آیا انتقال آب در کشورهای دنیا موفق بود؟

 این روز‌ها طرح‌ انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی کشور سوژه داغ رسانه‌ها و کارشناسان محیط زیست شده است، به صورتی که تمام کارشناسان محیط زیست در این خصوص در تربیون‌های مختلف اظهار نظر می‌کنند؛ از جمله این کارشناسان پروین فرشچی است که در چند ماه گذشته به عنوان معاون محیط زیست دریایی فعالیت می‌کرد، اما در اعتراض به انتقال آب خزر نامه استعفای خود را روی میز عیسی کلانتری گذاشت و از سازمان محیط زیست رفت.

پروین فرشچی در تازه‌ترین اظهار نظر خود با این طرح مخالفت کرد و گفت که تمام موافقان انتقال آب خزر به سمنان دلایل خود را اعلام کردند، اما شوری آب دریای خزر دلیل مخالفت ما با این انتقال است.

وی با بیان اینکه در دریای خزر گونه‌های منحصر به فرد و متنوعی زیست می‌کنند که نسبت به شوری آب حساسیت دارند، افزود: اکوسیستم دریایی یک اکوسیستم حساس است.

فرشچی با اشاره به اینکه موضوع نمک زدایی و برگرداندن آب به دریا مسئله مهمی است، تصریح کرد: به ازای هر لیتر آبی که از نمک زدایی به دریا برمی گردد حدود ۵۰ گرم نمک به دریا اضافه می‌شود، یعنی برای ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب باید ۳ برابر آبگیری شود.

وی ادامه داد: باید ۳ برابر آب برداشت کنیم تا بتوانیم ۲۰۰ میلیون متر مکعب نمک زدایی کنیم و به استان‌های مختلف آن را انتقال دهیم.

معاون سابق محیط زیست با بیان اینکه نمک زدایی موجب از بین رفتن سیکل گونه‌های آبزی می‌شود، گفت: گونه‌های آبزی با ورود این حجم آب به سیستم نمک زدایی از بین خواهند رفت.

وی بیان کرد: با برداشت آب از دریا نمک وارد آن می‌شود، به صورتی که ۴ برابر شورتر از آب دریاست، یعنی به ازای هر لیتر ۵۰ گرم نمک به دریا باز می‌گردانیم که با این کار سالی حدود ۶ میلیون تن نمک به دریا وارد می‌کنیم.

فرشچی با بیان اینکه حدود ۷۸ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مکعب حجم آب از دریای خزر برداشت خواهد شد، تصریح کرد: در دهه گذشته شاهد کاهش ۱۵ سانتی متری سطح تراز آب دریای خزر بودیم که امسال نیز حدود ۷ سانتی متر آب دریای خزر کاهش داشت.

اما سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به تمام اظهارات کارشناسان واکنش نشان داده و در رشته توئیت خود این گونه بیان کرده است: «درباره انتقال آب صراحتا وزارت نیرو کارفرما، پیمانکار و بهره‌بردار است. طبق قانون وزارت نیرو در هر محلی تشخیص دهد که نیاز به انتقال آب وجود دارد، اقدام می‌کند. متولی و مجری انتقال آب خزر به سمنان هم وزارت نیرو است و این وزارتخانه هنوز تصمیم قطعی خود را نگرفته است. برای اینکه جنگل‌های هیرکانی شمال حداقل خسارت را بخورد باید لوله انتقال آب از حاشیه مسیر لوله گاز عبور کند که قبلاً کشیده شده و نیاز به قطع درختان جدید نیست.»

در پایان این رشته توئیت ذکر شده است که اگرچه عوام گرایی و گرفتن ژست‌های روشنفکری این روز‌ها مد شده است، از این منظر اگر مشاور محترم وزیر نیرو با این پروژه مخالف است، می‌توانند وزیر محترم را متقاعد کنند تا درخواست‌شان را پس بگیرند.

به گفته فرشچی انتقال آب بین حوضه‌ای در هیچ جای دنیا موفق نبوده است و آسیب به کشاورزی استان‌های شمالی کشور به محیط زیست سایر استان‌ها نیز صدمه وارد می‌کند.

این گفته به صورتی است که طرح‌های انتقال بین حوضه‌ای در کشور‌های دیگر موفق نبوده و برخی از این طرح‌ها در کشور‌هایی مانند روسیه و آمریکا از نیمه‌های راه تعطیل شدند.

لازم به ذکراست که طرح‌های انتقال آب در کشور‌های مختلف دنیا پیامد‌ها و آثار مختلفی به همراه داشت. در کشوری مانند چین پایین رفتن سطح سفره‌آب زیرزمینی در مناطق خشک شمالی و شوری خاک، فرسایش خاک و اختلال در زهکشی طبیعی در مراحل اجرا، آلودگی بالای آب‌های سطحی و شدت رسوب‌گذاری و مهاجرت و بی خانمانی حدود نیم میلیون نفر موجب شد.

پروژه انتقال آب در آمریکای شمالی یا پروژه انتقال آب بین‌حوضه‌ای روسیه نیز اثرات مشابهی همچون اختلال در وضعیت هیدرولوژیکی و مرفولوژیکی منطقه، کاهش انتقال مواد مغذی به پایین دست و مرگ و میر ماهی‌ها در اثر احداث سد، کم شدن سطح تراز رودخانه در پایین‌دست، کاهش تنوع گونه‌ای به علت ذخیر آب رودخانه در دریاچه‌های احداثی، استقرار گونه‌های مهاجر مقاوم به شرایط حاضر، کاهش تولیدمثل ماهی‌ها، کاهش منابع غذایی، انقراض موجودات و گیاهان آبزی اعماق آب‌ها به علت گل آلودگی، افزایش سطح آب، فرسایش و رسوب‌گذاری داشتند.

اما اسرار وزارت نیرو و سازمان محیط زیست برای این انتقال با توجه به تجربیات کشور‌های مختلف مبهم است؛ که به گفته جلالوندی مدیرکل ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست، بخش عمده ساز و کار و مسیر انتقال آب مشخص شده است و براساس اسناد وزارت نیرو حجم آب ۲۰۰ میلی مترمکعب است که لازمه آن ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب خواهد بود.

وی افزود: وزارت نیرو مسیر انتقال آب را در مطالعات فاز یک خود معرفی کرده است، اما قابلیت تغییر را نیز دارد، در واقع این مطالعات قطعی نیستند.

مدیرکل ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: یکی از دغدغه‌های سازمان محیط زیست در طول دورانی که وزارت نیرو این پروژه را مطرح کرده نابودی گونه‌ها و شوری آب دریای خزر با نمک زدایی بود.

وی افزود: مسیر خط انتقال و تأثیرگذاری آن به محیط زیست موضوعی است که اهمیت بیشتری نسبت به هر مساله‌ای دارد.

جلالوندی تصریح کرد: حجم برداشت آب از دریای خزر حدود ۷۸ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مکعب است و دریای خزر سالی یک هزار میلیارد متر مکعب حجم آب تبخیر می‌کند که معادل یک هزارم انتقال آب است، به صورتی که سالی حدود ۳۸۰ تا ۴۰۰ میلیارد متر مکعب تبخیر از دریا داریم.

مدیرکل ارزیابی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: براساس مدل سازی وزارت نیرو نباید شوری آب بیشتر از ۱۰ درصد باشد که محیط زیست این مدل سازی و ضوابط آن را نپذیرفته است.

حال این سوال پیش می‌آید که اگر این انتقال صورت گیرد و آب شرب مناطق مرکزی کشور نیز فراهم شود، چه تضمینی می‌دهند که آسیب‌های زیست محیطی که در کشور‌های مختلف تجربه شده در ایران تجربه نشود؟