آیا تهران شهر دوستدار زنان است؟

فراهم و در دسترس بودن امکانات شهری و رفاهی، این امکان را به شهروندان می‌دهد که راحت‌تر در اجتماع حضور پیدا کرده و فعالیت‌های گوناگون خود را سامان دهند. این در حالی است که زنان در برخورداری از فضاهای شهری مانند مترو، پارک، فضاهای ورزشی و ... نه تنها سهم برابری با مردان ندارند، بلکه سهم‌شان بسیار ناچیز و ناکافی است.

به اعتقاد کارشناسان، یکی از دلایل محرومیت زنان از سهم فضاهای شهری، به مدل شهرسازی شهر و کنترل آن با نگاه مردانه برمی‌گردد. در نظر گرفتن تنها ۲ واگن مترو برای زنان و اضافه نشدن به تعداد واگن‌ها از دهه ۷۰ تاکنون با وجود رشد جمعیت دختران دانشجو و زنان شاغل، یکی از این موارد است که نارضایتی زنان را به دنبال داشته است.

بسیاری از زنان ترجیح می‌دهند به دلیل کمبود فضا در مترو، با خودروی شخصی در شهر پرترافیک تهران تردد کنند. اما بسیاری از آنان ناگزیرند شرایط نامساعد و پر ازدحام مترو را تحمل کنند. موضوعی که می‌تواند سلامت جسمی و روانی آنها را به خطر بیندازد.

اما به اذعان جامعه‌شناسان، دلیل اصلی محرومیت زنان از فضاهای شهری به نگاه جامعه مربوط است. از طرف دیگر مسائلی نظیر مواجهه با مزاحمت‌های خیابانی از جمله عوامل بازدارنده و آسیب‌زا برای زنان محسوب می‌شود. یا زمانی که زنان در خیابان دوچرخه‌سواری می‌کنند، نگاه سنگینی روی آنهاست و گاهی نیز با آزارهای کلامی مواجه می‌شوند. پل‌های عابرپیاده نیز برای تردد همه شهروندان تعبیه شده اما زنان روی این پل‌ها احساس امنیت نمی‌کنند.

زنان در پارک‌ها نیز کاملا راحت و آزاد نیستند و اگر بخواهند ساعتی ورزش کنند یا بدوند، به دلیل وجود نگاه جنسیتی حاکم بر جامعه، احساس راحتی نمی‌کنند و به این ترتیب خیلی از آنها عطای ورزش و سلامتی را به لقای آن می‌بخشند.

برخی کارشناسان معتقدند که از زمان افزایش فعالیت‌های اجتماعی زنان، سهم آنها نیز از فضاهای شهری، شغلی و منصب بیشتر شده اما عده‌ای از کارشناسان این موضوع را رد می‌کنند و می‌گویند حضور پررنگ و تحرک بیشتر زنان به معنای دسترسی آنها به امکانات و فضاهای موجود نیست.

مسئولان شهری تهران در سال‌های نه چندان نزدیک، برای برخورداری بهتر شهروندان از امکانات شهری، دست به جداسازی جنسیتی در برخی زمینه‌ها زدند. یکی از این موارد، ساخت پارک‌های ویژه زنان بود که جای بررسی دارد که این طرح‌ها چقدر مورد اقبال عمومی قرار گرفت و آیا به ارتقای امنیت زنان کمک کرد.

برخی کارشناسان و مسئولان بر این باورند که زنانه کردن فضاهای شهری می‌تواند امنیت و رفاه زنان را فراهم کند، اما عده‌ای از کارشناسان معتقدند که در نظر گرفتن فضاهای ویژه زنان مانند پارک بانوان، تاکسی بانوان، کافه بانوان، اسنپ بانوان و ... نه تنها به ارتقای امنیت و رفاه زنان کمک نمی‌کند، بلکه آنها را محروم‌تر و منزوی‌تر می‌کند. انزوایی که ممکن است به چشم نیاید، اما تاثیر خود را بر روی کارکردهای جامعه می‌گذارد و آنها را یا ناکارآمد می‌کند، یا به نتیجه عکس می‌رساند.

کاهش زیرپوستی امنیت زنان

در این زمینه، شهین برمکی کارشناس ارشد جامعه‌شناسی می‌گوید: نمی‌توان تلاش مسئولان شهری تهران برای تامین امکانات رفاهی زنان را نادیده گرفت اما از آنجا که نگاه حاکم بر جامعه به زنان هنوز یک نگاه از بالا به پایین است، امکانات موجود در پایتخت هنوز به درد زن‌ها نخورده است.

او می‌گوید: پارک، امکان دوچرخه‌سواری و ... وجود دارد اما چون خیلی از مردها هنوز تصور می‌کنند جای زن در خانه است، زنان نمی‌توانند از امکانات شهری به نفع سلامت جسم و بهداشت روان خود بهره بگیرند.

برمکی اظهار می‌کند: این مشکل هنوز در بسیاری از نقاط پایتخت نمود دارد؛ چه برسد به شهرهای کوچک‌تر که مردم هنوز زندگی و نگاه سنتی به زن دارند.

این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: مسئولان برای احترام به زنان و حفظ کرامت آنها کارهایی کرده‌اند. به عنوان مثال، شما در اتوبوس‌های بی‌آرتی می‌بینید که قسمت جلوی اتوبوس به خانم‌ها اختصاص دارد. یا واگن جلوی مترو مخصوص خانم‌هاست اما همین تفکیک کردن خانم‌ها و آقایان در مترو و اتوبوس نیز در نگاه جنسیتی جامعه تاثیر خود را گذاشته است.

برمکی می‌گوید: اگرچه خیلی از خانم‌ها موافق این تفکیک‌ها هستند چون آن را موجب امنیت و راحتی خود می‌دانند اما باید قبول کرد که این امر به صورت زیرپوستی به جای آن که به امنیت زنان منجر شود، نگاه غالب بر جامعه را جنسی‌تر می‌کند. بنابراین به جای آن که رفاه و راحتی زنان در طول زمان افزایش پیدا کند، برعکس کم و کمتر می‌شود.

این جامعه‌شناس تاکید می‌کند: بهتر است به جای اقدام کردن به تفکیک‌ها در هر زمینه و حوزه‌ای، تمرکز مسئولان و نیز تلاش رسانه‌ها روی فرهنگسازی مدام و مستمر باشد تا خانم‌ها و آقایان همزیستی محترمانه و غیرآسیب‌زا را یاد بگیرند و در کنار هم امنیت داشته باشند.

عواقب نادیده گرفتن سهم زنان در فضاهای شهری

فریده عباسی، روزنامه‌نگار نیز در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: خیلی از زنان جامعه ما تعریف سهم خود از فضاهای شهری را نمی‌دانند. به همین دلیل است که تفکیک جنسیتی در پارک‌ها، مترو و اتوبوس را به نوعی راحتی خود می‌دانند. در حالی که این تفکیک‌ها ما را به نتیجه درست و سالمی که یک شهر سالم به آن نیاز دارد، نمی‌رساند.

عباسی می‌گوید: البته تفکیک جنسیتی در پارک‌ها، مترو و اتوبوس و ... با هدف تامین امنیت زنان اجرا شده و می‌شود، اما موضوع این است که این کار حساسیت‌های جنسی جامعه را بالا می‌برد و این نه تنها به نفع و مصلحت زنان نیست، بلکه مشکلات آنها را به فضاهای دیگری غیر از فضاهای شهری هم تسرّی می‌دهد.

او ادامه می‌دهد: فضاهای شهری زنانه در تهران و حتی در دیگر شهرهای ایران خیلی کمتر از فضاهای مردانه است. زنان نه تنها در بحث حمل و نقل عمومی سهم اندکی دارند، بلکه حتی در مساجد سهم کمتر و کوچک‌تری در مقایسه با مردان برایشان در نظر گرفته می‌شود. در حالی که جمعیت زنان نمازگزار کمتر از مردها نیست.

عباسی می‌گوید: بهترین ساعات استفاده از استخرها و باشگاه‌های ورزشی در اختیار مردهاست. چون هنوز تصور این است که زنان خانه‌دار هستند و می‌توانند در ساعت‌های اداری از این امکانات استفاده کنند. این موضوع در نظر گرفته نمی‌شود که تعداد زیادی از زن‌ها کارمند هستند و فقط بعد از ساعت اداری می‌توانند از استخر و باشگاه‌ استفاده کنند.

او ادامه می‌دهد: فقط هم فضاهای شهری نیست. زنان در حوزه‌های مدیریتی هم سهم خیلی ناچیزی در مقایسه با مردها دارند.

این روزنامه‌نگار تاکید می‌کند: در عصری که سهم فعالیت‌های اجتماعی و مشارکت‌های اقتصادی زنان افزایش کمّی و کیفی چشمگیری پیدا کرده، محدود نگه داشتن سهم زنان در فضاهای شهری بدون اهمیت دادن به جمعیت فعلی آنها غیرمنصفانه است و منجر به اذیت شدن روحی و روانی آنها و کاهش کیفیت زندگی اجتماعی می‌شود.

بعضی‌ها از حضور فعال زنان در جامعه خوش‌شان نمی‌آید

یک عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز درباره وضعیت دسترسی زنان ساکن پایتخت به فضاها و امکانات شهری، به همشهری آنلاین گفت: با توجه به این که بیشتر تصمیم‌گیران مرد هستند، هیچ‌وقت نگاه زنانه به توسعه شهری وجود نداشته است. بنابراین سهم زنان از فضاهای شهری بسیار اندک است.

شهربانو امانی گفت: در دوره‌های مختلف برای افزایش حضور زنان در سطح شهر تلاش‌هایی انجام شده است. به عنوان مثال، آمدند پارک بانوان را راه انداختند. بعد از جنگ این کار در شهرهای مختلف کشور خیلی متداول شد. بیشترین هزینه‌ها هم برای آن صرف شد اما مشکل این است که این پارک‌ها در دسترس نیستند و شما برای دسترسی به آنها باید خودروی شخصی داشته باشید. ساعت فعالیت‌شان هم بسیار محدود است و خانم‌های شاغل نمی‌توانند از آنها استفاده کنند.

امانی با بیان این که امنیت روحی، جسمی و جنسی زنان در اماکن عمومی تهران کم است، ادامه داد: بعضی‌ها هم خوش‌شان نمی‌آید که زنان در اجتماع فعال باشند. ما زنان و خانواده‌های دوچرخه‌سوار زیادی داریم اما هر وقت فرصتی پیش می‌آید که زنان از جمله زنان دوچرخه‌سوار می‌خواهند در جامعه حضور پررنگ داشته باشند، یک عده با یک تفکر خاص پیداشان می‌شود و مانع‌تراشی می‌کنند.

عضو شورای شهر تهران اظهار کرد: این افراد نمی‌خواهند قبول کنند که زنان و مردان برای توسعه و ترقی شهر و کشور باید کنار هم قرار بگیرند. در این بین خیلی از زن‌ها برای دوری از حس ناامنی روحی و روانی ترجیح می‌دهند که در خانه بمانند و فوقش فقط برای دوردور از خانه بیرون بزنند.

امانی تاکید کرد: در شرایطی که بیماری‌های مختلف مثل افسردگی، دیابت، اضافه‌وزن، کمبود ویتامین دی و ... بیداد می‌کند، ما باید کاری کنیم تا زنان و دختران ما که نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، بتوانند مثل مردها از امکانات موجود بی دردسر استفاده کنند تا سلامت جسمی و روانی آنها به خطر نیفتد.

آموزش، آموزش، آموزش

در گذشته، زنان در اجتماع حضور پیدا نمی‌کردند و در صورت نیاز با همسران خود بیرون می‌رفتند. اما امروز زنان خیابان‌ها را تسخیر کرده‌اند. بنابراین امنیت‌شان هم بیشتر شده است. مشکلاتی هست اما کمتر از گذشته شده است.

اینها سخنان دکتر پرویز اجلالی استاد جامعه‌شناسی و عضو هیأت مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران است که در گفت‌وگو با همشهری آنلاین مطرح می‌کند.

اجلالی می‌گوید: آزار رساندن کلامی به زنان و دیگر آزارها و تعرض‌ها نگاه سنتی نیست. در نگاه سنتی، مردان متعصب و حمایتگرند و اگر مردی، زنی را اذیت یا به او بی‌احترامی کند، در موضوع مداخله می‌کنند. البته نگاه سنتی با نگرش مردسالارانه هم همراه است و می‌گوید زن و مرد باید از هم جدا بمانند تا زن امنیت لازم را داشته باشد.

این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: متلک گفتن به زنان و ... ربطی به نگاه سنتی حاکم بر جامعه یا کمبود فضاهای شهری ندارد. این مشکل روانی و از سر ناآگاهی است و به آموزش و فرهنگسازی نیاز دارد تا رفع شود. الان تعداد زنان زیاد شده اما هنجارها هنوز جا نیفتاده‌اند. در واقع ما هنوز یاد نگرفته‌ایم که چطور با خانم‌ها صحبت کنیم. بنابراین نیاز به تربیت و آموزش داریم.

عضو هیأت مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران تاکید می‌کند: جدا کردن راه حل نیست. چون بازگشت به قدیم است. ساخت پارک زنانه با هدف ایجاد امنیت، راه حل نیست. چون تفکیک زن و مرد، آنها را از هم بیگانه می‌کند و احتمال کاهش امنیت زنان را بالا می‌برد.

اجلالی می‌گوید: زن و مرد باید در محیط مشترک زندگی کنند. چون این یک نیاز اجتماعی است. اما در این بین یک سری هنجارها باید باشد که روابط را تنظیم کند. این هنجارها هم باید به‌تدریج آموزش داده شود.