آستان قدس و بنیادها هزینه قرنطینه را بپردازند

 از سوابق "یداله اسلامی" می‌توان به نمایندگی مجلس سوم، مدیر مسئولی روزنامه فتح، و دبیرکلی مجمع نمایندگان ادوار اشاره کرد. وی فوق تخصص بیماری‌های چشم و عضو هیئت علمی و استاد دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران نیز می‌باشد. اسلامی فعال سیاسی اصلاح‌طلب و هم اکنون به طبابت مشغول است. گفتگوی ما با دکتر اسلامی حول عوارض ماندگار اپیدمی و روش‌های کمک به مردم و دولت را بخوانید:

اصلی‌ترین وظیفه حکومت‌ها در شرایط پاندمی چیست؟

اعلام همه گیر شدن یک بیماری توسط سازمان بهداشت جهانی به معنای آن است که حل این مشکل فراتر از مرزهای جغرافیایی ورسالتی جهانی است که هر کس و هر دولت باید به سهم خود برای مهار بیماری و بر اساس برنامه‌ها و دستورالعمل‌های علمی اقدامات لازم را انجام دهد تا آسیب‌های ناشی از بیماری و پیامدهای آن کاهش یابد. عالمگیر بودن بیماری خود به معنای اهمیت بسیج همگانی برای مبارزه با بیماری است. دولت‌ها نیز بایستی بر اساس مقررات بهداشتی و معیارهای شناخته شده گام‌های اساسی در زمینه مهار بیماری را برداشته و برنامه‌های عادی جای خود را به برنامه‌هایی با اولویت بهداشتی و کنترل بیماری خواهد داد.

آیا دولت ایران توانسته در حد استانداردهای جهانی وظایف خود را انجام دهد؟

دسترسی به آمار و اطلاعات به گونه‌ای نیست که بتوان ارزیابی دقیق و روشنی انجام داد و این تنها مربوط به ایران نیست. آمارها و اطلاعات بیماری از ووهان چین هم مورد تردید بسیار است. در آمریکا نیز همین امر حاکم است و در مرحله نخست انکار جای اقدام را گرفت. کشورهایی که موفق‌تر ظاهر شدند همانند کره جنوبی و ژاپن با پذیرش به هنگام واقعیت گام‌های اساسی را برداشته‌اند.

شرایط امروز اروپا و آمریکا نشان می‌دهد که میان شعار و عمل تفاوت بسیار است. در مرحله نخست و زمانی که بیماری محدود به قم بود فرصت طلایی کشور برای مهار بیماری از دست رفت و پس از فراگیر شدن بیماری شرایط دستخوش تغییر بسیار شد. ما می‌توانستیم بسیار موفق‌تر در امر مهار بیماری ظاهر شویم که چنین نشد. افزون بر بیماری؛ کشور ما از محدودیت‌های دیگری نیز رنج می‌برد که ساختار مدیریتی و تحریم‌ها نیز در این محدودیت‌ها جای می‌گیرد.

عملکرد مردم در قیاس با کشورهای دیگر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

برخلاف بسیاری از اظهارات مردم در شرایط بحرانی به خوبی همراهی و همکاری کرده‌اند. مراسمی چون چهارشنبه‌سوری و نوروز خو سیزده‌بدر که مهم‌ترین مراسم برای گردهمایی و از اقبال همگانی نیز برخوردار است با رعایت همه موازین بهداشتی و فاصله‌گذاری‌های فیزیکی انجام شد. سیزده‌بدر مردم در خانه ماندند و این بسیار مهم است، درباره سفرهای نوروزی هم به گمان من اغراق شده است. آقای روحانی نیز این نکته را در یکی از سخنرانی‌ها اعلام کردند که واقعیت این سفرها با آنچه بازتاب داده شده تفاوت معنادار دارد. بر اساس یافته‌ها مردم با توجه به برنامه‌ریزی‌های کلان رفتار خوبی را از خود نشان داده‌اند. بروز برخی کاستی‌ها موضوعی طبیعی است. البته نارسایی‌ها و مشکلات اقتصادی و سایر مسائل نیز در نحوه واکنش مردم اثربخش است.

بیشترین کمبود‌ را در کدام حوزه می‌دانید: آموزش‌های عمومی و پیشگیری، بودجه، لوازم بهداشتی، نیروی انسانی سیستم درمانی، نیروی انسانی داوطلب در حوزه‌های اجتماعی یا فاکتورهای دیگر..

ساختار بهداشتی درمانی کشور از شرایط مطلوبی برخوردار است. از خانه‌های بهداشت در روستاها تا مراکز درمانی در شهرها، نظام سلامت توانمندی را فراهم کرده است. برخوردار بودن افراد جامعه از بیمه‌های همگانی گوناگون و خدمات درمانی ارزان و رایگان از نکات مهمی است که کمتر به آن پرداخته می‌شود. هزینه‌های درمانی در کشور بسیار پایین است.

البته کاستی‌های مدیریتی و کمبودهای مالی بهره‌گیری از توان این ساختار مطلوب را با چالش همراه کرده است.

در سال‌های گذشته فشار روانی و اجتماعی بر کادر پزشکی کم نبوده و این امر پیامدهای منفی بسیار داشته که کمتر مورد توجه و واکاوی قرار گرفته است. فضای مجازی و رسانه‌های رسمی در گسترش آموزش همگانی نقش مهمی داشته‌اند ولی آمیخته شدن آموزش با دامن زدن به ترس و دلهره نیز در این میان کم نبوده است. البته ترس همراه با آگاهی برای کنترل بیماری بی‌فایده نیست ولی دامن زدن به ترس و نومیدی فرصت درک درست را خواهد گرفت و مشکلات تازه‌ای را رقم خواهد زد. هم اکنون و پس از کرونا نیاز بیشتر به مراقبت‌های روانی و کاستن از بار پیامدها و آسیب‌های روحی و روانی بیماری است که اهمیت اساسی خواهد داشت و از هم اکنون بایستی برای آن برنامه‌ریزی کرد.

در حالیکه اطلاع‌رسانی دقیق و مقابله با انتشار اخبار دروغین یا ناقص به دغدغه رهبران سیاسی تبدیل شده، آمار مبتلایان جدید در ایران روند نزولی را نشان می‌دهد، آیا این نمودارها قابل استناد و اعتماد هستند؟

کاهشی شدن آمار مبتلایان به سادگیِ بیان موضوع نیست. کاهش تعداد مرگ و میر در یک بازه زمانی ۲۴ ساعت و یا گزارش مبتلایان در همان بازه زمانی به تنهایی نمی‌تواند گویای روند و سیر کاهشی بیماری باشد. در یک بیماری همه‌گیر با گسترش رشد بالا برای رسیدن به سطح ایمنی مناسب، گرفتاری نزدیک ۷۰ درصد جامعه مورد انتظار است که این گرفتاری یا به صورت مستقیم و یا از طریق واکسن است. با توجه به نبودن واکسن راه نخست و پرخطرتر که درگیری طبیعی است در این مرحله شانس بیشتر و بالاتر را خواهد داشت. از آنجایی که درصد بالایی از مبتلایان بدون نشانه و یا با نشانه‌های اندک بوده و نیاز به مراجعه به مراکز درمانی نیز نخواهند داشت و این گروه حتی مورد آزمایش هم قرار نمی‌گیرند نمی‌توان این دسته بزرگ را از لیست مبتلایان حذف کرد. این بیماری با سرعت دلخواه سیاست‌مردان میدان را ترک نخواهد کرد. در این بیماری آن بخش که نیاز به بستری و مراقبت‌های ویژه دارند بخش دشوار و پرآسیب موضوع است که اسباب تحمیل هزینه‌های سنگین انسانی و مادی نیز می‌شود، و همه فعالیت‌ها و برنامه‌ها برای تدریجی شدن و آرام شدن این مرحله است که از فرسایش توان بخش درمانی کاسته و امکان ارائه خدماتِ به هنگام برای کسانی که در شرایط دشوار قرار گرفته‌اند فراهم شود.

شرایط اپیدمی در دو ماه آینده را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟

ما هنوز به مرحله پیک بیماری نرسیده‌ایم و این مهمان ناخوانده به این زودی‌ها ترک میدان نخواهد کرد.

دو ماه آینده نیز گرفتار بیماری و پیامدهای آن خواهیم بود. به نظر می‌رسد ماندگاری بیماری فراتر از یک ماه و چند ماه خواهد بود. بایستی برای همزیستی طولانی‌مدت‌تر با بیماری برنامه‌ریزی کرد و به امید رفتن امروز و فردای بیماری نماند.

در گفتگوی گذشته (نیمه اسفند) نیز تاکید کرده بودم که ماه‌های نخست سال آینده را درگیر بیماری بوده و همه سال را با پیامدهای آن سر خواهیم کرد.

آسیب‌های کوتاه مدت و بلندمدت اپیدمی را چه مواردی می‌دانید؟

پیام کرونای تازه پیام روشنی به بشر بود که طبیعت تاب این همه دستکاری و ویرانی را ندارد.

همه‌ی گونه‌های جهان هستی بایستی در امنیت و آرامش باشند تا آدمی نیز از این آرامش بهره ببرد. کرونای تازه تنها برای اصلاح گام در میدان نهاده و هنوز طبیعت به اندیشه انتقام نیافتاده است، ولی اگر خودسری‌های آدمی ادامه یابد این انتقام رخ خواهد داد. کرونا توان طبیعت را برای اصلاح به نمایش می‌گذارد. اگر فرصتی برای اندیشیدن فراهم شود آنگاه جهانِ پس از کرونا جهان بهتری خواهد شد. این روزها به دلیل کاسته شدن از پروازها و آلوده شدنِ کمتر دریاها و کاهش سفرهای زمینی و دریایی و هوایی و مصرف کمتر سوخت‌های فسیلی جانواران دریایی نیز نفسی تازه کرده‌اند و زمین فرصت نفس کشیدن پیدا کرده است. سرعت صنعتی شدن و توسعه، محیط زیست را در فشار سنگینی قرار داده بود که این روزها اندکی از این فشار کاسته شده است.

هزینه‌هایی که امروز توسط مردم سراسر جهان پرداخت می‌شود و نیروهای انسانی که آسیب دیده و یا اقتصادهایی که در هم شکسته می‌شوند پاسخ در هم شکسته شدن بخش‌های بزرگی از طبیعت و در تنگنا قرار دادن همه گونه‌های زیستی توسط آدمی است که همه قوانین طبیعی را درهم شکسته و تنها برخوردار بودن گونه انسانی را هدف قرار داده است. هزینه‌هایی که امروز پرداخت می‌شود در برابر ویرانی‌هایی که بشر به بار آورده چندان زیاد نیست. در کشور ما هم محیط زیست از امنیت لازم برخوردار نبوده و نیست و همه به گونه‌ای برای درهم شکستن آن با عناوین گوناگون مسابقه گذاشته‌اند. به هر حال شرایط اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و روابط بین‌الملل پس از کرونا دستخوش دگرگونی‌های بنیادین خواهد شد و ما نیز از این دگرگونی‌ها برکنار نخواهیم بود.

ایران پس از کرونا را چگونه می‌بینید؟

کرونا زنگ هشدار را برای جامعه ما نیز به صدا درآورد. ولی آیا به خوبی از آن درس بگیریم و یا باز هم به روال گذشته اقدام کنیم نکته‌ای است که با توجه به ساختار قدرت نمی‌توان به روشنی به آن پاسخ داد. برخی رفتارهای این روزها در مقولات بهداشتی سبب بروز تردید شده و نمی‌توان به سادگی از آن‌ها گذشت. مانند نمونه‌هایی که برای ضد عفونی کردن شهرها از جمله در قم به کار بسته شده و یا تبلیغات پرحجم، که بر اقدامات بهداشتی اولویت داده می‌شود.

دگرگون شدن اندیشه و باور مردم اما فراتر از خواست قدرت و حاکمیت ایفای نقش خواهد کرد. ساختار قدرت و دوگانگی‌ها به ناگزیر بایستی به مسیر اصلاح برای افزایش بهره‌وری هدایت شود. پس از کرونا نه ما و نه جهان ما دنیای پیش از کرونا نخواهد بود. اندیشه بازسازی محیط زیست تواناتر و پویاتر ظاهر خواهد شد و گام‌های عملی برای حل مشکل از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد شد.

آیا شما به‌عنوان یک پزشک متخصص در این وضعیت موافق بازگشایی ادارات، سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی هستید؟

اگر این پرسش در بهمن ماه و یا روزهای نخست اسفند به میان می‌آمد بدون تردید توصیه می‌کردم بر تعطیلی همه بنگاه‌های اقتصادی و اداری و قرنطینه و تلاش برای ازهم گسستن زنجیره توزیع و گسترش ویروس.

ولی امروز به همه‌گیری در همه استان‌ها و شهرهای کشور رسیده‌ایم. اگر از هم اکنون به مدت یک ماه نیز همه‌ی فعالیت‌ها متوقف شود پراکندگی ویروس انجام شده و گسترش بیماری ادامه خواهد یافت.

رفتاری همانند چین در ووهان و یا کره جنوبی منجر به قطع زنجیره گسترش بیماری شد. ولی ما از آن مرحله گذر کرده‌ایم و از سویی دیگر نمی‌توانیم زمانی برای پایان گرفتن این بحران تصور کنیم. سازمان بهداشت جهانی نیز زمانی بیش از یک سال را مطرح می‌کند؛ پرسش این است که آیا می‌توان در زمانی به چنین بلندی فعالیت‌های اقتصادی و اداری را تعطیل کرد؟ آمریکا برای برخورد با مشکلات اقتصادی بنگاه‌ها و شرکت‌ها، و کسانی که به بیمه بیکاری نیاز پیدا کرده‌اند و یا کاهش درآمد موجب مشکل در تامین نیازهای اولیه آن‌ها خواهد شد، در مرحله نخست دو هزار و دویست میلیارد دلار را اختصاص داد و این مبلغ امکان افزایش تا شش هزار میلیارد دلار را خواهد داشت.

هر یک از کشورهای اروپایی صدها میلیارد یورو و یا پوند را برای این کار در نظر گرفته‌اند. تامین نیازهای کسانی که در قرنطینه قرار می‌گیرند اولویت دولت‌های گوناگون است. ما با کدام امکانات مالی و توان اقتصادی می‌توانیم از این الگوها پیروی کنیم؟ البته دولت و حاکمیت باید با استفاده از ظرفیت‌های مالی و اقتصادی بنگاه‌های بزرگ همانند بنیاد مستضعفان که بایستی در اختیار دولت و همه مردم باشد و یا آستان قدس و یا سایر نهادهای بزرگی که مالیات هم نمی‌پردازند به تامین بخشی از نیازهای مردم در این مرحله اقدام کند. در همین شرایط هنوز درخواست استفاده دولت برای استفاده یک میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی کشور بی‌پاسخ مانده است. (این گفتگو پیش از اختصاص مبلغ صندوق توسعه ملی انجام شده است) صندوق بین‌المللی پول هم وامی در اختیار ایران نگذاشته است. شرایط تحریمی نیز همچنان حاکم است.

در شرایط کنونی کاستن از حضور نیروهای اداری در بخش‌های دولتی و دادن امتیاز در خانه ماندن بدون استفاده از مرخصی‌های استحقاقی؛‌کمک به کارگاه‌ها و کارخانه‌های بخش خصوصی با بسته‌های مشوق اقتصادی که هم تامین مالی برای فعال نگه داشتن بخش تولید را داشته باشد و هم به تامین و نگهداری نیروی انسانی کمک کند و هم گرفتن مالیات از نهادهایی که به هر دلیل از پرداخت مالیات معاف بوده‌اند و هم کاستن از هزینه‌های غیرضروری که تحت عناوین مختلف در ردیف‌های بودجه جای گرفته‌اند اقدام اساسی‌تری است که دولت بایستی با بهره‌گیری از فرصت دست به اصلاح ساختارهای مالی و اقتصادی زده و زمینه بهره‌گیری بلندمدت کشور از اقدامات پایه‌ای را فراهم کند.

قرنطینه بیماران و کسانی که احتمال بیماری آن‌ها می‌رود همانند کاری که کره جنوبی انجام داد اگر چه دشوار است و بودجه بسیار می‌خواهد، برای شرایط کنونی کشور ما امکان عملی شدن بیشتر دارد و با فراهم شدن زمینه‌ها و نزدیک‌تر شدن به فصل گرما می‌توان به عنوان راه حل عملی مورد آزمایش قرار داد. شرایط کنونی شرایطی است که هر کس باید اندوخته‌های فکری و توان علمی خود را به میدان آورد و با پیشنهادهای سازنده زمینه کاهش آسیب مردم را فراهم کند.

 در انتخاب بین بد و بدتر ادامه قرنطینه یا رفع قرنطینه کدامیک را منطبق با منافع ملی می‌دانید؟

ما هیچ‌گاه در شرایط قرنطینه به معنای واقعی آن قرار نگرفته‌ایم که بخواهیم از رفع قرنطینه سخن بگوییم. برخی محدودیت‌ها و فاصله‌گذاری‌های فیزیکی مبنای کار بوده که می‌تواند این فاصله‌گذاری‌ها همچنان ادامه یابد و قرنطینه بیماران نیز همانند وضعیت کنونی ادامه پیدا کند.

بایستی منتظر رونمایی از طرح قرنطینه هوشمندی که آقای روحانی گفتند باشیم تا با روشن شدن ابعاد آن بتوانیم اظهارنظر مناسب‌تری انجام دهیم. اما سرمایه‌گذاری برای پیدا کردن روش‌های درمانی مؤثرتر برای کسانی که به بستری و یا مراقبت‌های ویژه نیاز پیدا می‌کنند و استفاده از ظرفیت‌های علمی برای ساخت واکسن و یا دارو مهم‌ترین کاری است که باید بدون از دست دادن وقت بیشتر به آن پرداخته شود. سرمایه‌گذاری در حوزه سلامت و توجه به نیروهای انسانی و استفاده از دانش و مهارت و اختصاص بودجه مناسب‌تر برای پژوهش‌های بنیادین در بخش سلامت و درمان و پیشگیری نکته‌ای است که باید به آن اهتمام ورزید. توانمندی‌های جامعه ما در کنار اصلاح در ساختار مدیریتی و بهره‌گیری از همه امکانات و ظرفیت امکان گذر کم‌هزینه‌تر ما از این مشکل را فراهم می‌کند.