یادداشتی بر نمایش «چهره مرد هنرمند در جوانی» / یک روایت مینیمال موفق از رمان جیمز جویس

هادی حقانی - سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین:

متن نمایش همانطور که از نامش پیداست بر اساس رمان مشهور «چهره مرد هنرمند در جوانی» (A Portrait of the Artist as a Young Man) نوشته شده است.

داستان رمان که ماجراهای پسری را از ۲ سالگی تا ۲۰ سالگی بیان می‌کند، بسیار پیچیده است و در آن به موضوعاتی چون ایرلند، انسان، کودک، ترس و خدا پرداخته می‌شود.

 منتقدان بر این باورند که این داستان پیشدرآمد داستان اولیس شاهکار جیمز جویس است و به نوعی خودزندگی‌نامه اوست. 

نویسنده، روایت رمان را که توسط سوم‌شخص مفرد بیان شده، با ذهنیات استیون ددالوس ادغام کرده و خواننده در بعضی قسمت‌های رمان با این ادغام روایت و ذهنیت مواجه می‌شود. نویسنده به تلاش و نوسانات روحی ددالوس برای مواجهه با دغدغه‌هایی چون مذهب، گناه، خانواده و غلبه روحی بر عوامل منفی جامعه اطرافش - ازجمله رفتار نامناسب برخی از معلمان و خشونتی که بین پسرهای مدرسه رواج دارد - پرداخته‌است.

داستان‌های جویس عناصر تقریبا ناهمگونی را در می‌آمیزند: عرفان شاعرانه و شیوه ناتورالیستی، دقت در تصویرپردازی و توجه بسیار به صدا و آهنگ صدا، حقارت بی‌اندازه و دلسوزی فراگیر. جویس در سراسر آثارش همواره از طنز و کنایه و اشاره به اساطیر و کتاب‌های مقدس استفاده می‌کند و مخاطب او اگر بتواند معنای این همه رمز و کنایه را دریابد به لذتی می‌رسد که شاید از مطالعه‌ هیچ اثر دیگری درنیابد. جویس پیش از آن که نویسنده باشد، یک مهندس زبان است. نگاه ویژه‌ جویس به زبان و کلمات به عنوان سلول‌های تشکیل‌ دهنده‌ بدنه‌ داستان، چنان عمیق و بدیع است که هنوز منتقدان درگیر کشف لایه‌های مبهم داستان‌های جویس هستند. بخش‌هایی که در لا‌به‌لای کلماتی نو که توسط خود جویس اختراع شده، مستترند.

از همین روست که تلاش کارگردان نمایش «چهره مرد هنرمند در جوانی» در اقتباس از رمانی تا این حد پیچیده و غامض چه از لحاظ زبانی و چه مضمونی تلاشی بشدت جسورانه است. مصطفی هرآیینی با هوشمندی تلاش کرده گفتمان روایی رمان را ساده و ملموس‌تر کند و به‌درستی فرمی میمنیمال و شنیداری – بصری برای اثرش برگزیند. زبان در اجرای او حذف شده و در لحظاتی تنها به پلاکاردهایی حاوی جملاتی ساده اما در عین حال دقیق و موثر تقلیل یافته است. بار اصلی روایت بر عهده بدن و موسیقی است که کارگردان در هر دو وجه بسیار موفق بوده است. بازی بازیگران و موسیقی و افکت‌های صوتی که تنها با یک ساز نواخته می‌شود به خوبی جای زبان را در نمایش پر کرده است.

طنز گزنده جویس در اجرا نیز جاری است و در لحظاتی به واسطه قدرت بیان بدن و جادوی صحنه حتی از رمان نیز فراتر می‌رود. ایده جملاتی که در طی هر بخش نمایش بر روی پلاکارد به نمایش در می‌آیند یادآور فیلم‌های صامت است و حتی در لحظاتی بیننده را به یاد باسترکیتون و چارلی چاپلین در فیلم‌های صامت‌شان می‌اندازد.

ایده‌ای که بازیگران با آویختن پلاکاردی حاوی نام شخصیت به گردنشان توانسته‌اند شخصیت‌های مختلف و حتی گاهی همزمان دو شخصیت را بازی کنند بسیار جذاب و درخشان از کار درآمده.

مصطفی هرآئینی کارگردان نمایش در باره اثرش گفته است: «پنج فصل این رمان با این نمایش روی صحنه می‌رود. این نمایش بی‌کلام است و بیش از شصت صحنه و بیست و چهار نقش دارد که توسط دو بازیگر اجرا می‌شود. در این نمایشنامه از بخش‌هایی از دیالوگ‌های رمان جیمز جویس استفاده شده است و فضای  سیال ذهنی که مختص این نویسنده ایرلندی است در این اثر رعایت شده است. آثار جیمز جویس پیچیدگی خاصی دارد که ما از دل آن به سادگی رسیدیم. فضای اجرایی این اثر مینی‌مال و بدون دکور است و نمایش برپایه بازی بازیگران و موسیقی پیش می‌رود. موسیقی و افکت نقش پررنگی در این اثر دارد و با یک گیتار به صورت زنده در طول نمایش نواخته می‌شود.»

زمان نمایش حدود یک ساعت است و با وجود نداشتن دیالوگ، نمایش از ریتم مناسبی برخوردار است و تا آخرین لحظه بیننده را با خود همراه می‌کند.

موسیقی در نمایش کارکردی بیش از موسیقی متن دارد. در مواقعی به زبان نمایش تبدیل می‌شود و این زبان سلیس و روان است و به‌خوبی در دل اثر می‌نشیند.

نمایش «چهره مرد هنرمند در جوانی» با وجود فرم نامتعارفش این روزها مورد استقبال خوبی از سوی علاقمندان تئاتر قرار گرفته است.

این نمایش در پردیس تئاتر شهرزاد - سالن صنوبر از   3 تا ۳۰ آذر هر روز ساعت 18 بر روی صحنه است.

عوامل نمایش عبارتند از:

نویسنده، طراح و کارگردان: مصطفی هرآیینی

بازیگران: ایمان صیاد برهانی، محمد برهمنی

مجری طرح: روح الله زندی

سرمایه گذار: مریم افشاری

دستیار کارگردان و برنامه ریز: مصطفی صابونی

دستیار تولید: محسن نجفی

موسیقی: محسن اعتماد سعید

طراح نور: پدرام رضوانی

طراح گرافیک: مرتضی هرآیینی

عکاس: شاهین آزما

تیزر: ماهان همامی پور

دستیار نور: مریم افشاری

دستیاران صحنه: میر سعید مولویان، پارسا تجربی، مصطفی صابونی

تدارکات: امیرحسین جلالیان