ماهی تن،‌ ماهی خال‌مخالی، صدف، ماهی کولی، شاه‌ماهی، ساردین و...

● ویتامین C: این ویتامین می‌تواند به کاهش سطح اسید اوریک در خون کمک کند. خوردن میوه های سرشار از ویتامین C، مانند نارنگی و پرتقال، می تواند از حملات نقرس جلوگیری کند. درباره مصرف مکمل ویتامین C با پزشک خودتان مشورت کنید و در صورت امکان، میزان مصرف این مکمل را به 500 میلی‌گرم در روز برسانید.

● قهوه: بعضی تحقیقات نشان داده‌اند مصرف قهوه در حد متوسط (خصوصا نوع کافئین‌دار) می‌تواند با کاهش خطر ابتلا به نقرس مرتبط باشد. البته نوشیدن قهوه ممکن است برای برخی افراد مناسب نباشد. ممکن است نوشیدنی های کافئین دار سطح اسید اوریک را در بعضی از افراد که فقط گاهی قهوه می نوشند بالا ببرد. بنابراین، حتما درباره مصرف قهوه با پزشک مشورت کنید.

● این بیماران می‌توانند برای کنترل بیماری خود، روزانه یک لیوان آب کرفس را به صورت ناشتا یا در میانه‌های روز میل کنند یا همراه غذاهای خود، ساقه‌های کرفس را کنار بشقاب سالادشان بگذارند. کرفس، سرشار از پتاسیم است و می‌تواند با گشاد کردن مجاری ادراری و افزایش و تسهیل ادرار، راهی برای دفع و کاهش اسید اوریک در بدن باشد. به ‌علاوه، مصرف کرفس می‌تواند به کاهش فشار خونی که بیشتر بیماران مبتلا به نقرس با آن درگیر هستند هم کمک کند.

● گیلاس: شواهد علمی نشان می‌دهند خوردن گیلاس با کاهش خطر مواجه شدن با حملات نقرس مرتبط است.

● آلبالو: آلبالو تازه و آلبالو خشک، فعالیت آنزیم سیکلواکسیژناز را محدود می‌کنند. این آنزیم‌ها مهم‌ترین ترکیبات در فرآیند التهاب و احساس درد می‌باشند. آنزیم سیکلواکسیژناز به وسیله بسیاری از داروهای مسکن نیز مهار می‌شود. در نتیجه می‌توان فعالیت ضددرد آلبالو را مطابق با استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن دانست. به همین علت است که آلبالو نشانه‌های موجود در بیماری‌های التهابی چون آرتریت و نقرس را کاهش می‌دهد.

● سیب: هرچند مصرف بیشتر میوه‌ها و سبزی‌های تازه به بیماران نقرسی توصیه می‌شود اما میان آنها، میوه‌هایی مانند سیب هستند که نقش پررنگ‌تری در کاهش التهاب‌های بدن ایفا می‌کنند. به همین دلیل هم به مبتلایان توصیه می‌شود مصرف سیب سرشار از اسید مالیک را برای کاهش میزان اسیداوریک خونشان فراموش نکنند.

فواید رعایت رژیم غذایی

پیروی از رژیم غذایی مخصوص نقرس می‌تواند به محدود کردن تولید اسید اوریک کمک کند و دفع آن را از بدن افزایش دهد. اگرچه این رژیم غذایی معمولا غلظت اسید اوریک را در خون به ‌اندازه‌ای کاهش نمی‌دهد که بتواند نقرس را بدون نیاز به مصرف دارو درمان کند اما می‌تواند تعداد حملات نقرس را کاهش دهد و شدت این حملات را محدود کند. این رژیم غذایی مخصوص، کنار محدود کردن کالری‌های مصرفی و ورزش کردن منظم، به افراد کمک می‌کند وزن خودشان را در محدوده سالم نگه دارند و از همین طریق سلامت عمومی افراد را بهبود می‌بخشد. رژیم غذایی مخصوص نقرس، در درجه اول، همان توصیه‌های استانداردی را شامل می‌شود که در همه رژیم‌های غذایی سالم وجود دارند. درواقع، تاکید اصلی این رژیم غذایی مانند رژیم‌های سالم دیگر، بر مصرف سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات سبوس‌دار، لبنیات کم‌چرب و مصرف متعادل گوشت‌های قرمز بدون چربی است. بنابراین باید گفت رژیم غذایی مخصوص نقرس، به‌طور کلی با هیچ خطری همراه نیست.