مسلمانانی که جایزه نوبل فیزیک و شیمی گرفتند

مراسم اعطای جایزه نوبل ۲۰۱۹ از ۷ اکتبر تا ۱۴ اکتبر( ۱۵ تا ۲۲ مهر) برگزار شده است. جایزه نوبل در سال ۱۸۹۵، به وصیت" آلفرد نوبل" ، کارخانه‌دار وشیمیدان سوئدی، که بیشتر او را به دلیل ابداع "دینامیت" می‌شناسند، پایه‌گذاری شد. طبق وصیت وی، پنج جایزه به‌ طور سالانه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح به افرادی تعلق می‌گیرد که بیشترین خدمت را به مردم کرده باشند. "آکادمی سلطنتی علوم سوئد" وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل در رشته‌های فیزیک و شیمی و "موسسه کارولینسکا" نیز وظیفه گزینش برنده جایزه نوبل در رشته فیزیولوژی و پزشکی را برعهده دارد.

تاکنون تنها ۳ فرد مسلمان موفق به دریافت این جایزه ارزشمند در حوزه فیزیک و شیمی شده‌اند که دو نفر از آنها موفق به دریافت جایزه نوبل شیمی و یک نفر موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیک شده است.

جایزه نوبل فیزیک

محمد عبد السلام

"محمد عبد السلام"(Mohammad Abdus Salam) فیزیکدان مشهور اهل پاکستان بود. وی در سال ۱۹۷۹ جایزه نوبل فیزیک را به خاطر ارائه فرمول‌بندی واحدی برای نیروی الکترومغناطیس و نیروی هسته‌ای ضعیف که برهمکنش الکتروضعیف نامیده می‌شود دریافت کرد. وی نخستین پاکستانی و دومین مسلمان پس از انور سادات(برنده جایزه صلح نوبل) بود که صاحب جایزه نوبل شد. عبدالسلام در خانواده‌ای متوسط در پنجاب مرکزی در سال ۱۹۲۶ به دنیا آمد. او در دانشگاه دولتی لاهور به تحصیل ریاضی پرداخت و بورسیه تحصیلی دانشگاه کمبریج را به دست آورد و در سال ۱۹۵۱ مدرک دکترای خود را از آن دانشگاه دریافت کرد. او مؤسس مرکز بین‌المللی فیزیک نظری(ICTP) در تریسته ایتالیا بود و در سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۹۳ هدایت این مرکز را بر عهده داشت. پس از این مدت نام مرکز به "مرکز بین‌المللی فیزیک نظری عبدالسلام" تغییر داده شد. وی در ۲۱ نوامبر ۱۹۹۶ سن ۷۰ سالگی در انگلیس درگذشت.

جایزه نوبل شیمی

احمد حسن زویل

"احمد حسن زویل"(Ahmed Hassan Zewail) دانشمند مصری-آمریکایی بود که در سال ۱۹۹۹ جایزه نوبل شیمی به وی برای مطالعه درباره انتقال واکنش‌های شیمیایی با استفاده از طیف نگاری در یک کوادریلیوم ثانیه، طیف‌سنجی فمتوثانیه تعلق گرفت. او استاد فیزیک مؤسسه فناوری کالیفرنیا بود. او اولین عرب و سومین مسلمانی بود که موفق به دریافت جایزه نوبل در یک زمینه علمی شده‌ است. زویل روز دوم اوت سال ۲۰۱۶ میلادی در سن هفتاد سالگی در آمریکا درگذشت. مرگ زویل توسط موسسه فناوری کالیفرنیا اعلام شد که وی در آن سمت استادی و ریاست مرکز زیست‌شناسی فیزیکی علم و فناوری فراصوت را برعهده داشت.

این دانشمند فقید در دمنهور مصر متولد شد و به همراه همسر و چهار فرزندش در لس‌آنجلس زندگی می‌کرد. وی در سال ۱۹۷۶ به موسسه فناوری کالیفرنیا پیوست و در طول نزدیک به ۴۰ سال کار در این موسسه، زویل و دانشجویانش توانستند در حوزه فمتوشیمی که شامل استفاده از لیزرها در نظارت بر واکنش‌های شیمیایی در مقیاس یک فمتوثانیه است، پیشگام باشند.

دانشمندان اکنون با استفاده از تکنیک‌های زویل می‌توانند پیوند و متلاشی شدن مولکول‌ها را در زمان واقعی مشاهده کنند. این تحقیقات می‌تواند به راه‌های جدیدی برای دستکاری واکنش‌های شیمیایی یا زیستی و همچنین به دستگاه‌های سریع‌تر و ماشین‌آلات فوق دقیق منجر شود.

زویل پس از معرفی به عنوان برنده جایزه نوبل شیمی اظهار کرده بود: زمانی که کودک بودم، هیچگاه تصور نمی‌کردم روزی از سوئد تماس داشته باشم. من عاشق علم بودم. مادرم می‌گفت نزدیک بود خانه را با آزمایشات شیمی به آتش بکشم.

وی افزوده بود: اگر بتوانید دورنمای یک تغییر شیمیایی یا زیستی را بفهمید، می‌توانید آن را تغییر دهید.

این دانشمند مصری همچنین به ساخت میکروسکوپ الکترونی چهار بعدی کمک کرد که می‌تواند مجموعه تصاویری مانند فرآیندهای زودگذر را در لحظه به ثبت رسانده و آن‌ها را به نوعی فیلم دیجیتالی تبدیل کند.

زویل حدود ۶۰۰ مقاله علمی و ۱۶ کتاب نوشته و جوایزی از جمله نشان "لژیون دونور" فرانسه را بدست آورده بود. در سال ۲۰۰۹، باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا، زویل را به شورای مشاوران علم و فناوری معرفی و چندی بعد وی را به عنوان اولین نماینده علمی آمریکا به خاورمیانه اعزام کرد. وی در سال ۲۰۱۳ به انجمن مشاوران علمی سازمان ملل پیوست. عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر همزمان با فوت زویل گفت که کشورش یک فرزند و الگو را از دست داده است.

عزیز سنجر

"عزیز سنجر"(Aziz Sancar) دانشمند زیست‌شیمی و زیست‌شناسی مولکولی ترکیه‌ای و نخستین مسلمان برنده جایزه نوبل شیمی است. او بعد از اورهان پاموک(برندهٔ جایزه نوبل ادبیات) دومین ترکیه‌ای برنده جایزه نوبل و استاد بیوشیمی و بیوفیزیک در دانشکده پزشکی "دانشگاه کارولینای شمالی" است.

سنجر  ۸ سپتامبر ۱۹۴۶ در شهر ساوور واقع در استان ماردین متولد شد. او با گیون بویل سنجر، دیگر استاد شیمی دانشگاه کارولینای شمالی، ازدواج کرده‌ است. سنجر عضو افتخاری آکادمی علوم ترکیه و آکادمی هنر و علوم آمریکا است. در سال ۲۰۱۵ میلادی به پاس کوشش‌های وی در یافتن سازوکار ترمیم دی.ان.ای، از سوی فرهنگستان پادشاهی علوم سوئد همراه با توماس لیندال و پاول مودریچ موفق به دریافت جایزه نوبل شیمی گردید. او در سال ۱۹۸۴ جایزه محقق جوان ریاست جمهوری را از بنیاد ملی علوم در بیوفیزیک مولکولی دریافت کرد. عزیز سنجر مدال و لوح اصلی جایزهٔ نوبل خود را، در یک مراسم با حضور ریاست جمهوری در ۱۹ مه ۲۰۱۶، در ۹۷مین سالگرد آغاز جنگ استقلال ترکیه به وسیلهٔ مصطفی کمال آتاتورک به موزه مقبره مصطفی کمال آتاتورک اهدا کرد. او بدلی از مدال و لوح نوبل خود را نیز به دانشگاه استانبول که دکترای پزشکی خود را از آن دریافت کرده تقدیم کرد.