درمان درد ساکروایلیاک (مفصل خاجی) با ورزش، استراحت و فیزیوتراپی

در وهله اول برای مدیریت و کنترل علائم فیزیوتراپی، ورزش‌های کششی، داروهای مسکن و تزریق در مفصل انجام می‌شود. اگر این درمان‌ها کارساز نباشند پزشکان انجام جراحی را توصیه می‌کنند. 

درد مفصل ساکروایلیاک

مفاصل ساکروایلیاک بین استخوان‌های ایلیاک و ساکروم(استخوان خاجی) قرار گرفته‌اند و ستون فقرات را به مفاصل ران متصل می‌کنند. در قسمت پشت مفاصل SI زیر کمر جایی که دو تو رفتگی قابل مشاهده هستند قرار گرفته است. عضلات و رباط‌های قوی از مفاصل SI پشتیبانی می‌کنند. به منظور افزایش انعطاف‌پذیری طبیعی بدن مقدار بسیار کمی حرکت در مفصل وجود دارد. با بالا رفتن سن، استخوان‌های بدن دچار آرتروز و رباط‌ها دچار خشکی می‌شوند. زمانی که غضروف فرسایش پیدا می‌کند استخوانها به یکدیگر ساییده می‌شوند و به این ترتیب درد ایجاد می‌شود. مفصل SI یک مفصل سینوویال است که با مایع پر شده است. این نوع مفصل پایانه‌های عصبی آزادی دارد که اگر مفصل دژنره شود یا به درستی حرکت نکند می‌توانند باعث ایجاد درد مزمن شوند.

علل

علل اختلال در عملکرد مفصل ساکروایلیاک عبارتند از:

• آسیب ناشی از ضربه. اثر ناگهانی مانند تصادف با وسایل نقلیه موتوری یا افتادن می‌تواند به مفصل ساکروایلیاک صدمه وارد کند.
• آرتروز. آرتروز فرسودگی و پارگی(استئوآرتریت) می‌تواند در مفاصل ساکروایلیاک اتفاق بیافتد مانند آنچه در اسپوندیلیت آنکلیوزان اتفاق می‌افتد-نوعی آرتروز التهابی که ستون فقرات را درگیر می‌کند.
• حاملگی. مفاصل ساکروایلیاک در روند زایمان شل و کشیده می‌شوند تا کودک بتواند از زهدان خارج شود. اضافه وزن و تغییر شیوه قدم برداشتن در طی بارداری می‌تواند فشار اضافی روی مفاصل وارد کرده و باعث فرسایش غیرطبیعی مفصل شود.
• عفونت. در موارد نادر، مفصل ساکروایلیاک ممکن است عفونی شود.

علائم

علائم و نشانه‌های مرتبط با درد مفصل شامل موارد زیر هستند:

• قرمزی مفصل
• ورم مفصل
• حساسیت به لمس در مفصل
• گرمی مفصل
• لنگیدن
• قفل کردن مفصل
• از دست رفتن دامنه حرکتی مفصل
• خشکی
• ضعف

تشخیص چگونه انجام می‌شود

·         معاینه پزشکی به تعیین منشا درد کمک می‌کند. ارزیابی شامل تهیه پیشینه پزشکی و معاینه فیزیکی است. پزشک همه اطلاعاتی را که فرد در اختیار وی قرار می‌دهد مد نظر قرار می‌دهد. این اطلاعات شامل تاریخچه آسیب، محل درد و مشکل در ایستادن و خوابیدن هستند.

·         آزمایشات مخصوصی وجود دارند که تعیین می‌کنند آیا مفصل ساکروایلیال منشا درد است یا خیر. ممکن است از شما خواسته شود تا بایستید یا در موقعیت‌های مختلف حرکت کنید و به نقطه‌ای که در آنجا احساس درد می‌کنید اشاره کنید. ممکن است پزشک مفاصل شما را دستکاری کرده و در جستجوی نقاط حساس به لمس آنها را لمس کند.

·         ممکن است تصویربرداری مانند اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن یا MRI برای کمک به تشخیص و چک کردن سایر مشکلات مرتبط با ستون فقرات و مفصل ران درخواست شود.

·         ممکن است برای تایید علت درد داخل مفصل SI تزریق تشخیصی انجام شود. داخل مفصل SI بیحسی موضعی و داروی کورتیکواستروئیدی تزریق می‌شود. برای اطمینان از قرارگیری صحیح سوزن در مفصل SI فلوروسکوپی اشعه ایکس انجام می‌شود. میزان درد پیش از تزریق و 30-20 دقیقه پس از تزریق اندازه‌گیری شده و تا یک هفته بعد تحت نظر گرفته می‌شود.

درمان درد مفصل خاجی خاصره ای

راه های کاهش و درمان درد مفصل ساکروایلیاک عبارتند از:

دوره کوتاه استراحت

یک دوره استراحت 2-1 روزه توصیه می‌شود. استراحت بیش از چند روز توصیه نمی‌شود چرا که ممکن است باعث تشدید خشکی، افزایش درد و کاهش تونوس عضلانی شود.

استفاده از یخ و گرما 

استفاده از یخ در قسمت پایینی کمر و لگن می‌تواند التهاب را کاهش داده و درد و ناراحتی را تسکین دهد. استفاده از گرما در اطراف مفصل ممکن است با کاهش تنش عضلانی یا اسپاسم به تسکین درد کمک کند.

داروهای مسکن

داروهای مسکن بدون نسخه(مانند استامینوفن) و داروهای ضدالتهابی(NSAIDs مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن) ممکن است در موارد برای تسکین موارد خفیف تا متوسط درد توصیه شود. داروهای تجویز شده مانند شل‌کننده‌های عضلانی یا مسکن‌های حاوی مخدر ممکن است در طول حملات حاد و شدید درد مورد استفاده قرار گیرند.

درمان دستی

چنانچه درد در مفصل ساکروایلیاک به دلیل حرکت بسیار کم ایجاد شده باشد درمان دستی (لینک شود به مقاله Manual manipulation) که توسط کایروپراکتور، پزشک متخصص بیماری‌های استخوانی یا افراد واجد صلاحیت در حیطه سلامت  انجام می‌شود می‌تواند بسیار موثر باشد. در این نوع درمان به منظور کاهش فیکس مفصل و تنش عضله و برگرداندان دامنه حرکتی از حرکات فیزیکی در ناحیه پشت کمر، مفصل SI  و مفاصل ران استفاده می‌شود.

استفاده از ساپورت‌ یا بریس

زمانی که مفصل SI  خیلی شل باشد(تحرک بسیار زیاد داشته باشد) می‌توان با استفاده از یک بریس لگنی که اطراف کمر بسته می‌شود استفاده کرد. یک بریس لگنی اندازه‌ای حدود اندازه یک کمربند باز دارد و می‌تواند در موقعی که مفصل ملتهب و دردناک است مفید واقع شود.

تزریقات در مفصل ساکروایلیاک

برای کاهش التهاب و تسکین درد یک داروی بیحسی موضعی مانند لیدوکائین یا بوپیواکائین به همراه یک داروی ضدالتهاب مانند کورتیکواستروئید در محل تزریق می‌شود و به این ترتیب زمانی که فرد برنامه فیزیوتراپی را آغاز می‌کند و فعالیت طبیعی خود را از سر می‌گیرد درد به حداقل می‌رسد.

فیزیوتراپی برای تسکین درد مفصل ساکروایلیاک

فیزیوتراپی برای توانبخشی مفصل ساکروایلیاک معمولا شامل موارد زیر است:

• ورزش‌های کششی برای کاهش تنش عضلانی و اسپاسم در قسمت پایینی کمر، مفاصل ران و لگن شامل درگیر کردن عضلات همسترینگ، سرینی بزرگ و پیریفورمیس هستند. تنش ناشی از اختلال در عملکرد مفصل ساکروایلیاک در این عضلات می‌تواند علت اولیه درد باشد.
• انجام ورزش‌های قدرتی برای پشتیبانی بهتر از مفصل ساکروایلیاک و قسمت پایینی کمر. برای پشتیبانی بهتر از مفصل می‌توان عضلات شکمی، عضلات تنه‌ای جانبی و عضلات پایینی کمر را تقویت کرد.
• ورزش‌های هوازی. هر نوع برنامه ورزشی مناسب باید شامل ورزش‌های هوازی برای بهبود جریان خون و رساندن مواد غذایی و اکسیژن به بافت‌های آسیب دیده باشد تا به این وسیله روند ترمیم تسریع شود. ورزش‌های هوازی با اثر کم ممکن است در موارد نارسایی عملکردی مفصل ساکروایلیاک برای به حداقل رساندن درد ناشی از ورزش مفید باشند. این ورزش‌ها می‌توانند شامل دوچرخه ثابت، دویدن در یک مسیر بیضوی یا ایروبیک آبی باشند.

ورزش‌های ساکروایلیاک برای تسکین درد مفصل SI

اگرچه همه انواع آسیب ساکروایلیاک قابل درمان نیستند اما در برخی موارد ورزش‌های ساکروایلیاک می‌تواند در تسکین درد مفصل ساکروایلیاک مفید باشند، درد قسمت پایین کمر را درمان کنند و حتی از عود مجدد نارسایی عملکرد مفصل ساکروایلیال جلوگیری کنند.

کشش زانو به سمت قفسه سینه

به پشت دراز کشیده و پاهای خود را دراز کنید. در حالیکه یک زانوی خود را به سمت قفسه سینه می‌کشید عمل بازدم انجام دهید و به مدت 10-5 ثانیه نگه دارید. در حالیکه پای خود را به عقب و به سمت تشک برمی‌گردانید عمل دم انجام دهید و سپس این کار را با پای دیگر تکرار کنید. این حرکت را 10-8 بار با هر پا تکرار کنید. کسانی که درد شدیدی در قسمت پایین کمر خود دارند ممکن است با انجام این حرکت درد کمتری احساس کنند.

کشش زانو به سمت قفسه سینه دوتایی

 به پشت بخوابید و هر دو زانوی خود را به سمت قفسه سینه برده و در آغوش بگیرید در حالیکه ستون فقرات را به حالت ریلکس درآورده‌اید. این موقعیت را به مدت 10-5 ثانیه نگه دارید و سپس به آرامی پاها را پایین بیاورید. این کار را 10-8 بار تکرار کنید.

چرخش زانو

چرخش‌های زانو یکی دیگر از ورزش‌های کششی برای موارد درد مفصل ساکروایلیال هستند که آرام ولی موثرند. برای شروع، به پشت در حالیکه زانوهای خود را خم کرده‌اید دراز بکشید و هر دو کف پای خود را روی کف زمین قرار دهید. قسمت پایینی کمر را را روی زمین محکم نگه داشته و در حالیکه ستون فقرات نسبتا بیحرکت است زانوهای خود را به آرامی به سمت چپ حرکت دهید و به مدت چند ثانیه نگه دارید. سپس زانوها را به مرکز برگردانید. حالا این پروسه را روی سمت راست تکرار کنید. در هر سمت 10 -8 بار این حرکت را انجام دهید.

بریج یا پل

این ورزش به تقویت عضلات سرینی و قسمت پایین کمر کمک می‌کند و به این ترتیب در پشتیبانی از مفصل ساکروایلیال نقش دارد. برای انجام این ورزش به پشت دراز بکشید. زانوهای خود را خم کنید و دستان خود را به موازات بدن به گونه‌ای قرار دهید که کف دست‌ها رو به زمین باشد. کفل‌ها را منقبض کرده و باسن خود را از روی زمین بلند کنید به طوریکه نیم‌تنه به صورت یک خط مستقیم مورب باشد. این وضعیت را به مدت 5 ثانیه نگه دارید و سپس به آرامی به حالت اولیه برگردید. این حرکت را 10-8 بار تکرار کنید.

کبرا

حالت یوگا الهام گرفته از کبرا به خصوص می‌تواند برای مفاصل ساکروایلیال که بسیار متحرک هستند مفید باشد. برای انجام آن، با دراز کشیدن روی شکم شروع کنید. با باز کردن بازوها قسمت بالای بدن را در حالیکه لگن و پاها روی زمین قرار دارند از روی زمین بلند کنید.

در حال انجام این حرکت فرد باید روی کشیدن شانه‌ها به سمت پایین و دور از گوش‌ها تمرکز کند و همچنین قسمت پایین کمر و کفل‌ها را ریلکس و شل کند. این وضعیت را به مدت 30-15 ثانیه نگه داشته سپس به آرامی به وضعیت اولیه خود برگردید. این حرکت را سه بار تکرار کنید.

حرکت کششی ژست کودک

این یک حرکت رایج برای مبتدیان در یوگا است که به فرد کمک می‌کند تا مفاصل ران و ران‌ها را کشیده و عضلات را با تمرکز روی تنفس ریلکس کند. برای این حرکت کششی ابتدا باید روی دست و زانوهای خود قرار بگیرید  طوری که پاشنه پا و کفل‌ها در تماس با یکدیگر قرار داشته باشند. بازوهای خود را در حالیکه کف دستان شما رو به پایین قرار گرفته در حد امکان از بدن دور کنید. این وضعیت را به مدت یک دقیقه نگه دارید و آن را بین ورزش‌های کششی در صورت نیاز تکرار کنید.

سگ پرنده

این ورزش روی عضلات قسمت پایینی کمر و شکمی کار می‌کند و به افزایش پایداری ستون فقرات کمری کمک می‌کند. روی چهار دست و پا قرار بگیرید و سر و گردن خود را طوری قرار دهید که صورتتان رو به زمین باشد و فشاری هم به آنها وارد نشود. پای راست خود و دست چپ خود را به صورت همزمان از خود دور کنید. دقت کنید که شانه‌ها و مفاصل لگن صاف باشند تا کمر قوس پیدا نکند. به مدت 5 ثانیه نگه دارید و حرکت را برای هر طرف 10-6 بار تکرار کنید. اگر احساس می‌کنید نیاز است که این ورزش تعدیل شود تنها روی باز کردن پای خود تمرکز کنید و بازوهای خود را باز نکنید.

ورزش‌ها یا فعالیت‌هایی که باید از انجام آنها اجتناب کرد

ورزش‌های خاصی وجود دارند که با اعمال فشار بیش از حد روی مفاصل ساکروایلیال مشکلات بیشتری برای بیمار به وجود می‌آورند. ما انجام ورزش‌هایی که در بالا اشاره شد را به شما توصیه می‌کنیم و در عین حال از شما می‌خواهیم که از همه فعالیت‌هایی که باعث افزایش فشار روی مفصل ساکروایلیاک می‌شود خودداری کنید. برخی ورزش‌هایی که باید از انجام آنها خودداری کرد به شرح زیر هستند:

• دراز و نشست
• هر ورزش یا فعالیتی که شامل چرخیدن زیاد روی مفاصل ران باشد مانند گلف و تنیس
• وزنه‌برداری سنگین به ویژه مواردی که قسمت پایینی کمر را درگیر می‌کنند
• ورزش‌های تماسی که می‌توانند آسیب بیشتری به مفاصل ساکروایلیال واردکنند مانند فوتبال یا بستکبال
• دوچرخه‌سواری زیاد یا در مسیرهای طولانی بیش از اینکه مفید باشد مضر است چرا که فشار زیادی را روی مفاصل ساکروایلیاک وارد می‌کند

جراحی

چنانچه درمان‌های غیرجراحی و تزریق در مفصل باعث کاهش درد نشود ممکن است پزشک توصیه کند فرد جراحی فیوژن مفصل ساکروایلیال با حداقل تهاجم را انجام دهد. از طریق یک برش کوچک جراح ایمپلنت‌هایی از جنس فلز تیتانیوم و ماده گرافت استخوانی را برای تثبیت مفصل و پیشبرد رشد استخوان را در محل کار می‌گذارد. جراحی حدود یک ساعت طول می‌کشد. بیمار ممکن است همان روز یا روز بعد از بیمارستان ترخیص شود. تا چند هفته پس از جراحی بیمار نمی‌تواند وزن کامل خود را روی سمت جراحی شده بیاندازد و حتما باید از عصا استفاده کند.

سوالات رایج

چه کسانی در معرض خطر مشکلات مفصل ساکروایلیال قرار دارند؟ آسیب ناشی از تصادف وسانحه مانند افتادن عاملی است که فرد را در معرض خطر مشکلات مفصل ساکروایلیاک قرار می‌دهد. چون زنان لگن پهن‌تری دارند و ستون فقرات کمری آنها انحنای بیشتری دارد نسبت به مردان در معرض خطر بالاتری قرار دارند/ به علاوه، بارداری اغلب منجر به کشیدگی رباط‌های ساکروایلیاک می‌شود.

فرد چطور متوجه شود مفصل ساکروایلیال وی به خوبی عمل نمی‌کند؟

اگر فرد نمی‌تواند راحت بخوابد، در برخی وضعیت‌های خوابیده یا خمیده درد احساس می‌کند یا کفل‌ها به لمس حساس هستند ممکن است دچار یک اختلال مفصل ساکروایلیال باشد. با پزشک خود راجع به علایم صحبت کنید.