شهر بدون خودرو

تصور کنید کودکان در جاده‌های اصلی شهر فوتبال بازی می‌کنند. توریست‌ها بدون نگرانی در میان خیابان عکس می‌گیرند. رستوران‌هایی در میدان‌های کوچک شهر قرار دارند و اثری از خودرو، موتورسیکلت یا اتوبوس نیست.

توصیف‌های بالا تا اندازه‌ای شهر ونیز را تداعی می‌کنند، شهری در ایتالیا که اثری از خودرو در آن نیست. ونیز شهر منحصربه‌فردی است که روی یک مجموعه از جزایر کوچک ساخته شده است. تجربه‌ی جالبی است که بدون قرار گرفتن در ترافیک می‌توان در این شهر به تردد پرداخت.

خودروها در ۱۰۰ سال گذشته چشم‌انداز شهری را اشغال کرده‌اند. خیابان‌ها در بسیاری از شهرها برای تسهیل عبور و مرور خودروها عریض‌تر شده‌اند و فضای زیادی هم به پارک کردن آن‌ها اختصاص یافته است. وسایل نقلیه‌ی شخصی، حمل‌ونقل را متحول کرده‌اند اما از سوی دیگر پیامدهایی مثل آلودگی هوا تا تصادف‌های ترافیکی را به دنبال دارند؛ و امروزه تعداد کم اما رو به افزایشی از شهرها به دنبال حذف خودروها از چشم‌اندازهای شهری هستند.

اسلو پایتخت نروژ

شهر اسلوی نروژ و شهر مادرید پایتخت اسپانیا در سال‌های اخیر با طرح‌های پاکسازی خودرو از مراکز شهری به تیتر اخبار تبدیل شده‌اند؛ البته هدف هیچ‌کدام حذف کامل خودروها نبوده است. اقدامات شهرهای یادشده نشان‌دهنده‌ی گرایش به دشوار ساختن رانندگی در شهرها است که می‌تواند به شکل جریمه‌های ازدحام در لندن یا نوآوری pico y placa در مکزیکوسیتی (در این طرح حق رانندگی در روزهای مختلف به این بستگی دارد که شماره‌ی آخر پلاک زوج باشد یا فرد) یا ممنوعیت آشکار عبور خودرو در شهرهای کوچکی مثل پونتودرای اسپانیا باشد. به گفته‌ی هانا مارکوزن، معاون شهردار اسلو در زمینه‌ی توسعه‌ی شهری:

هدف اصلی ما بازگرداندن خیابان‌ها به مردم است. این طرح به روش استفاده از خیابان‌ها و هدف استفاده از آن‌ها وابسته است. برای ما خیابان جایی برای ملاقات با افراد، خوردن غذا در رستوران‌های فضای باز، محل بازی کودکان و محلی برای برگزاری نمایشگاه‌های هنری است.

 به همین دلیل بعضی خیابان‌های مرکز شهر اسلو و تقریبا کل پارکینگ‌ها بسته شده‌اند و به‌جای آن‌ها خطوط دوچرخه‌سواری، نیمکت و پارک‌های مینیاتوری احداث شده‌اند.  این پروژه دارای ابعاد محیطی هم است. اسلو از نظر زمین‌شناختی در گودی قرار دارد به همین دلیل در زمستان از آلودگی هوای شدید رنج می‌برد. بر اساس داده‌های دولت محلی در دهه‌ی گذشته، نرخ آلودگی هوا به‌شدت کاهش یافته است. بر اساس این آمار به موازات افزایش پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و استفاده از وسایل نقلیه‌ی عمومی، سفر با خودرو از ۳۵ درصد در سال ۲۰۰۹ به ۲۷ درصد در سال ۲۰۱۸ رسیده است.

جی اچ کرافورد را شاید بتوان بزرگ‌ترین صدای شهرهای خالی از خودرو دانست که دو کتاب هم در این‌باره تألیف کرده است. او می‌گوید: «علاوه بر مشکلات مستند آلودگی هوا و سالانه میلیون‌ها مرگ‌ومیر ناشی از ترافیک، خودروها به شکل چشمگیری به فضاهای عمومی آسیب زده‌اند.» کرافورد معتقد است خودروها در کاهش تعامل‌های اجتماعی نقش دارند او می‌افزاید:

محبوب‌ترین نقاط شهری، مکان‌های بدون خودرو مثل پارک‌ها، میدان‌ها و پیاده‌روها هستند. در شهرهایی مانند هوستون و دالاس، ۷۰ درصد زمین‌‌ها به پارکینگ اختصاص یافته‌اند. امروزه علت بحران مسکن، نبود زمین است. با خلاص شدن از شر خودروها می‌توان این مشکل را به‌سرعت حل کرد.

نزاع بر سر حذف خودرو

شهر بدون خودرو ایده‌ی جذابی است اما آیا رسیدن به این هدف امکان‌پذیر و حتی مطلوب است؟ درباره‌ی خدمات اورژانسی چه می‌توان گفت؟ مردم با مشکلات حمل‌ونقل روبه‌رو نمی‌شوند؟ درباره‌ی گسترش شهرها و حومه‌ی شهرها چطور؟ آیا رهایی از خودروها تنها بر جوانان شاغل تأثیر می‌گذارد که به دنبال زندگی در مرکز شهرهای شلوغ هستند؟ هوگ بلادن از انجمن رانندگان بریتانیا می‌گوید:

سریع‌ترین روش برای نابودی مراکز شهری جلوگیری از ورود مردم به آن‌ها است. اعمال محدودیت رانندگی در خیابان‌های اصلی سودی ندارد. از طرفی مرکز شهر پر از افراد معتاد و مست می‌شود. برخی شهرهای کوچک به دلیل برنامه‌ریزی غلط مسدود شده‌اند و بهتر است گزینه‌های پارکینگ را بهبود دهند»

رنسفورد آچمپونگ، پژوهشگر برنامه‌ریزی شهری در دانشگاه منچستر معتقد است حذف خودروها بر کاهش آلودگی و بهبود سلامت عمومی تأثیر خواهد گذاشت. او می‌افزاید: «اما اگر خودروها را از مردم دور کنید باید به فکر جایگزین آن‌ها باشید.»

حتی در اروپا با وجود حمل‌ونقل عمومی نسبتا مناسب، بسیاری از افراد نیاز به خودروهای شخصی دارند. تا زمانی که حمل‌ونقل عمومی این شکاف را کاهش دهد مردم همچنان به دنبال رانندگی و استفاده از خودروهای شخصی خواهند بود. بااینکه مارکوسن معتقد است حذف خودروها به معنی نقض آزادی مردم است اما می‌گوید:

از بسیاری لحاظ عدم اعمال محدودیت بر خودروها می‌تواند آزادی گروهی دیگر از مردم را نقض کند برای مثال خودروها بازی کودکان یا عبور افراد مسن در خیابان را دشوار می‌سازند. اسلو با مشکل آلودگی هوا روبه‌رو شده است. خودروها آزادی افراد مبتلا به آسم را هم محدود می‌کنند زیرا آن‌ها مجبورند با وخیم‌ شدن شرایط در خانه بمانند

پیش‌نیازهای شهر بدون خودرو 

در طرح Great City Chengdu تقریبا همه‌جا می‌توان پیاده‌روی کرد. در این شهر هیچ بن‌بستی وجود ندارد و نقاط مشترک زیادی وجود دارند که می‌توان پیاده یا با دوچرخه به آن‌ها رسید. همچنین راه ارتباطی عمودی یا پل بین نقاط مرتفع دیده می‌شود. حومه‌ی Great City که برای اسکان ۱۰۰ هزار نفر طراحی شده است تنها یک کیلومتر وسعت دارد و پیاده‌روی از یک نقطه به نقطه‌ی دیگر آن بیش از ده دقیقه طول نمی‌کشد.

به گفته‌ی کریس درو از شرکت SmithGrill (شرکت معماری آمریکایی که مسئولیت طراحی حومه‌ی نزدیک به چنگدو در سال ۲۰۱۲ را برعهده داشت) این طرح هرگز عملی نشد. با این حال بر اساس نقشه‌ها این شهر برای زندگی بدون خودرو طراحی شده بود. به گفته‌ی درو:

هدف فراهم کردن محیط بازی، کار و زندگی بود؛ جایی که کودکان بدون نیاز به خودرو به مدرسه بروند و مردم برای کار کردن نیازی به طی مسافت‌های طولانی نداشته باشند. با دو ارتباط ریلی به بقیه‌ی شهر نیازی به رانندگی به هیچ نقطه‌ای نیست.

شهر مصدر ابوظبی

نمونه‌های دیگری از شهرهای جدید هم وجود دارند که کمابیش بر اساس طرح بدون خودرو ساخته شده‌اند. درو قبلا روی نقشه‌ی شهر مصدر امارات کار می‌کرد که قرار بود کاملا بدون خودرو باشد اگرچه امروزه می‌توان وسایل نقلیه را در خیابان‌های این شهر دید. شرکت SmithGrill همچنین به طراحی محل اکسپوی ۲۰۲۰ دبی کمک کرد؛ قرار است این منطقه کاملا قابل پیاده‌روی و خالی از خودرو باشد.

کرافورد طرح فرضی شهری با گره‌های متصل را توصیف می‌کند که هر کدام دارای ایستگاه تراموا یا ریل مرکزی در مناطق مسکونی، تجاری و اداری هستند. ساکنین در هر نقطه‌ای تنها پنج دقیقه با ایستگاه حمل‌ونقل عمومی فاصله دارند. در این طرح تئوری، کل زمان لازم برای طی کل شهر ۳۰ دقیقه است. اما چه چاره‌ای می‌توان برای شهرهای شلوغ امروزی اندیشید؟ هانا مارکوزن روش اسلو را مثال می‌زند:

ما کار خود را با طرح‌های آزمایشی شروع کردیم و منتظر واکنش مردم شدیم و سپس تغییرات را به‌صورت پله به پله اعمال کردیم. برای مثال یکی از زیباترین میدان‌های اسلو که خارج از کاخ شهرداری قرار دارد، اخیرا مملو از خودرو بود. وقتی نزدیک به یک سال پیش آن را بستیم این کار برای مردم عجیب بود اما حالا عبور خودرو و رانندگی در این منطقه برایشان عجیب‌تر است.

آینده‌ی بدون خودرو؟

به گفته‌ی آچمپونگ: «اگر با دید خوش‌بینانه نگاه کنید این روند ادامه خواهد داشت. با توجه به آمار عملکرد ما بسیاری فراتر از این نگرش ادامه خواهد یافت. اگر به آمار نگاه کنید متوجه می‌شوید که بسیار فراتر از مالکیت خودرو عمل کرده‌ایم و امروزه شاهد کاهش رانندگی هستیم. البته در این زمینه اختلاف‌های عملکردی متعددی بین نسل‌های مختلف وجود دارد.» معمولا نسل جوان از مالکیت شخصی روی برمی‌گردانند. تمام این‌ها نشان می‌دهد سلطه‌ی فعلی خودروها به‌مرور از بین خواهد رفت.

ونیز

به گفته‌ی آچمپونگ تقاضا برای گزینه‌های حمل‌ونقل مناسب بالا است؛ خدماتی مثل اوبر و لیفت مردم را از حمل‌ونقل عمومی باز می‌دارند. همچنین او می‌افزاید: در نهایت خودروها همچنان به حیات خود ادامه می‌دهند. در اغلب کشورهای توسعه‌یافته مالکیت خودرو در حال افزایش است و دولت‌ها در حال اولویت‌بندی مالکیت خودرو نسبت به دیگر شکل‌های حمل‌ونقل هستند.

تغییرات زیادی هم در بخش‌های مترو رخ داده است. برای مثال آزادراه M25 لندن یا پکن را درنظر بگیرید که دارای هفت جاده‌ی حلقوی هم‌مرکز است. از طرفی خلاصی از خودروها برای شهرهای قدیمی اروپایی که به مدت قرن‌ها بدون خودرو بوده‌اند، آسان‌تر است. باید به‌مرورزمان به بررسی تأثیر روند بدون خودرو پرداخت.