علل گرایش به مصرف دخانیات چیست؟

سیدعلی بهشتی کارشناس ارشد مشاوره مصرف دخانیاتدرباره علل گرایش به مصرف دخانیات، عوارض و راه‌های ترک دخانیات، اظهار کرد: دخانیات از کلمه دخان به معنای دود کردن می‌آید. موادی مثل سیگار و تنباکو جزء مواد به اصطلاح دخانیات محسوب می‌شوند. براساس اطلاعات دریافتی، بیش از یک میلیارد سیگاری در جهان وجود دارد. روزانه بیش از ۱۵ میلیارد نخ سیگار در سراسر جهان مصرف می‌شود. 

او در ادامه افزود: دخانیات یک از علل اصلی مرگ‌ومیر در سراسر جهان است. سازمان جهانی بهداشت استعمال دخانیات را به عنوان یکی از علل عمده بیماری‌ها شناخته است. در ایران به نظر می‌رسد که ۱۲ تا ۱۵ میلیون سیگاری وجود دارد که سالانه حدود ۶۵ میلیارد نخ سیگار را مصرف می‌کنند. اغلب کارشناسان معتقدند سن مصرف دخانیات به شدت در ایران کاهش پیدا کرده و به مرز ۱۱ سالگی رسیده است. در مردان و زنان مصرف کننده دخانیات، بزرگترین نقش در مرگ و میر به بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها و بیماری‌های تنفسی بر می گردد. بر اساس پژوهش‌ها سیگار بیشترین ماده مصرفی و پس از آن به ترتیب قلیان و پیپ مورد  استفاده قرار گرفته است.

بهشتی گفت: از عوامل موثر در گرایش به مصرف دخانیات می‌توان به سه گروه مجزا اشاره کرد:  علل فردی مثل (افسردگی، خلق پایین، ناتوانی در ابراز مخالفت و نه گفتن، کمبود اعتماد به نفس، کمبود محبت، ناامنی و اضطراب)،  عوامل خانوادگی مثل (والدین سیگاری، خانواده نابسامان، روابط عاطفی محدود، ناتوانی والدین در برقراری ارتباط با نوجوانان و جوانان، وجود تبعیض برای فرزندان، مشکلات مالی خانواده)، عوامل اجتماعی و محیطی مثل (آینده نامعلوم، آموزش و پرورش ناکارآمد، تنش‌های محیطی، رسانه و فضا‌های مجازی، تغییر و سقوط ارزشها، اشاعه الگوی زندگی ناکارامد در جامعه از طریق رسانه ها، سود سرشار از فروش دخانیات، کمبود فضا‌های فرهنگی و تفریحی و نداشتن کنترل بر ارائه و فروش مواد دخانی برای افراد زیر سن قانونی)  مهمترین علل گرایش به مواد دخانی هستند. 

عوارض مصرف دخانیات 

بهشتی درباره عوارض خطرناک دخانیات اظهار کرد: عوارض کوتاه مدت نیکوتین عبارتند از؛ افزایش ضربان نبض، افزایش موقتی در فشار خون و اسید معده، کاهش جریان خون در انتهای اندام‌ها مثل انگشتان دست و پا، تهوع و حالت اشکبار چشم ها است . عوارض دیگر نیکوتین مانند کاهش حس بویایی و چشایی، چین و چروک زودرس و فراوان چهره، افزایش خطر سرماخوردگی، برونشیت مزمن، آمفیزم، بیماری قلبی و برخی از انواع سرطان  هستند که بعد از مصرف بروز می کنند. البته شایان ذکر است که مرگ و میر یا اختلالات جدی جسمی و روانی می‌تواند ناشی از واکنش بدن به سیگار حتی با اولین بار مصرف هم باشد. عوارض و پیامد‌های مصرف دراز مدت دخانیات با توجه به شرایط جسمی و سبک زندگی فرد متغیر است.

او در ادامه افزود:  علائم محرومیت از نیکوتین موجب اشتیاق به سیگار، خلق افسرده، اشکال در خواب رفتن، بیدار شدن در طول شب، تحریک پذیری، ناکامی یا خشم، اضطراب، اشکال در تمرکز، بی قراری و افزایش اشتها می شود.

اثرات سیگار 

بهشتی درباره روش‌های ترک دخانیات تصریح کرد: ترک مواد دخانی و البته سایر مواد مخدر شامل دو مرحله اساسی مانند ترک فیزیکی،  بهبود روانشناختی است.

او افزود: ترک فیزیکی در صورت مصرف نکردن مواد دخانی و سم زدایی بدن از سموم اتفاق می افتد. این اقدام از طریق بستری در مراکز درمانی، منزل و یا بدون بستری و فقط با پرهیز از مصرف نکردن دخانیات و تحمل تظاهرات بدنی و روان شناختی ناشی از محرومیت از دخانیات انجام شدنی است. امروزه از روش‌های مختلفی برای این کار استفاده می‌شود که یکی از این روش‌ها  NRT است. اشکال مختلف NRT، عبارتند از؛ برچسب‌های نیکوتین، آدامس نیکوتین، اسپر‌های بینی و استنشاق شوینده ها هستند. از این طریق افراد  ابتدا عادت سیگار کشیدن را با ارائه نیکوتین به بدن به صورت غیر معمول از بین می‌برند و بعد با کاهش مصرف نیکوتین دوره سم زدایی را به صورت تدریجی انجام می‌دهند. همچنین برای کاهش علائم روان شناختی ناشی از محرومیت مصرف دخانیات از دارو‌های ضد افسردگی باید با مشورت پزشک مربوطه صورت بگیرد.

کارشناس ارشد در ادامه درباره  بهبود روانشناختی بیان کرد: این مرحله شامل بازسازی شخصیتی و رفع عللی است که فرد را به سمت مصرف دخانیات سوق می‌دهند. در واقع در این مرحله که همزمان یا قبل از ترک فیزیکی مصرف دخانیات انجام می‌شود به فرد کمک می‌کند تا نسبت به خود شناخت بهتری پیدا کند. این آگاهی منجر به رفتار بالغانه تری در مواجهه با رویداد‌ها و مسائل زندگی می‌شود. فرد مصرف کننده یاد می‌گیرد که به جای استفاده از دخانیات از رفتار‌های کارآمدتری برای کاهش تنش ها، کاهش اضطراب، افزایش میل به زندگی و کسب تفریح و لذت بهره ببرد.

سیگار کشیدن

بهزاد، ولی زاده رئیس دبیرخانه کنترل دخانیات وزارت بهداشت، با اشاره به میزان مصرف دخانیات در مردان و زنان اظهار کرد: بر اساس آخرین پژوهش که در سال ۹۵ انجام شد، ۱۰.۱ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال به صورت روزانه سیگار مصرف می‌کنند و به طور کلی ۲۵ درصد از مردان و ۴ درصد زنان انواع دخانیات مصرف می‌کنند.

ولی زاده تأکید کرد: در سال ۹۵ به طور کلی ۱۴.۲ درصد از جمعیت بالای ۱۸ سال مصرف کننده انواع محصولات دخانیات بودند و این افراد انواع محصولات مانند سیگار، پیپ و حتی قلیان استعمال می‌کنند.

آمار مصرف سیگار در زنان و نوجوانان

رئیس دبیرخانه کنترل دخانیات وزارت بهداشت بیان کرد: بر اساس آخرین بررسی‌های انجام شده افزایش مصرف دخانیات را در زنان شاهد هستیم به طوری که در سال ۹۰، ۳.۷ درصد زنان انواع محصولات دخانیات را مصرف می‌کردند که متأسفانه این آمار در سال ۹۵ به ۴ درصد رسیده است.

عوارض سیگار کشیدن 

او با اشاره به آمار مصرف روزانه سیگار در بین گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال ادامه داد: میزان مصرف انواع محصولات دخانیات در گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال در سال ۹۵ نسبت به سال ۸۶ دو برابر رشدداشته اسست، اما در همین گروه سنی میزان مصرف قلیان تا حدودی روند کاهشی داشته است؛ مصرف سیگار در بین پسران ۱۳ تا ۱۵ سال در سال ۹۵، ۴.۸ درصد و میزان مصرف قلیان ۷.۳ درصد بوده و این رقم در بین دختران ۴.۳ درصد تخمین زده شده است.

ولی زاده گفت: متأسفانه باید بگویم که اقدمات پیشگیرانه تاثیر قابل توجهی در کاهش مصرف انواع محصولات دخانیات نداشته است، زیرا قیمت دخانیات و مالیات سیگار و دیگر محصولات دخانی در ایران پایین است و شاهد قاچاق این کالای مرگبار به خارج از کشور هستیم.

قیمت و مالیات پایین سیگار در ایران

رئیس دبیرخانه کنترل دخانیات وزارت بهداشت افزود: صنعت دخانیات معتقد است که افزایش مالیات و قیمت باعث بیشتر شدن قاچاق می‌شودف این در حالی است که هیچ ارتباطی بین افزایش مالیات و کاهش قاچاق وجود ندارد، زیرا قاچاق از هیچ پروتکلی تبیعت نمی‌کند.

او گفت: افزایش مصرف باعث شده تا هزینه‌های درمان افزایش پیدا کند و به همین دلیل باید راه های پیشگیرانه و فرهنگ سازی در زمینه کاهش استعمال دخانیات انجام داد.

بیماری قلبی

ولی زاده تصریح کرد: یکی از موضوعات مهم اضافه کردن عطر و طعم به انواع محصولات دخانیات است که این امر در ستاد کشوری کنترل دخانیات مصداق تبلیغ محصولات دخانیات بوده، اما این مصوبه تا به امروز اجرا نشده است.

او یادآوری کرد: استعمال دخانیات باعث کاهش مقاومت بدن و تضعیف سیستم ایمنی می‌شود و حتی افرادی که در مواجه با دود سیگار قرار می‌گیرند در معرض آسیب‌های زیادی مانند تضعیف سیستم ایمنی بدن هستند.

علیرضا نوروزی روانپزشک  مرکزملی مطالعات اعتیاددرباره تاثیر مصرف سالانه سیگار بر افراد اظهار کرد: امروزه تجربه مصرف دخانیات  به طور کلی در بزرگسالان  ۲۰ درصد گزارش شده است. اما سابقه مصرف روزانه سیگار حدود ۱۲ درصد در بین جمعیت بزرگسالان بررسی شده است. شاخص‌های مختلف دخانیات مانند قلیان، سیگار یا اشکال دیگر مصرف مواد دخانی و نیکوتین مثل تنباکو‌های جویدنی به نام ناس(گیاه مخدر)، سیگار‌های الکترونیک هستند.

عوارض سیگار 

او در ادامه افزود: این نوع مواد عوارض خود را سالانه یا با مصرف مستمر روزانه بروز می دهند. تمام اشکال نیکوتین برای سلامتی عوارض جدی را به همراه خواهند داشت، اما شدت خطر آن‌ها بستگی به نوع و مقدارشان دارد.

نوروزی بیان کرد: سیگار نسبت به دیگر دخانیات بیماری‌هایی مانند سکته قلبی و سرطان ریه، سرطان مثانه را ۴ برابر افزایش می‌دهد. ممکن است  عوارض  این نوع  مواد در ابتدا دیده نشوند اما  با گذشت زمان هنگام میانسالی  حتما تاثیرات خود را خواهند گذاشت.