رد پای چینی ها در صنعت چاقوسازی زنجان

مغازه‌ای کوچک داشت، اما در همین متراژ کم کالای وطنی تولید و راهی باز می‌کرد، خیلی از کاربلد‌های الان شاگرد او بودند.

دایی ام را می‌گویم، او را همیشه پا به کار و عاشق خانواده دیده ام.

لباس‌های کارش همیشه بوی جوش فلز می‌داد، از کارش که بگویم تا چند سال گذشته بد نبود، اما اکنون قفلی بر همین مغازه‌ی کوچک خورده و گویا خیال باز شدن ندارد.

چاقو‌های تولید شده در همین مغازه راهی بازار می‌شد و حتی گاهی پایش به استان‌های دیگر هم کشیده شده بود.

تولید کنندگان چاقو در استان زنجان کم نیستند، همان‌هایی که سبب شدند تا همگان زنجان را با تیزی چاقویش بشناسند.

آقای رضایی می گوید وقتی از کودکی وارد بازار کار شدم استادی داشته م که با راهنمایی‌های آن به صنعت چاقوسازی روی آوردم.

نزدیک ۲۵ سالی در این حوزه عرق جبین ریخته و جوانان زیادی را با این پیشه آشنا کردم.

او می‌گوید چاقو‌های تولیدی خود را با نام زنجان راهی بازار می‌کردم.

آقای رضایی که سال‌ها گرمای تیغه‌های سرخ گداخته چاقو را حس کرده، با ناامیدی از آینده‌ای سخن می‌گوید که از آن وحشت دارد.

تاریخچه‌ی چاقو در زنجان

صنعت چاقو سازی همانند ملیله، چارق و مس از رشته‌های ماندگار و تاریخی استان زنجان محسوب می‌شود.

کارشناسان میراث فرهنگی از قدیمی‌ترین چاقوی به دست آمده می‌گویند: کشف چاقویی از مجموعه‌ی مرد نمکی در معدن نمک چهر آباد که متعلق به هجده قرن پیش می‌باشد.

این چاقو دارای دسته‌ای از شاخ بز و طول آن ۱۱ سانتی متر که با استفاده از دو میخ پرچ به تیغه‌ای متصل گردیده که طول تیغه ۵/۸ سانتی متر می‌باشد، در عرض آن شکافی تعبیه شده که احتمالا وسیله‌ای شبیه سنجاق در آنجاسازی شده است.

چاقوی مزبور را می‌توان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین سند موثق به دست آمده در خصوص صنعت چاقو سازی زنجان نام برد.

از زمان پیدایش این صنعت در زنجان تا کنون تولید کنندگان قهاری در این حوزه به فعالیت پرداخته اند. استادانی که هر کدام با هنرمندی فلز را به همانند موم نرم می‌کردند تا خالق اثری ماندگار باشند.

محمد رضا حیدری، رضا رابط، رسول فرجیان، حمید رضا خوشدلی از جمله استادان به نام زنجانی در عرصه چاقو سازی هستند.

رسول فرجیان از هنرمندان به نام و قدیمی صنعت چاقوسازی در زنجان است، او به خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان، می گوید:  ۶۶ سال سن دارد و از ۱۴ سالگی نزد برادرش مرحوم حسین فرجیان کار چاقوسازی را فرا گرفته است.

هنرمند زنجانی گفت: در گذشته تعداد کثیری از زنجانی‌ها در این رشته فعالیت داشته اند، اما در چند سال اخیر به دلایلی این بازار کساد شده است.

زنجان شهر هنر‌های فلزی

اکنون زنجان به همت بلند همین مردان هنرمند قطب صنعت چاقوسازی در کشور است.

چاقوی جیبی ساده، چاقوی ضامن دار، چاقو‌های باغبانی و پیوندزنی، چاقو‌های قصابی، چاقوی سلاخی، کارد آشپزخانه، کارد و چنگال، کارد کره خوری، قلم تراش، کارد‌های شکاری، قمه، قداره، خنجر، قندشکن، ست چند کاره مسافرتی (چاقو، قلمتراش، قیچی، قاشق، چنگال) از انواع چاقو‌های استان به شمار می‌آید.

این روز‌ها ماحصل هنرمندان زنجانی در آشپزخانه‌های ایرانیان جایی برای خود باز کرده است.

مسافران و گردشگرانی که پا به زنجان می‌گذارند، بازار تاریخی اش را می‌بینند و با صنایع دستی اش که آشنا می‌شوند محال است با دستان خالی به دیارشان برگردند.

فروشنده‌ای که در بازار زنجان چاقو‌های دست ساز این استان را به فروش می‌رساند در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان، می‌گوید: در ایام عید که مسافران زیادی به استان می‌آیند بازار ما نیز داغ می‌شود.

او می‌افزاید: تیزی چاقوی استان زبانزد خاص و عام شده، در این فروشگاه هم از چاقوی آشپزخانه تا کارد میوه خوری و چاقوی قصابی برای خریداران عرضه می‌شود.

امیری سرپرست معاون صنایع دستی استان زنجان نیز در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان، گفت: در حال حاضر یک هزار و ۲۰۰ کارگاه چاقو سازی در استان فعال است که برای بیش از ۲ هزار نفر به صورت مستقیم اشتغالزایی شده است.

او هنرمندان فعال در عرصه صنایع دستی را سفیران فرهنگی و هنری هر قوم و کشوری دانست و افزود: به جرات می‌توان گفت که حوزه صنایع دستی از جمله چاقوسازی، قلم زنی، ملیله، انگشتر سازی بیشترین آمار اشتغالزایی را به خود اختصاص داده است.

به گفته امیری ۴۵۰ فروشگاه صنایع دستی در مرکز شهر فعال است، که این نشان دهنده رونق تولید در این صنعت می‌باشد.

سهم ناچیز چاقوی زنجان در صادرات

سرپرست معاون صنایع دستی استان در ادامه گریزی هم به آمار صادرات چاقو‌های تولید زنجان هم زد و گفت: با وجود این که استان زنجان حدود ۸۰ درصد چاقو‌های باکیفیت تولید می‌کند، اما متاسفانه سهم صادرات این صنعت تنها ۳ درصد است.

او افزود: در حال حاضر آمار رسمی از صادرات نداریم و پست نیز از ارسال چاقو ممانعت می‌کند.

امیری گفت: اگر مسئولین برای رفع مشکل صادرات این حوزه پا پیش بگذارند، علاوه بر افزایش ارزآوری سهم استان در صادرات نیز افزایش می‌یابد و تولیدکنندگان نیز به تولیدات بیشتر راغب می‌شوند.

او همت و اراده تولید کنندگان و دلسوزی مسئولان را به منظور رونق بیش از پیش این صنعت امری ضروری دانست.

گره کار کجاست؟

۲۰ کارگاه چاقوسازی در یک سال گذشته تعطیل شد.

برخی از تولیدکنندگان عدم فروش و گرانی مواد اولیه را مشکل اصلی این حوزه می‌دانند و برخی نیز نبود حمایت از تولیدکنندگان این صنعت و ممنوعیت ارسال مرسولات پستی حاوی انواع چاقو راعلت ناکوک شدن ساز این صنعت می‌دانند و می‌گویند تولید‌کننده باید با هزینه بالایی محصولش را به دست مصرف‌کننده برساند.

به نام زنجان و به کام چشم بادامی‌ها این را یکی از تولیدکنندگان زنجانی به من گفت.

ورود چینی‌ها به بازار چاقوی زنجان هم تعجب چندانی برایم نداشت، آن‌ها که در همه‌ی حوزه‌ها دست دارند این هم مثل همان ها.

اما این تولیدکننده که سال‌ها در تابستان‌های سوزان در کنار آتش چاقو‌های برند تولید می‌کرد گفت: اکنون برخی از افراد به کمک چینی‌ها آمده اند و چاقو‌های تولید چشم بادامی‌ها را با برند زنجان به فروش می‌رسانند و گویا بازارشان هم رونق دارد.

چاقو‌های بی کیفیت چینی‌ها که به نام زنجان زده می‌شود در آن سوی مرز‌ها مشتری‌های خودش را دارد البته این را هم بگویم به صورت قاچاق راهی بازار خارجی‌ها می‌شود.

مشتری دائم این چاقو‌ها عراق است.

اگر مشکلات پیش پای تولید کنندگان چاقو در زنجان برداشته شود، تیزی چاقوی زنجان رقیب چینی اش را از میدان به در می‌کند البته به شرط حمایت.

مشکل در صادرات این حوزه سنگی بر سر راه تولیدکنندگان و هنرمندان زنجانی است که با همت و دلسوزی مسئولین باید این سنگ براشته شود.

یاد حرف‌های دایی ام افتادم او زمانی که خیره به قفل کارگاه کوچک خود شده بود تنها گفت: یعنی می‌شود این قفل دوباره باز شود؟