علت دقیق چپ دست و راست دست بودن انسان

اولین باری که در کودکی مدادی را در دست گرفتید احتمالاً احساس کردید با یکی از دست هایتان راحت تر هستید و نقاشی کشیدن با آن برایتان ساده تر است.

جز دو دست ها – یعنی همان کسانی که با هر دو دست راست و چپ خود راحت هستند – آدم ها معمولاً یک دست مسلط (و همینطور یک سمت مسلط در بدن) دارند که به آن ها در انجام کارهای روزمره کمک می کند.

اما چرا اینطور است و بعضی ها راست دست می شوند و بعضی هم چپ دست؟

بیشتر آدم ها – یعنی ۸۵ تا ۹۰ درصد جمعیت دنیا – راست دست هستند و هیچ کجای دنیا چپ دست ها در اکثریت قرار ندارند.

این نابرابری جمعیتی مشکلاتی در طول تاریخ برای چپ دست ها ایجاد کرده. آن ها همیشه مجبور بوده اند از قیچی ها، میزها، چاقوها و دفترهایی استفاده کنند که در اصل برای راست دست ها طراحی شده اند. بسیاری از چپ دست ها را با زور مجبور می کردند برخلاف طبیعت شان، با دست راست بنویسند. آن ها مورد تبعیض و سوء ظن قرار می گرفتند. این مسأله حتی در زبان انگلیسی هم مشهود است. کلمه ی Right در انگلیسی علاوه بر «سمت راست» معنای «درست و صحیح» هم دارد. از طرفی ریشه ی کلمه ی Sinister به معنای «شرور» می تواند به معادل لاتین کلمه ی Left به معنی «سمت چپ» برگردد.

گرچه حالا در بیشتر نقاط دنیا چپ دست بودن دیگر یک ننگ محسوب نمی شود، اما تقسیم شدن آدم ها به دو دسته ی راست دست و چپ دست هنوز برای دانشمندان یک سؤال است. محققان سعی دارند متوجه شوند چه چیزی باعث می شود آدم ها یک دست را به دیگری ترجیح دهند و چرا راست دست ها در اکثریت هستند.

در سطح فردی، راست دستی یا چپ دستی شخص شاید در اولین مراحل رشد تعیین می شود. به گفته ی دانشمندان، جنین انسان در درون رحم با مکیدن انگشت شست یکی از دست هایش ترجیح خود در استفاده از دست راست یا چپش را نشان می دهد، تمایلی ذاتی که تا بعد از پا گذاشتن به دنیا هم ادامه می یابد.

گرچه هیچ ژن راست دستی یا چپ دستی ای وجود ندارد، اما دی ان ای در چپ دست بودن یا راست دست بودن آدم ها نقش دارد. دانشمندان در تحقیق جدیدی با بررسی دی ان ای حدود ۴۰۰ هزار نفر در بریتانیا پی بردند چهار ناحیه در ژنوم انسان (مجموعه ی کامل دستورالعمل های ژنتیکی هر موجود زنده) هستند که به طور کلی با چپ دست بودن ارتباط دارند. سه ناحیه از این چهار ناحیه در رشد و تشکیل مغز نقش داشتند. بعضی دانشمندان امیدوارند مطالعه بر روی تفاوت های بیولوژیکی میان چپ دست ها و راست دست ها روشن سازد که مغز چگونه نیمکره های راست و چپ خود را به کارهای مشخصی اختصاص می دهد و در واقع آن ها را تخصصی می کند.

تلاش برای پاسخ به چرایی راست دستی و چپ دستی آدم ها از جنبه ی تکاملی هم با پیچیدگی هایی همراه است. دانشمندان قادرند راست دستی یا چپ دستی اسکلت های ماقبل تاریخ را تشخیص دهند. این کار با بررسی بعضی ویژگی ها در استخوان بندی موارد کشف شده مثل عدم تقارن در اندازه و تراکم استخوان های دست و همینطور بررسی ابزارهای ماقبل تاریخ صورت می گیرد.

در واقع اگر بدانید که یک ابزار چطور در دست گرفته می شد و مورد استفاده قرار می گرفت، می توانید ردپای فرسایش در استخوان ها را بررسی کنید تا معلوم شود که یک چپ دست از آن استفاده می کرد یا یک راست دست. دانشمندان حتی می توانند با بررسی جهت خراش های اریب به جای مانده روی دندان های فسیل شده پی ببرند از کدام دست برای پاره کردن گوشت یا پوست حیوانات در دهان خود استفاده می شد.

اسناد و مدارک تاریخی نشان می دهد از حدود ۵۰۰ هزار سال قبل راست دست ها در اکثریت قرار داشته اند. البته این بیشترین زمانی است که دانشمندان توانسته اند بر اساس اسناد و مدارک تاریخی به دست آمده به آن برسند. نئاندرتال ها – همان قوم و خویش های انسانی ما که حالا منقرض شده اند – هم بیشتر راست دست بودند.

این مسأله از انسان در میان حیوانات موجود عجیبی ساخته است. راست دستی و چپ دستی در میان تعدادی از گونه های غیر انسانی مثل میمون های بزرگ هم وجود دارد، با این تفاوت که جمعیت راست دست ها و چپ دست های آن ها معمولاً تقریباً برابر است.

پس چه چیزی باعث شد تمایل شدید ما به راست دستی به تکامل رسد و تداوم یابد؟ از منظر تکاملی، اگر علت تکامل راست دستی آن بوده که برتری هایی در آن وجود داشته، بنابراین شاید چپ دست ها به کلی منقرض می شدند. چپ دست بودن با معایبی همراه است، مثلاً میزان وقوع سوانح شغلی در میان چپ دست ها بیشتر است. دانشمندان ارتباطاتی هم میان چپ دستی و ناتوانی هایی در یادگیری یافته اند.

اما مهم ترین نظریه ای که درباره ی در اقلیت بودن همیشگی چپ دست ها مطرح شده «فرضیه مبارزه» است.

بر اساس این فرضیه در جنگ های تن به تن یا مسلحانه، عضو اقلیت چپ دست ها بودن با یک برتری تکاملی همراه است. در چنین شرایطی اگر چپ دست باشید از برتری شگفت انگیزی برخوردارید چون بیشتر افراد عادت به مبارزه با راست دست ها دارند. این برتری چپ دستی در ورزش های تن به تن مثل شمشیربازی هم مشهود است.

اگر این فرضیه درست باشد، این بدان معنی است که گرچه معایب چپ دستی آنقدر چشمگیر بود که چپ دست ها را در اقلیت نگه دارد، اما این برتری چپ دست بودن در مبارزات، دست کم فرصت مبارزه با انقراض احتمالی شان را به آن ها می داد.