درباره پرتو درمانی بیشتر بدانید

 پرتودرمانی بسیاری از انواع سرطان را بطور موثر درمان می‌کند، اما مانند سایر درمان ها، اغلب عوارض جانبی را با خود به همراه دارد که این عوارض برای هر شخص بسته به نوع سرطان، محل آن، دوز پرتودرمانی و سلامت عمومی فرد متفاوت است.

چرا پرتودرمانی عوارض جانبی ایجاد می‌کند؟

دوز‌های زیاد پرتودرمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. عوارض جانبی، در نتیجه صدمه به سلول‌ها و بافت‌های سالم که در نزدیکی محل درمان هستند، ایجاد می‌شود. هرچند پیشرفت‌های اخیر در پرتودرمانی، بر دقت این روش افزوده و عوارض جانبی را کاهش می‌دهد.

در برخی از افراد عوارض جانبی پرتودرمانی بسیار کم است و یا حتی هیچ گونه عارضه‌ای مشاهده نمی‌شود. اما برخی از افراد دیگر عوارض جانبی شدیدتری را تجربه می‌کنند.

واکنش‌های پرتودرمانی اغلب در هفته دوم یا سوم درمان شروع می‌شود و ممکن است بعد از درمان نهایی چند هفته ادامه داشته باشند.

آیا گزینه‌هایی برای جلوگیری یا درمان عوارض جانبی پرتو درمانی وجود دارد؟

پاسخ این سوال مثبت است، زیرا تیم مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند در پیشگیری یا درمان بسیاری از عوارض جانبی به بیمار تحت درمان کمک کند. پیشگیری و درمان عوارض جانبی بخش مهمی از درمان سرطان است و به این مراقبت مراقبت تسکینی یا مراقبت حمایتی گفته می‌شود.

پرتودرمانی یک درمان موضعی است، این بدان معنی است که فقط بر ناحیه‌ای از بدن که تومور در آن قرار دارد تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، افراد معمولاً مو‌های خود را قبل از درمان با پرتودرمانی از دست نمی‌دهند، اما پرتودرمانی به پوست سر ممکن است باعث ریزش مو شود.

عوارض جانبی پرتودرمانی

مشکلات پوستی

برخی از افرادی که پرتودرمانی را دریافت می‌کنند، خشکی، خارش، تاول یا لایه برداری را در نواحی پوست خود تجربه می‌کنند. این عوارض جانبی بستگی به این دارد که کدام قسمت از بدن تحت پرتودرمانی قرار گرفته است. مشکلات پوستی معمولاً چند هفته پس از پایان درمان از بین می‌رود، اما اگر آسیب پوستی به یک مشکل جدی تبدیل شود، پزشک ممکن است برنامه درمانی فرد را تغییر دهد.

خستگی

میزان خستگی تقریباً تمام وقت یا احساس خستگی اغلب به برنامه درمانی فرد بستگی دارد. به عنوان مثال، پرتودرمانی همراه با شیمی درمانی ممکن است باعث خستگی بیشتر شود.

عوارض جانبی طولانی مدت

بیشتر عوارض جانبی بعد از درمان از بین می‌رود، اما برخی از این عوارض همچنان ادامه می‌یابد و پس از مدتی برمی گردند و در آینده شدت بیشتری می‌گیرند. این عوارض، اثرات دیرهنگام خوانده می‌شود. مثال چنین عارضه بلند مدتی، ابتلا به سرطان دوم است. به این معنی که نوع جدیدی از سرطان به دلیل درمان سرطان اصلی ایجاد می‌شود.

عوارض جانبی محل‌های خاص پرتودرمانی

برخی از عوارض جانبی به نوع و محل پرتودرمانی بستگی دارد. 

عوارض پرتودرمانی در در ناحیه سر و گردن

پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن ممکن است عوارض جانبی مانند دهان خشک، زخم‌های دهان و لثه، اختلال در بلع، احساس سفتی در فک، حالت تهوع، ریزش مو، نوعی تورم به نام لنفودما و پوسیدگی دندان را ایجاد کند.

عوارض پرتودرمانی در ناحیه قفسه سینه

پرتو در مانی با هدف قفسه سینه ممکن است عوارض جانبی نظیر اختلال در بلع، تنگی نفس، درد، احساس سفتی شانه، سرفه، تب و احساس پر شدن قفسه سینه، معروف به پنومونیت پرتونگاری را ایجاد کند که این عوارض بین ۲ هفته تا ۶ ماه پس از پرتودرمانی اتفاق می‌افتد. همچنین فیبروز تابش که باعث زخم دائمی ریه‌ها در نتیجه پنومونیت پرتودرمانی نیز از عوارض دیگر پرتودرمانی در این ناحیه است. انکولوژیست پرتونگاری می‌داند که چگونه خطر ابتلا به فیبروز را کاهش می‌دهد.

عوارض پرتودرمانی در ناحیه معده شکم

پرتودرمانی با هدف معده یا شکم ممکن است عوارض جانبی مانند تهوع و استفراغ، اسهال را موجب شود که این علائم احتمالاً بعد از درمان از بین می‌روند و پزشک می‌تواند برای مدیریت این عوارض جانبی دارو‌هایی را تجویز کند. همچنین ایجاد تغییر در رژیم غذایی ممکن است ناراحتی فرد را کاهش دهد.

عوارض پرتودرمانی در ناحیه لگن

پرتودرمانی با هدف لگن ممکن است عوارض جانبی از جمله اسهال، خونریزی از رکتوم، بی اختیاری یعنی فرد قادر به کنترل مثانه خود نیست و تحریک مثانه را در پی داشته باشد.

علاوه بر این، زن و مرد ممکن است علائم مختلفی داشته باشند. عوارض جانبی احتمالی در مردان تعداد اسپرم‌ها و فعالیت اسپرم را کاهش می‌دهد و این ممکن است بر توانایی یک مرد در پدر شدن تأثیر بگذارد. در زنان تغییر در سیکل قاعدگی مانند قطع قاعدگی، بروز علائم یائسگی مانند سوزش و خشکی، ناباروری را به همراه داشته باشد.

یکی دیگر از عوارض پرتودرمانی بثوراتی است که مانند آفتاب سوختگی شدید به نظر می‌رسد. این عارضه نادر است ودر نوع خاصی از شیمی درمانی در طول دوره یا پس از آن دیده می‌شود. بثورات در بخشی از بدن که تابش اشعه در آن صورت گرفته ظاهر می‌شود و علائمی مانند قرمزی، حساسیت، تورم، زخم مرطوب و لایه برداری از پوست را شامل می‌شود.

به طور معمول، این عوارض در طی چند روز یا چند هفته پس از پرتودرمانی شروع می‌شود، اما می‌توانند ماه‌ها یا سال‌ها بعد ظاهر شوند. پزشکان عوارض پرتودرمانی را با دارو‌های شیمی درمانی به نام کورتیکواستروئید‌ها درمان می‌کنند.

مقابله با عوارض جانبی

تجربه هر فرد در مورد درمان سرطان متفاوت است. قبل از درمان، لازم است بیمار از تیم مراقبت‌های بهداشتی خود بپرسد که عوارض جانبی که ممکن است ایجاد شود، چیست و در طول برنامه درمانی خود با تیم پزشکی صحبت کند و هنگام ظاهر شدن یا بدتر شدن عوارض جانبی حتما آن‌ها را در جریان این علائم قرار دهد. انجام این عمل به تیم درمانی امکان می‌دهد گزینه‌های درمانی بهتری را ارائه دهند.