راز ساخت دیوار بزرگ در دامنه زاگرس چیست؟

«باستان‌شناسان هنوز نتوانسته‌اند قدمت دقیق دیوار باستانی را که برخی از رسانه‌ها از آن به «دیوار چین ایرانی» یاد می‌کنند، تخمین بزنند اما به‌ گفته «سجاد علی‌بیگی»، سرپرست بررسی باستان‌شناسان وجود سفال‌های متعلق به ۲۲۰۰ تا ۱۷۰۰ سال پیش نشان می‌دهد که این دیوار در دوره اشکانی و ساسانی وجود داشته است.

او ساختن دیوار‌های دفاعی را یکی از سیاست‌های مملکت‌داری ساسانیان می‌داند و با اشاره به وجود دیوار گرگان و تمیشه در شمال و شمال غرب کشور از این که رسانه‌ها به دیوار کشف شده در شمال غرب کشور لقب «دیوار چین» داده‌اند، تعجب می‌کند. پیش از این برخی رسانه‌ها از دیوار گرگان به‌عنوان دیوار چین ایرانی یاد می‌کردند! آن‌ طور که این باستان‌شناس ترسیم می‌کند دیوار باستانی غرب کشور از کوه «بمو» در شمال شروع می‌شود و تا نزدیکی «گیلانغرب» ادامه می‌یابد. بررسی‌های باستان‌شناسی هنوز کاربری این دیوار را تخمین نزده و بر خلاف آن چه در رسانه‌ها دیده می‌شود، علی‌بیگی علاقه‌ای ندارد از این دیوار به‌ عنوان یک دیوار دفاعی یاد کند. آن طور که علی‌بیگی می‌گوید: «این دیوار بر اساس اسناد تاریخی برای باستان‌شناسان ناشناخته نبود. در اسناد عثمانی که همزمان با «صفوی» است از این دیوار به‌عنوان یک دیوار قدیمی یاد می‌شود.»

او وجود قید «قدیمی بودن» در این اسناد برای این دیوار را نشانه قدمت آن می‌داند اما می‌گوید برای تخمین قدمت دقیق این دیوار نیاز به کاوش‌های باستان‌شناسی است.  به‌ گفته علی‌بیگی باستان شناسان زیادی از این دیوار خبر داشته‌اند اما تاکنون هیچ گزارشی از آن در منابع علمی چاپ نکرده‌اند.

«علی هژبری» باستان شناس هم در سال ۸۴ از بخشی از این دیوار در محدوده شهر قصر شیرین بازدید می‌کند اما باز هم گزارشی از آن بررسی، چاپ نمی کند. بررسی‌های باستان شناسی به سرپرستی «علی بیگی» در غرب کرمانشاه و سر پل ذهاب انجام شد که به شناخت محوطه‌های باستانی زیادی منجر شد. بقایای این دیوار در بخش سرپل ذهاب هم یکی از آن محوطه‌ها بود. تصاویر ماهواره‌ای هم نشان می‌دهد که این دیوار به شمال و جنوب سر پل ذهاب همچنان ادامه داشته است. بررسی علی بیگی و همکارانش نشان می‌دهد که این دیوار حداقل چهار متر عرض و سه متر ارتفاع دارد. البته او می‌گوید: «احتمالاً در زمان ساخت مرتفع‌تر بوده و به احتمال قوی‌تر در زمان ساسانیان یا اشکانیان ساخته شده است.» او دلیل این نظریه را هم وجود قلعه و استحکامات در امتداد دیوار و همچنین سفال‌های اشکانی و ساسانی پراکنده پیرامون دیوار می‌داند. تیم بررسی باستان شناسی، توانایی و امکان لجستیکی این دو سلسله برای ساختن چنین سازه‌ای را هم از دیگر دلایل تعلق این دیوار به ساسانیان یا اشکانیان می‌داند.

علی بیگی اعتقاد دارد که این قلعه و ساخت و سازهای دیگر، دیوار بزرگ غرب را پشتیبانی می‌کرده‌اند. او می‌گوید: «باستان شناسان هنوز هدف واضح ساخت این قلعه را نمی‌دانند. آنها نمی‌دانند این دیوار دارد مرزی را مشخص می‌کند یا برای مقابله با تهدیدی ساخته شده است.»

مشکلات سیاسی دوره اشکانیان و همچنین رویارویی ساسانیان با رومی‌ها کفه وجود یک دیوار دفاعی را سنگین می‌کند اما یک مسأله نمی‌گذارد باستان شناسان با اطمینان بگویند این دیوار دفاعی است. علی بیگی می‌گوید: «نباید فراموش کنیم که دیوار در محدوده دامنه غربی کوهستان زاگرس ساخته شده.»

کوه‌ها خودشان دژهای دفاعی هستند اما سجاد علی بیگی در این باره می‌گوید: «همه این کوهستان غیر قابل نفوذ نبوده است.» به‌ گفته او اسناد تاریخی نشان می‌دهد که این دیوار از مسیری رد می‌شود (سر پل ذهاب) که چند هزاره راه اصلی تردد بین ایران و بین النهرین بوده است. او وجود نقش برجسته‌ها و بناهای مختلف در این محدوده را شاهدی بر گفته خودش می‌داند. حال باید منتشر کاوش‌های باستان شناسی این دیوار ماند تا راز سر به مهر یکی از طولانی‌ترین دیوارهای تاریخی ایران گشوده شود.»