ببینید ویروسی که هزاران بار کوچکتر از مگس است با جهانِ بشر پرادعا چه کرده

"دکتر محمدحسن موحدی ساوجی" استادیار و رئیس دپارتمان الهیات دانشگاه مفید است. او کارشناسی «علوم سیاسی» را از دانشگاه باقرالعلوم و کارشناسی ارشد حقوق بین الملل را از دانشگاه شهید بهشتی و دکتری «علوم قرآن و حدیث» را از دانشگاه‌ قم کسب کرده است. ایشان همچنین، دروس حوزوی را از سال ۶۴ با ورود به حوزه علمیه آغاز و سال‌ها در دروس خارج فقه و اصول شرکت نموده و اجازه کتبی اجتهاد را کسب کرده‌اند. از کتاب‌های ایشان می‌توان به مناسبات انسانی در قرآن، دین و جمهوریت؛ نگاهی به اندیشه سیاسی آیت‌الله منتظری، و همگرایی اسلامی در قرآن اشاره کرد. همچنین مقالات بسیاری که در مجلات علمی، فقهی و حقوقی منتشر شده است. پاندمی کرونا در جهان چندین بستر کهن و وسیع زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده، بخش عمده این تاثیرات حوزه فرهنگ و دینداری بوده است. نوع بشر در مصایب و سختی‌ها به درگاه الهی، متوسل می‌شود و گاهی در انتظار پاسخ و معجزه روی به خرافات و فِرق می‌آورد. از دکتر موحدی ساوجی در باب تاثیر کرونا بر نگاه دینی بشر امروز پرسیدیم:

 آیا به نظر شما در دوران پساکرونا با سوالاتی در حوزه دین مواجه خواهیم شد و نگاه ما به دین تغییر خواهد کرد؟

اعوذبالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم. الحمدلله رب العالمین وصلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.  من در پاسخ به سوال حضرتعالی دو نکته را اشاره خواهم کرد؛

نکته اول:

نگاه من این است که ویروس کرونا لااقل از یک جهت می‌تواند نگاه بشر را نسبت به دین  نزدیکتر کرده و میان انسان‌ها و دین آشتی بیشتری برقرار کند. از این باب که بشری که اینقدر ادعا می‌کرد تا کنون عالِم به بسیاری علوم است و می‌تواند کرات را تسخیر کند و انواع اختراعات را انجام بدهد، در برابر یک ویروس کوچک ناتوان شد و اگر این ویروسی که به چشم نمی‌آید خودش ضعیف نمی‌شد و از بین نمی‌رفت کل این جهان با اینهمه ادعاها را از بین می‌برد.  در قرآن کریم در سوره حج آیه ۷۳ می‌فرماید: "یَا أَیُّهَا النَّاسُ" اینجا خطاب به همه مردم است؛ "ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ" یک مثل زده می‌شود به آن گوش فرا دهید: "إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ" کسانی که جز خدا را می‌خوانند "لَنْ یَخْلُقُوا ذُبَابًا "هرگز حتی یک مگس را نمی‌توانند خلق کنند. البته خلق کردن و نه شبیه‌سازی. شبیه‌سازی خلق نیست که حالا بعضی ادعای شبیه‌سازی آدم دیگری را دارند. خلق یعنی اینکه شما از ابتدا بتوانید یک موجودی را به وجود بیاورید، شبیه‌سازی خلق نیست. می‌گوید که یک مگس را نمی‌توانند خلق کنند "وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ "هرچند آن‌ها با همدیگر نیروهای خود را متحد کنند و روی هم بگذارند. نمی‌توانند یک مگس را خلق کنند. "وَإِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَیْئًا لَا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ" اگر یک مگس چیزی از این‌ها را برباید و از این‌ها سلب کند نمی‌توانند چیزی را که مگس از آن‌ها ربوده بازپس گیرند. "ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ" طلب کننده و طلب شونده هردو ضعیف اند. حالا این یک مثال بود که در قرآن مگس را به عنوان یک موجود ضعیف مثال آورده است. حالا ویروس کرونایی که هزاران بار کوچکتر از مگس است ببینید با این جهان بشریت پر از ادعا چه کرده است؟

این یک نکته که نشان دهنده ضعف بشر در مقابل هستی است در مقابل یک ویروس بسیار ریزی به نام کرونا ناتوان شده است.

اما نکته بعدی که باید به آن اشاره کرد

در حقیقت چالشی است که ممکن است ما با آن روبرو شویم و در بعضی جاها آنچه مطرح است این است که پس نقش دعا و امور ماورای ماده در این جا چه می‌شود؟

شمایی که می‌گفتید پیشوایان معصوم شفادهنده هستند در عمل نه تنها این‌ها شفا ندادند بلکه حرم‌هایشان هم تعطیل شد و بارگاه و حرم‌ها و رواق‌ها توسط مواد ضدعفونی‌کننده ضدعفونی شد، خوب اگر آن‌ها شفا دهنده هستند پس چطور در مقابل ویروس کرونا شما حرم‌ها را تعطیل کردید؟

 در پاسخ به این سؤال من لازم می‌دانم راجع به نقش دعا و نیروهای ماورای ماده مثل شفا، دعا، توسل و معجزه؛ به طور کوتاه مطلبی را عرض کنم.

نکته اول این است که اگر شما در حرم یکی از بزرگان باشید مثلا حرم یکی از پیامبران یکی از امامان و کسی از بیرون حرم گلوله‌ای را به سمت شما شلیک کند و این گلوله خدای ناکرده به قلب شما اصابت کند و شما از دنیا بروید آیا این سوال را مطرح می‌کنید که چرا آن پیامبر یا امام شما را نجات نداد؟ بالاخره گلوله یک اثری کشنده دارد. به سمت شما آمده و شما را کشته است. ویروس کرونا هم یک اثری دارد و اگر در کنار ضریح امام معصوم هم باشید اثر خود را می‌گذارد و همانطور که شما وقتی گلوله می‌خورید امام را تخطئه نمی‌کنید، در مورد ویروس هم نباید امام را تخطئه کرد.  عالَم، عالَم اسباب و مسببات است. گلوله اثر خود، و ویروس اثر خود را دارد.

منتها ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا این اثر را امام بلااثر نکرد؟ چرا امام اینجا اثر بیماری یا اثر گلوله را از بین نبرد؟ در اینجا این نکته را باید گفت که دعا اگر بخواهد اجابت شود از دو راه اجابت می‌شود. این جا باز یک مثال مطرح می‌کنم. فرض می‌کنیم شخصی بیمار است و به حرم حضرت رضا سلام الله علیه مراجعه می‌کند و به امام رضا عرض می‌کند که ای امامِ من! شما از خدا بخواهید که بیماری من شفا پیدا کند. اگر این دعا بخواهد مستجاب شود از دو راه مستجاب می‌شود. یک راه اسباب عادی است و یک راه اسباب غیر عادی. اسباب عادی این است که وقتی این فرد از حرم بیرون می‌آید سبب‌هایی برای او فراهم می‌شود که نتیجه این اسباب آن است که بیماری شفا پیدا می‌کند مثلا می‌آید بیرون و پزشک حاذقی به او معرفی می‌شود. در روزنامه یا آگهی یا جایی بر می‌خورد به یک پزشک حاذق. نزد آن پزشک حاذق می‌رود، پزشک حاذق بیماری را تشخیص می‌دهد و بیماری خوب می‌شود. یا مثلا اگر طلب وسعت روزی کرده است اسبابی برایش فراهم می‌شود مثلاً تجارتی یا شغلی برایش فراهم می‌شود که باعث می‌شود روزی او گسترش پیدا کند، این می‌شود اسباب عادی که اکثر استجابت دعاها اینطوری است. مثال دیگری میزنم: فردی می‌رود و به امام رضا می‌گوید یا امام رضا من همسر می‌خواهم. اسباب عادی این است که دختر خانم یا آقایی به ایشان معرفی شود و با او ازدواج می‌کند. این می‌شود اسباب عادی.  اکثر استجابت‌های دعا از راه عادی است. اما اسباب غیرعادی یعنی معجزه. کرامت و معجزه امر استثنایی است. معجزه هم اسباب دارد و بدون سبب نیست اما اسبابش غیر عادی است.  حتی در زندگی خود پیامبران و ائمه ما علیهم السلام اسباب غیرعادی که معجزه و کرامت باشد خیلی استثنایی رخ می‌داده. قرار نیست عموم کارها از طریق معجزه و اسباب غیرعادی انجام شود و از این طریق استجابت شود. ممکن است فردی سوال کند که مواردی را بر می‌خوریم که دعا می‌کنیم و دعای ما نه از راه اسباب عادی و نه از طریق اسباب غیرعادی مستجاب نمی‌شود. من می‌روم خدمت حرم امام رضا دعا می‌کنم و دعایم مستجاب نمی‌شود. پاسخش این است که مگر قرار بر این است که هر چه من از خدا خواستم یا از پیغمبر و امام خواستم حتماً فراهم شود؟ اصلاً مگر خود پیامبر اکرم یا پیامبران و امامان در زمان حیاتشان هرچه دعا می‌کردند و از خدا می‌خواستند مستجاب می‌شد؟ مگر نه این است که پیامبر اکرم و دیگر پیامبران مصیبت‌هایی به ایشان وارد می‌شد؟ اگر قرار بر این باشد که مصیبتی به اولیای خدا وارد نشود دیگر این جهان، جهان امتحان نخواهد بود. اصل و هدف اینکه سال‌های محدودی در این دنیا قرار گرفتیم و خدا زندگی در این دنیا را برای بشر قرار داده امتحان من و شما است و پیامبران و امامان از این قاعده که خداوند می‌خواهد بندگانش را آزمایش کند مستثنا نیستند.

اگر قرار باشد که من هر موقع که دعا می‌کنم و هر موقع که گرفتار می‌شوم با دعا گرفتاری من حتما رفع شود و هر چه گفتم خدا انجام بدهد دیگر ابتلایی در دنیا نخواهد بود یعنی خدا نعوذبالله می‌شود نوکر بنده. هر چه از خدا می‌خواهم خدا بگوید چشم انجام می‌دهم. آن وقت دیگر ابتلایی نخواهد بود. آن بهشتی که موعود است در همین دنیا تحقق پیدا می‌کند و همه افراد به هرچه می‌خواهند دست می‌یابند. گذشته از این‌که یک سری دعاهایی که ما می‌کنیم اصلاً مصلحت ما نیست و بنا بر این نیست که هرچه من می‌خواهم و دلم می‌خواهد برایم فراهم شود. شما می‌گویید حرم ائمه.

اصلا شما با خود خدا صحبت می‌کنید. مگر من هرچه به خدا می‌گویم خدا باید اطاعت کند؟ در حقیقت من بنده خدا هستم و باید تسلیم امر خدا باشم نه خداوند تسلیم امر من باشد و بخواهد هرچه من می‌گویم انجام بدهد. خیلی موارد مصلحت نیست خیلی موارد هم باید من مورد ابتلا قرار بگیرم تا عیارم مشخص شود. چون هدف خلقت بشر بر اساس آیات قرآن و روایات ما این است که ما مورد ابتلا قرار بگیریم.

در قرآن تصریح شده است که ما شما را خلق کردیم و ما حیات و مرگ زندگی را خلق کردیم برای چه؟ برای اینکه "لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عملاً " برای این که آزمایش کنیم شما را که کدامتان بهتر عمل می‌کنید. اگر قرار باشد که تا یک مصیبت به من می‌رسد بگویم خدایا این مصیبت را از من برطرف کن خدا هم بگوید چشم، خوب دیگر چگونه ابتلا و امتحان برای من صورت می‌گیرد؟ پس این نکته را باید توجه کنیم که بنا نیست هر دعایی مستجاب شود. خداوند پاسخ دعا کننده را می‌دهد ولی پاسخ همیشه به این صورت نیست که این دعایی که تو می‌کنی حتما انجام می‌شود. در روایات به این مضمون آمده است که اگر مصلحت باشد دعایت مستجاب می‌شود و اگر مصلحت نباشد یا به هر دلیلی خداوند دعای تو را مستجاب نکند خداوند عوض این عدم استجابت را در آخرت به تو می‌دهد. یعنی بالاخره خداوند در مقابل این درخواست تو یا اجابت در دنیا یا پاداش در آخرت را به تو می‌دهد. اما بنا نیست که همیشه مطابق خواسته ما پیش برود. گذشته از اینکه اگر قرار بود هر انسانی هر چیزی از خدا می‌خواهد انجام بشود تزاحم هم صورت می‌گرفت. اگر یک انسان دیگر خلاف آن مطلب را بخواهد خداوند کدام را باید انجام دهد؟ اگر قرار بود خداوند هر چه برخی از ما می‌گوییم انجام می‌داد قطعا تزاحم صورت می‌گرفت. یکی باران می‌خواهد یکی باران نمی‌خواهد و...

توصیه شما برای کسب معارف صحیح دینی چیست؟

من از افراد مخصوصاً جوانان خواهشمندم که معارف دینی‌شان را از تدبر در آیات قرآن و روایات به دست آورند. اگر پرسشی دارند از متخصصین فن پاسخ را بگیرند. بسیاری از این اشتباهات و اشکالات و شبهاتی که در ذهن ما ایجاد می‌شود به خاطر این است که ما معارف دینی را از افراد غیرمتخصص، از برخی منبری‌های کم‌سواد یا مداحان بیسواد که مطلب نادرستی را به ذهن ما  القا می‌کنند، دریافت می‌کنیم و فکر می‌کنیم حقیقت چنین است و بعد وقتی که با چالش مواجه می‌شویم جوابی نداریم. دین را نباید از مداح گرفت دین را نباید از منبریِ کم‌سواد گرفت.

دین را باید از افراد متخصص گرفت. شما اگر می‌خواهید معارف دینی‌تان قوی شود، می‌توانید کتب شهید مطهری، کتب مرحوم آیت‌الله منتظری، مرحوم علامه جعفری، علامه طباطبایی و بزرگان ما را مطالعه کنید. یا از منبریان و مبلغانی که متخصص امر دین هستند، همچون آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی استفاده کنید. این‌ها شما را به معارف دین نزدیک‌تر می‌کنند.

البته باز هم نمی‌خواهم بگویم این‌ها معصوم هستند و هر چه می‌گویند درست است. اما چون متخصص هستند شما را به معارف دینی خیلی نزدیک‌تر می‌کنند تا کسی که صرفاً با احساسات یا عدم اطلاع از منابع دینی چیزی را می‌خواهد القا کند و خدای نکرده ذهن افراد را در آینده با چالش مواجه کند. التماس‌دعا، خدانگهدار.