ژن‌های مادر بیشتر به ارث می‌رسند یا ژن‌های پدر؟

حداقل از یک منظر می‌توان گفت که هر انسانی، حاصل مادرش است. چه قدتان بلند باشد و موهای‌تان بور و چه قدتان کوتاه باشد و پوست‌تان تیره، بخشی از مساله به ژن‌های مادر برمی‌گردد. افزون بر این، نحوه نگهداری از شما، هم در دوران جنینی و هم در دوران کودکی، بر ویژگی‌های شما تاثیرگذار هستند.

با این‌ حال، سلامتی شما تماما در دستان مادرتان نیست. بیماری‌های قلبی، بیماری دیابت و دیگر بیماری‌ها به‌ علت تعامل پیچیده‌ای میان این عوامل به‌ وجود می‌آیند: ژن‌های گرفته‌شده از مادر و پدر، رژیم غذایی و عوامل مربوط به محیط زندگی. بعضی از این عوامل به اندازه‌ای پیچیده هستند که حتی دانشمندان نیز هنوز نتوانسته‌اند به درک کاملی از آن‌ها برسند.

ژن‌های گرفته‌شده از مادر

قبل از این‌که بتوانید درک کنید که ژن‌های مادر چطور به آینده شما شکل داده‌اند، باید اطلاعاتی در زمینه زیست‌شناسی کسب کنید.

ژن‌ها همان طرح پایه‌ای بدن هستند. آن‌ها دستورالعمل‌هایی را برای تولید همه پروتئین‌های درون بدن ارائه می‌دهند که درنهایت ظاهر شما و نحوه عملکرد بدن‌تان را تعیین می‌کنند. ژن‌ها در ساختارهایی به نام کروموزوم قرار گرفته‌اند و بیشتر سلول‌ها ۲۳ جفت کروموزوم در خود دارند.

احتمالا این نکته را می‌دانید که مجموعه‌ای از کروموزوم‌های حامل ژن از مادر و مجموعه‌ای دیگر از پدر به نوزاد می‌رسند و مشارکت ژنتیکی پدر و مادر را می‌توان تقریبا برابر دانست. به همین دلیل است که مثلا می‌گویند فردی چشم‌های پدرش را به ارث برده است، اما لبخند مادرش را دارد.

هر انسانی می‌تواند بیماری‌های خاصی یا شانس بالای مبتلا شدن به بیماری‌های خاصی را نیز از پدر یا مادرش به ارث ببرد. در ضمن، میزان اثرگذاری این ژن‌های وراثتی به نوع بیماری بستگی دارد. اگر مادر به بیماری خاصی مانند بیماری هانتینگتون مبتلا باشد، به‌واسطه انتقال ژن، فرزندش نیز با شانس ۵۰ درصدی ابتلا به این بیماری مواجه می‌شود. اگر مادر به هموفیلی مبتلا باشد که از طریق کروموزوم X منتقل می‌شود، پسرش با خطر بالای مبتلا شدن به این بیماری مواجه می‌شود، چون پسران فقط یک کروموزوم X دارند. توجه داشته باشید که دختران اساسا دارای دو کروموزوم X هستند و همین ویژگی، نقائص ژنتیکی را در آنان خفیف‌تر می‌کند.

در بیماری‌هایی مانند بیماری دیابت و لوپوس، معادله بسیار پیچیده‌تر می‌شود. اگرچه ژن‌های وراثتی مادر (یا پدر) می‌توانند شما را در معرض خطر ابتلا به همین بیماری‌ها قرار بدهند،‌ اما شما برای مبتلا شدن به آن‌ها باید از نظر زیست‌محیطی در معرض عوامل خاصی قرار بگیرید.

انتقال ژن‌ها

فرآیند به ارث رسیدن ژن‌ها تقریبا عادلانه و برابر پیش می‌رود، اما دانشمندان می‌گویند که مجموعه کوچکی از ژن‌های وراثتی نیز وجود دارند که می‌توانند نحوه اثرگذاری ژن‌ها بر ساختار بدن شما را تغییر بدهند. این فرآیند که نقش‌پذیری (imprinting) نام دارد، می‌تواند بر نقص‌های ژنتیکی یا جهش‌هایی که باعث ابتلا به بیماری‌های خاص می‌شوند، اثرگذار باشد.

اگر جهشی در یک ژن نقش‌بسته (imprinted gene) شما به‌ وجود بیاید، نحوه اثرگذاری جهش بر شما کاملا به این مساله بستگی پیدا خواهد کرد که آن ژن را از پدر به ارث برده باشید یا از مادر. برای مثال، نوعی اختلال ژنتیکی خاص می‌تواند خطر ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ را افزایش بدهد، اما فقط در صورتی که ژن مورد نظر را از مادر به ارث برده باشید. درواقع،‌ اگر در این شرایط، ژن موجود در بدن‌تان از پدر گرفته شده باشد، از لحاظ ژنتیکی به این بیماری مبتلا نخواهید شد.

وقتی که درباره ژن‌ها صحبت می‌کنیم، به این نکته دقت کنید که مادرتان هیچ کنترلی روی ژن‌های انتقال‌یافته به شما ندارد. محدوده‌ای که تحت کنترل مادر است، دوران تغذیه جنینی و همچنین اولین سال‌های پس از تولد محسوب می‌شود.