فرزندتان شبیه چه کسی خواهد شد؟

هر مادری که باردار می‌شود، دلش می‌خواهد بداند فرزندش شبیه چه کسی می‌شود؛ شبیه او، همسرش، خانواده او یا خانواده همسرش و... اما هیچ راهی نیست که بتوان فهمید صفات و خصایصی که نوزاد به ارث می‌برد، به چه کسی رفته است.

اما متخصصان علم ژنتیک براساس برآوردهای تجربی روش‌هایی را معرفی کرده‌اند که تا اندازه‌ای می‌توان براساس آنها خصوصیات ظاهری نوزاد را حدس زد:

رنگ چشم

اگر مادر و پدری چشمانی قهوه‌ای داشته باشند، به این معنی نیست که چشم فرزندشان هم قهوه‌ای می‌شود. پدر و مادری با چشمان قهوه‌ای می‌توانند فرزندی با چشمان آبی داشته باشند. البته عکس آن هم وجود دارد. یعنی پدر و مادری چشم آبی می‌توانند فرزندی با چشمان قهوه‌ای داشته باشند. به گفته متخصصان، رنگ چشم‌ها توسط بسیاری از ژن‌ها تعیین می‌شود مثلا ممکن است یک ژن مسئول رنگ آبی و ژن دیگر مسئول رنگ قهوه‌ای باشد. همچنین ژن‌ها میزان رنگدانه‌ها را کنترل می‌کنند. بنابراین رنگدانه آبی می‌تواند شانس کمتری نسبت به رنگدانه قهوه‌ای داشته‌باشد یا این‌که رنگ متنوعی مانند فندقی را ایجاد کند.

رنگ مو

«رنگ موی همسر من بلوند و رنگ موی خود من قرمز روشن است. موی بچه ما چه رنگی خواهد شد؟»

هیچ تضمینی وجود ندارد رنگ موی بچه به یکی از شما دونفر برود بلکه می‌تواند ترکیبی از رنگ موی هردوی شما باشد. یک موی قرمز، رنگ واقعی دو نسخه از یک ژن روشن مغلوب است. در واقع تنها یک تا دودرصد مردم دارای موی قرمزرنگ، پوست کک‌مکی و چشمان روشن هستند اما رنگ‌های کلاسیک بخشی از بسته‌بندی ژنتیکی هستند. ژن‌ها می‌توانند کاملا نامریی به نسل‌های بعدی منتقل شوند.

ویژگی‌های فیزیکی

«روی صورت همسرم هنگام خنده چال می‌افتد آیا احتمال دارد که روی صورت فرزندمان هم چال بیفتد؟» بله؛ اگر یکی از والدین چال روی گونه داشته باشند یا اگر یکی از افراد فامیل دارای این ویژگی باشند، این احتمال وجود دارد که فرزند شما هم روی گونه‌اش چال داشته باشد. چال‌ها به‌عنوان ژن مغلوب هستند و برای داشتن یک صفت غالب، تنها یکی از والدین باید دارای این ویژگی باشند تا از طریق ژن به جنین منتقل شود. به همین ترتیب فرزند شما می‌تواند ویژگی‌های شما یا پدر (یا والدین هردو) را به ارث ببرد. گاهی وقت‌ها نیز ممکن است یک ویژگی غیرعادی مثل گوش‌های پهن فرزندتان، شما را به فکر وا ‌دارد اما اگر کمی دقت کنید، متوجه خواهید شد که این خصیصه در یکی از افراد خانواده شما یا همسرتان وجود داشته است.

قد

«یکی از والدین بلندقد و دیگری کوتاه‌قد است. آیا فرزند آنان دارای قدی متوسط می‌شود؟»معمولا بله؛ براساس قاعده کلی، قد بچه، متوسط قد والدین خود خواهد شد، البته این متوسط قد به اضافه ٥سانتیمتر برای پسر و منهای ٥سانتیمتر برای دختر خواهد بود. همچنین دو پدر و مادر بلندقد و کوتاه‌قد به ترتیب فرزندانی بلند و کوتاه خواهند داشت. اما در برخی مواقع این قانون نقض می‌شود. در واقع، بلندی قد یک صفت پلی‌ژنتیک است؛ به‌علاوه این‌که عوامل محیطی مانند تغذیه بد می‌تواند باعث شود تا قد یک بچه به اندازه کافی رشد نکند.

وزن

برخی والدین از مشکل اضافه‌وزن رنج می‌برند و نمی‌خواهند فرزندشان هم به این مشکل دچار شوند. بارها مشاهده شده که والدین سنگین‌وزن، فرزندانی چاق دارند اما این را هم می‌دانیم که حداقل یک ژن خاص علت این افزایش وزن است. به نظر می‌رسد بچه‌ای که از هریک از والدین خود نوع مختلف این ژن را به ارث می‌برد، نسبت به بچه‌ای که فاقد این دو نسخه ژنتیکی است، به‌طور متوسط ٣ تا ٤کیلوگرم وزن بیشتری دارد. البته این به این معنی نیست که یک پدر و مادر چاق محکوم به داشتن فرزندان چاق هستند. چاقی یک ویژگی چند عاملی شناخته می‌شود به این معنی که ژنتیک و عوامل محیطی در بروز آن نقش دارند. بهترین راه برای داشتن وزنی مناسب ورزش و تغذیه خوب به‌ویژه در دوره بارداری است.

توانایی‌های خاص

«کودکان باهوش از خانواده‌های باهوش آمده‌اند.» اما تحقیقات نشان می‌دهد که تنها والدین دلیل به دنیا آمدن بچه‌هایی با ضریب هوشی بالا نیستند. آنها همچنین عشق به یادگیری را در فرزندان خود ایجاد و آنها را تشویق می‌کنند. گفت‌وگوکردن درباره کتاب و دیگر مسائل می‌تواند به فرزندان ما کمک کند تا نگرشی مثبت به سمت کتاب و یادگیری داشته باشند. مثلا به گمان خیلی‌ها استعداد موسیقی هم ژنتیکی است اما محققان می‌گویند برای به نتیجه رسیدن این توانایی باید پیش از ٧سالگی آموزش موسیقی به کودک را آغاز کرد.

یادگیری باعث می‌شود مغز کودک زودتر توانایی‌های طبیعی خود را به کار بگیرد. در مورد ورزشکاران هم همین‌طور است. بچه‌ای که استعداد برخی رشته‌های ورزشی را دارد، با لم‌دادن در خانه به ورزشکار تبدیل نمی‌شود اما بچه‌ای که استعداد ورزشی ندارد و به سختی تمرین می‌کند، می‌تواند به یک ورزشکار موفق تبدیل شود. پس چیزی به نام ژن خاص ورزش وجود ندارد و عوامل شخصی می‌تواند زمینه را برای موفق‌شدن یک کودک در ورزش مود علاقه خود مهیا کند.