مکان های گردشگری خراسان جنوبی

قلعه ها

در محدوده بیرجند قلعه های بسیاری وجود دارند که هر کدام متعلق به یک دوره هستند. در میان اماکن تاریخی خراسان جنوبی، قلعه اسماعیلیان را می بینیم که به دلیل کوهستانی بودن این محدوده، پا به اینجا گذاشته اند. این قلعه ها بسیار محکم و با ارتفاع زیاد ساخته می شدند تا آن ها را از هجوم دشمنان در امان نگه دارند، تا آنکه بعدها مورد حمله افغان، مغول و ترکمن ها قرار گرفتند. اسماعیلیان در زمان سلجوقیان به منطقه طبس چیره شدند. در منطقه تاریخی و قدیمی شهر بیرجند، کوچه پس کوچه های باریک با دیوارهای بلند ساخته شدند و با این کار امنیت مردم افزایش پیدا کرد.قلعه های خراسان جنوبی

قلعه اسماعیلیان

از جمله معروف ترین قلعه هایی که اسماعیلیان در این منطقه ساخته اند، قلعه اسماعیلیان نام دارد. این قلعه در کنار روستای خراوان پایین و در یک مکان مرتفع قرار دارد. از این قلعه مناظری از روستاهای خراوان پایین و بالا و همچنین مناظر محدودی از کوهستان دیده می شوند. از جمله قسمت های مختلف این قلعه می توان به 4 آب انبارش اشاره کرد که در بین این 4 آب انبار، تنها یکی سالم تر بوده و فقط گنبد آن تخریب شده است. این آب انبار در قسمت بالایی کوه قرار دارد و یکی از جاذبه های تاریخی خراسان جنوبی به حساب می آید.قلعه اسماعیلیان

قلعه بیرجند

یکی از دیدنی های تاریخی خراسان جنوبی، قلعه بیرجند است و به نام های پایین شهر و ته ده نیز شناخته می شود. قلعه بیرجند بر روی تپه ماهورها و بلندترین نقطه این شهر، با مساحت 3 هزار مترمربع با مصالحی مانند چینه، خشت و گل ساخته شده و در گذشته، توسط چندین نقب زیرزمینی به مکان هایی مانند ارگ کلاه فرنگی، ارگ بهارستان و قنات قصبه ارتباط پیدا می کرد. در قسمت غربی و شمالی این قلعه، ورودی های آن وجود دارند. قدمت این قلعه به زمان صفویان بر می گردد، زمانیکه این بنا به عنوان مرکز شهر به حساب می آمد. برخی از محققان قدمت قلعه بیرجند را قبل از دوران صفویان می دانند.قلعه بیرجند

قلعه اسفزار

در فاصله 48 کیلومتری بیرجند، روستایی به نام اسفزار وجود دارد و در تپه ای نزدیک به این روستا قلعه اسفزار دیده می شود. این روستا به طور کامل در دید قلعه قرار دارد. قلعه اسفزار که یکی از اماکن تاریخی خراسان جنوبی بوده، متعلق به اواخر دوران صفویه تا اواخر دوران قاجاریه است. این بنا برای مسائل امنیتی و دفاعی به صورت چهار گوش و با مصالحی مانند گل و خشت ساخته شده و بسیار دیدنی هست.قلعه اسفزار

قلعه فورک

در سمت شرقی شهرستان بیرجند، روستایی به نام فورک وجود دارد و در این روستا قلعه ای به همین نام متعلق به دوران افشاریه دیده می شود. فرماندار این منطقه به نام میرزا رفیع خان، در زمان نادر شاه دستور ساخت چنین قلعه ای را می دهد. قلعه فورک که یکی از جاذبه های تاریخی خراسان جنوبی بوده، شامل 3 قسمت است که اگر از شرق به غرب آن را نگاه کنید، متوجه اش خواهید شد. در بخش اولیه، انبار آذوقه و محل نگهداری حیوانات و محل زندگی خدمه وجود دارد. بخش دوم متعلق به نظامیان و نگهبانان بوده که در اینجا سکونت داشتند و همچنین محل نگهداری تدارکات نظامی بود. بخش مهم این قلعه، بخش سوم است که فرماندار و خانواده اش در آن زندگی می کردند. این قلعه بر روی صخره سنگی توسط مصالحی مانند آجر، سنگ و خشت ساخته شده است. در نگاهی به این بنا متوجه چندین برج می شوید که در گذشته، تعداد آن ها 18 عدد بود. در بالای این برج ها و همچنین حصارها، سازه های کنگره دار و همچنین برای دیده بانی و دفاع منافذ یا تیرکش هایی وجود دارند. با توجه به بررسی ها و تحقیقات انجام شده بر روی این قلعه که یکی از دیدنی های تاریخی خراسان جنوبی بوده، می توان گفت که در دوره های مختلفی مورد بازسازی قرار گرفته و به مرور بزرگتر شده است.قلعه فورک

قلعه حسن آباد

یکی از قلعه های اسماعیلیان که در قرن 6 و 7 هجری قمری ساخته شده، قلعه حسن آباد است. این قلعه با روستای حسن آباد و فردوس به ترتیب 2 و 8 کیلومتر فاصله دارد. در میان مردم روستای حسن آباد، این بنای به نام قلعه دختر معروف است. امروزه بقایایی از برج و بارو، حمام و میخ های بزرگ آهنی در اینجا دیده می شوند. این قلعه به وسیله تونلی ساخته شده از آجر به کوه قلعه متصل شده و کوه قلعه نیز از جمله قلعه های ساخته شده توسط اسماعیلیان است. این دو قلعه توسط این تونل و یک راه زیرزمینی دیگر به مرکز شهر مرتبط می شدند. حسن آباد بر روی یک کوه ساخته شده و رو به روی آن کوه دیگری به نام شاه مرغان وجود دارد که در فصل زمستان از قله آن دود بلند می شود. بعد از کشف این تونل، چندین جسد در کفن های اسلامی که بر روی آن ها آیات قرآن نوشته شده، پیدا شدند که این اجساد همه در کنار هم قرار گرفته بودند و از جاذبه های تاریخی خراسان جنوبی به حساب می آیند.قلعه حسن آباد

قلعه رستم خوسف

یکی از اماکن تاریخی خراسان جنوبی که دسترسی به آن بسیار سخت است و همین موضوع باعث شده تا از تخریب عوامل انسانی به دور باشد، قلعه رستم خوسف است. این بنا بر روی تپه ای در نزدیکی شهر خوسف قرار دارد. در این قلعه 6 تالار وجود دارند که ورودی آن ها توسط آوار بسته شده، اما این تالارهای به خودی خود تا حدودی سالم هستند. از مشخصه های تالارهای قلعه رستم خوسف، طاق های جناغی آن ها است. 5 برج دیده بانی در قسمت شمال شرقی این فضا وجود دارند. آب انبار این قلعه که یکی از دیدنی های تاریخی خراسان جنوبی بوده، ساخته شده از ملات ساروج و سنگ در قسمت جنوبی قرار دارد و همچنین در میانه این قلعه چاهی به عمق 7 متر دیده می شود. در اینجا همچنین سفال های فیروزه ای رنگی وجود دارند که طبق بررسی های انجام شده، متعلق به دوران پیش از اسلام و بعد از اسلام هستند.قلعه رستم خوسف

قلعه حوض غلام کش

در روستای مود، قلعه حوض کش غلام وجود دارد که متعلق به دوران اسماعیلیان است. سه ستون از این قلعه در میانه آن دیده می شود که در امتدادشان به دیوار، آثاری از چندین طاق وجود دارد. امروزه، آثار و بقایایی از حصارها و برج های اطراف برج وجود دارند. این قلعه شامل یک بند در قسمت شمالی بوده تا سیلاب ها را مهار کند و این بند همچنین جزیی از حصار بوده است. فضایی مربع شکل به ابعاد 50 در 50 متر در قسمت شمال غربی این قلعه وجود دارد و برخی قسمت های دیوارهای این فضا از صخره های کوه ساخته شده اند. در این فضای مربع شکل چندین ستون 4 گوش آجری دیده می شوند و نمای بیرونی این ستون ها با ساروج پوشیده شده اند.قلعه حوض غلام کش

قلعه دختر

قلعه دختر از جمله قلعه های ساسانی بوده که در این دوران در کل ایران به همین نام ساخته شده اند و از جمله این قلعه ها می توان به قلعه دختر شوشتر، قلعه دختر فیروزآباد، قلعه دختر بجستان اشاره کرد. این بنا بر بالاترین نقطه یک کوه مخروطی شکل به ارتفاع 400 متر از سطح زمین ساخته شد که در 3 طرف آن پرتگاه وجود دارد. برای دسترسی به این قلعه فقط از قسمت جنوبی یک راه صعب العبور وجود دارد. ساختار این قلعه بسیار شبیه به قلعه ها و بناهایی هست که در ایران، لبنان، آذربایجان و هندوستان در یک قسمت مرتفع و صعب العبور ساخته شده اند. این بناها معماری متعلق به دوران ساسانی هستند و به عنوان یک مکان دفاعی و مقدس ساخته می شدند. اسماعیلیان زمانیکه به این منطقه چیره شدند، از این قلعه که یکی از اماکن تاریخی خراسان جنوبی هست، استفاده می کردند.قلعه دختر

قلعه دختر شوسف

بر بلندای کوهی به ارتفاع 220 متر قلعه دختر شوسف قرار دارد. دسترسی به این قلعه به دلیل موقعیت جغرافیایی بسیار سخت بوده و در دو طرف آن دره وجود دارد. در این دره رودخانه ای دیده شده که زمانی منبع تامین کننده آب این قلعه بوده است. برای ساخت قلعه دختر شوسف، از آجر (اغلب 30 سانت در 30 سانت) و سنگ استفاده شده است. با توجه به سفال ها و بررسی های انجام شده، این قلعه در زمان ساسانیان ساخته شده و بعدها مورد استفاده اسماعیلیان قرار گرفته است. متاسفانه، هم به دلیل عوامل انسانی و هم طبیعی این بنا تخریب شده و امروزه، بقایای از آن را در میان جاذبه های تاریخی خراسان جنوبی می بینیم.قلعه دختر شوسف

کاروانسراها

رباط اصفاک و نیگنان

در جاده مشهد-یزد، دو روستای اصفاک و نیگنان وجود دارند و در هر کدام از این روستاها یک کاروانسرای قدیمی و ارزشمند دیده می شود. زمان ساخت این دو رباط مشخص نیست و شبیه به هم و به صورت شرقی-غربی در زمینی به وسعت 2500 متر مربع ساخته شده اند. این دو کاروانسرا در قسمت شرقی خود یک در ورودی و خروجی دارند. تنها تفاوت این دو بنا، برج سر در ورودی بوده که در رباط اصفاک وجود دارد و رباط نیگنان شامل چنین برجی نمی شود.رباط اصفاک و نیگنان

کاروانسرای خان

در فاصله 30 کیلومتری از کاروانسرای کلمرد و در جاده طبس-یزد، کاروانسرای خان وجود دارد. این کاروانسرا دارای پلان مربع شکل به ابعاد 52 متر در 52 متر بوده و دارای معماری زیبا و منحصر بفردی است، به طور مثال فضای زیر بادگیر و شاه نشین و همچنین فضای زیر گنبد به زیبایی تمام ساخته شده اند و برای تزئین نمای داخلی آن ها از آجرکاری های گل چین استفاده شده است.کاروانسرای خان

کاروانسرای کلمرد

در جاده قدیم طبس-یزد، خرابه هایی از یک کاروانسرای قدیمی به نام کلمرد دیده می شوند و در کنار این بقایای به جا مانده، کاروانسرای جدید کلمرد وجود دارد. تمامی اجزای این کاروانسرا به غیر از بادگیر آن در یک ارتفاع قرار دارند و این یکی از خصوصیت های معماری آن است. در بیرون از این کاروانسرا و در کنار دو ورودی آن، 6 ایوانچه وجود دارند و در هر کدام از این ایوانچه ها و در پایین سکوی آن ها افساربندی وجود دارد که برای بستن اسب و شتر بکار می رفتند. در ایوانچه های حیاط و همچنین هشتی ورودی، بخاری دیواری یا اجاق دیده می شود. کاروانسرای جدید کلمرد بنای کاملا سالمی دارد و در یک مسیر بسیار خلوت قرار دارد. مساحت کاروانسرای جدید 3184 متر مربع و مساحت کاروانسرای قدیم 855 متر مربع است، چنین افزایش مساحتی در یکی از اماکن تاریخی خراسان جنوبی نشان می دهد که در گذشته و زمانیکه این کاروانسراها ساخته شدند، این مسیر پر رفت و آمد بوده و ایجاد کاروانسرای جدید به همین دلیل الزام پیدا کرده بود.کاروانسرای کلمرد

کاروانسرای سرایان

در منطقه تاریخی شهر سرایان، یکی دیگر از کاروانسراهای این استان بنام کاروانسرای سرایان در کنار مجموعه ای از بازار، آب انبار، حمام و مسجد قرار دارد. این کاروانسرا در دوران صفوی ساخته شده و به رباط شاه عباسی نیز شهرت دارد. برای ساخت آن بیشتر از همه از آجر استفاده شده و معماریش به سبک دو ایوانی است.کاروانسرای سرایان

ارگ ها

عمارت کلاه فرنگی

در مرکز شهر بیرجند، یکی دیگر از آثار تاریخی آن به نام عمارت کلاه فرنگی قرار دارد. این عمارت به نام های ارگ حسام الدوله، ارگ سرکار، قصر بی بی عروس نیز شناخته می شود. این عمارت متعلق به امیرحسین خان شیبانی بوده است. این بنای تاریخی و ارزشمند در اواخر دوران زندیه تا اوایل دوران قاجار مورد استفاده بوده و حاکمان در آن استقرار داشتند. این عمارت یک بنای 6 ضلعی بوده که راس آن مخروطی شکل شده است. این عمارت که یکی از دیدنی های تاریخی خراسان جنوبی به شمار می رود، در اثر بازسازی های صورت گرفته کمی دچار تغییر شد و بنای اولیه آن دارای دو بادگیر در دو طرف بود که در حال حاضر وجود ندارند.عمارت کلاه فرنگی

ارگ بهارستان

این ارگ تاریخی که به نام باغ زرشکی نیز معروف است، در سلسله افشاریه ساخته شد. این ارگ قبل از آنکه به ثبت ملی برسد، توسط مسئولین به چند قسمت تقسیم شد که با توجه به این بی دقتی، امروزه فقط یک کوشک تقریبا ویران شده باقی مانده است. در نمای بیرونی بنای اصلی این ارگ که پلان هشت ضلعی دارد، از تزئینات آجری بسیار زیبایی استفاده شده، این تزئینات بسیار شبیه به آن چیزی است که در ارگ کریم خان زند در شهر شیراز بکار برده شده است. لطفعلی خان زند و همراهانش به این ارگ پناه آوردند و مدتی را در آن زندگی کردند. برج و حصار این ارگ جز بخش دفاعی آن بوده که از خشت و گل ساخته شده بودند. بخشی از این ارگ سال ها بعد به مدرسه تبدیل می شود و این بخش شامل حیاط اندرونی و اتاق های دور تا دور آن است. این بنا که یکی از جاذبه های تاریخی خراسان جنوبی بود، بعدها و در سال 1370 به ثبت آثار ملی ایران رسید.ارگ بهارستان بیرجند

کهن دژ

از جمله جاذبه های تاریخی شهر طبس، می توان به کهن دژ یا ارگ طبس اشاره کرد. این ارگ که یکی از اماکن تاریخی خراسان جنوبی بوده، در طول دوره های مختلفی تخریب و دوباره بازسازی شده است. تا چند سال پیش سنگ نوشته هایی در این ارگ وجود داشتند که نشان می دادند، در سال 1216 هجری قمری مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. از دیگر دفعاتی که این بنا مورد بازسازی قرار گرفت، سال 1292 هجری قمری به دستور حاکم طبس بود. ساخت این ارگ تاریخی و ارزشمند به حدود هزار سال پیش بر می گردد. در سال 57 این ارگ در اثر زلزله تخریب شد، اما سازمان میراث فرهنگی در سال های اخیر تلاش های بسیاری برای ترمیم و بازسازی آن انجام داد و به همین منظور، امروزه دالان ها و دیوارهای آن از زیر ویرانه ها بیرون آمده اند و دیده می شوند.کهن دژ

آسیاب ها

آسیاب های آبی بشرویه

در شهر بشرویه 5 آسیاب وجود دارد و زمان ساخت آسیاب های آبی بشرویه به درستی مشخص نیست، اما با توجه به تحقیقات و بررسی های انجام شده، احتمالا 400 سال پیش ساخته شده اند. در بین این آسیاب ها، آسیاب اول جدیدتر و آسیاب 5ام قدیمی تر است. هر کدام از این آسیاب ها با یکدیگر یک کیلومتر فاصله دارند، در ضمن همه آن ها معماری مشابهی دارند و از مصالحی مانند ملات گچ، آهک و شن، آجرهای مربعی، قلوه سنگ، ساروج و لاشه سنگ ساخته شده اند. نحوه کارکرد این آسیاب های به این صورت است که بخشی از آب قنات وارد یک مخزن می شود، سپس آب با فشار زیاد بر روی پره های چرخ می آید و پره ها حرکت می کنند، با چرخش این پره ها سنگ نیز می چرخند و گندم ها آسیاب می شوند و سپس در کنار سنگ قرار می گیرند. آسیاب های اول، دوم و پنجم امروزه متروکه هستند و دیگر کار نمی کنند.آسیاب های آبی بشرویه

آسیاب های بادی نهبندان

در استان خراسان جنوبی، 120 روز از سال وزش بادهای سیستان وجود دارد، به همین دلیل آسیاب های زیادی در این منطقه وجود دارند. در واقع، وجود چنین آسیاب هایی نشان می دهد که انسان چگونه با محیط زیست خود همسو می شود و به بهترین شکل از شرایط آن بهره می برد. برخی از این آسیاب ها مالکین خصوصی دارند. در منطقه نهبندان چندین آسیاب بادی وجود دارند که همه این آسیاب ها تقریبا شبیه یکدیگر هستند، در واقع این آسیاب ها که یکی از دیدنی های تاریخی خراسان جنوبی بوده، برگرفته از آسیاب های بادی سیستان هستند