اصولا ریشه و خاستگاه طالبان، مدارس دینی پاکستان است

 امیرحسین جعفری/خبرنگار

طالبان بازگشته‌اند، این بار با ادعاهایی که ربطی به گذشته ندارد اما به همان اندازه سابق خشن و انحرافی است. کشور های زیادی را به گودال افغانستان کشیده شده‌اند گویی غنائم جهان آینده در کوهستان‌ها و خرابه‌های افغانستان تقسیم می‌شود. ایران نیز در مواجهه با همسایه جدید قرار گرفته و باید به مرور زمان شاهد رفتار متقابل ایران و طالبان نسبت به یکدیگر باشیم. از سوی دیگر نگاه جهان به سوی آمریکاست که چگونه با بیست سال حضور و تخریب افغانستان، دستاوردهایش در طی یک ماه توسط طالبان فتح شد. به جهت بررسی موارد فوق گفتگو کردیم با محمدرضا مروارید، فعال سیاسی و استاندار سابق ایلام که مشروح آن را می‌خوانیم:

 قدرت‌گیری دوباره طالبان را ناشی چه می‌دانید آیا هماهنگی پاکستان و آمریکا و کشورهای عربی منجر به این مسئله شد؟

اوضاع سیاسی و اجتماعی افغانستان به گونه‌ایست که تفکر طالبانیسم حداقل در سی درصد جمعیت آن نفوذ کامل دارد و به همین خاطر بعد از حمله‌ی آمریکا به افغانستان این گروه به کلی محو نشد بلکه در منطقه حضور داشت و با کمک طالبانِ پاکستان و ارتش این کشور مجددا خود را بازسازی کرد. فعالیت‌های آمریکا در منطقه و همچنین بی‌عرضگی دولت‌های بعدی خصوصا اشرف غنی که نتوانستند ملت چند پاره افغانستان را سامان دهند موجب رشد مجدد طالبان در این کشور شد و در این اواخر حدود ۴۰ درصد خاک این کشور در اختیار طالبان بود.

آمریکا با مطلع شدن از این وضعیت با کمک قطر و امارات و حتی عربستان سعودی طرح دوستی با طالبان ریخت و چراغ سبز به آن‌ها نشان داد و این‌ها همه باعث شد طالبان مجددا حاکم شوند. البته قطعا پشت پرده خواب‌هایی برای مقابله با ایران و چین و احتمالا روسیه دیده‌اند که در آینده بهتر روشن خواهد شد.

قطعا پاکستان در این پروسه نقش اصلی را دارد و از این به بعد با افزایش کمک‌های مادی بیشتر از آمریکا به صورت ژاندارم آمریکا در افغانستان حضور دارد. کشورهای عربی هم بخشی از تامین کننده مالی این پروژه خواهند بود.

آیا مقاومت پنجشیر‌ می‌تواند به مرور زمان برای طالبان چالش فرسایشی باشد؟

مقاومت پنجشیر حتی اگر برای مدتی خاموش هم شود ولی با توجه به عملکرد طالبان و اختلافات قومی و نژادی و ایدئولوژیکی، همیشه برای طالبان مشکل خواهد بود. البته اگر حکومت طالبان دوام بیاورد و در داخل خودشان شکاف ایجاد نشود که بعید هم نیست و این به نفع پنجشیر و بدخشان خواهد بود.

 آیا طالبان برای ایران منافعی هم به همراه دارند؟ چرا قرائت رسمی و مرسوم دولتی در ایران در حمایت از طالبان است؟

طالبان برای ایران منافع و مضراتی دارند مثلا با قدرت‌گیری طالبان و حرکات ضد بشری آن‌ها قطعا نگاه‌ها به سمت آن‌ها در جهان هدایت می‌شود و احتمالا بحث‌های حقوق بشری کمتر سراغ ایران می‌آید. در داخل هم مردم با شنیدن اخبار طالبان صد رحمت به مسئولین خودمان می‌فرستند به همین خاطر فعلا ایران با آن ها همراهی می‌کند.

اما طالبان در آینده مشکلاتی را برای ایران می‌آفریند با توجه به ایدئولوژی سلفی طالبان که قطعا شیعه را مرتد می‌دانند زمینه برای توطئه کشورهای مختلف از جمله آمریکا، اسراییل و عربستان ایجاد می‌کند که بتوانند مزاحمت‌هایی را در داخل ایران ایجاد کنند.

 بنظر‌ شما چرا آمریکا پس از ‌ ۲۰سال حضور در افغانستان تمامی دستاوردهایش طی‌چند هفته از دست رفت و طالبان دوباره به قدرت رسیدند؟

برای اینکه دموکراسی با زور حاکم نمی‌شود و واقعیت جامعه افغانستان این است که دموکراسی باید آهسته و پیوسته و درون‌زا باشد.مثلا همه مردم سواد لازم را داشته باشند نه اینکه در مکتب‌های حقانی درس بخوانند، بسیاری از مسائل دیگر لازم است که افکار مردم از این همه جهل و خرافات رهایی پیدا کند به همین خاطر با استخدام عده‌ای متخصص و دادن سلاح مدرن به آن‌ها ارتش شکل نمی‌گیرد. چون افغانستان هم تنوع قومی زیادی دارد و هم از نظر دینی سنتی تندرو را دنبال می‌کنند به همین خاطر یک دفعه ساختار آن فرو ریخت. البته معاهده قطر و توافق آمریکا- غنی- طالبان هم در فروپاشی تاثیر داشت و غنی به قوم پشتون خدمت بزرگی کرد.

 بنظرشما طالبان می‌توانند در دولت‌داری و استفاده از نهادهای مدرن موفق شوند؟

بله با کمک کشورهای عربی و پاکستان مشکلی ندارند. الان فرودگاه کابل را قطری‌ها راه‌اندازی مجدد کرده‌اند. البته عده‌ای از سران طالبان هم این بیست سال در کشورهای عربی و غربی بوده‌اند و گروهی از آن‌ها هم تحصیل کرده آمریکا و رفیق زلمای خلیل زاد و غنی و.. هستند.

برخی مسئله‌ی طالبان را به پاکستان نیز ربط می‌دهند؛ نظر‌شما در این باره چیست؟

اصولا ریشه و خاستگاه بزرگان طالبان، در پاکستان و مدارس آن جا بوده و این‌ها به دوره اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی بازمی‌گردد که مدارسی با کمک عربستان در آن جا تشکیل شد و این‌ها به عنوان طلبه یا دانشجو، شاگردان مدارس خود را طالبان نامیدند. با توجه به اینکه مرز افغانستان و پاکستان هم کلا در اختیار طالبان پاکستان می‌باشد، ارتش و سازمان امنیت پاکستان نیز اهداف خود را پیش می‌برد. حتی گفته شد در دوره اول طالبان خبرنگاران و دیپلمات‌های ما در مزار شریف به دست نیروهای امنیتی پاکستان به شهادت رسیدند.

 احمدشاه مسعود برای ایرانی‌ها نماد مقاومت است؛ از‌ نظر‌ ایدئولوژیک و‌ سیاسی او را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در مورد شاه مسعود به علت هم‌نژادی و هم‌زبانی، میان ما مردم ایران علاقه کافی به او وجود دارد. ایشان در مصاحبه‌ای با روزنامه اطلاعات در مورد مطالعاتش اشاره دارد که کتب دکتر شریعتی، شهید مطهری و همچنین سعدی و مولانا و حافظ را مطالعه کرده است و همین باعث می‌شود که همه ما یک قرابتی با ایشان حس کنیم.

البته به ایشان انتقاداتی هم وارد است در دوره حکومت اول بعد از خروج شوروی در یک درگیری تعداد زیادی از شعیان هزاره کشته شدند که آن را به نیروهای شاه مسعود نسبت دادند. اما بعد از ورود طالبان در دوره اول تنها کسی بود که تا آخرین نفس با طالبان مبارزه کرد و گفت تا وقتی که به اندازه وجودِ در افغانستان زمینی در اختیار داشته باشد با طالبان می‌جنگد که همین کار را هم کرد. البته آن موقع ایران و غربی‌ها هم ایشان را ساپورت می‌کردند و آمریکا هم وقتی قصد حمله به طالبان را داشت دو روز قبل احمد شاه مسعود را ترور کرد چون می‌دانست که با سقوط طالبان، اگر افغانستان به دست نیروهای مسعود بیفتد احتمالا حکومتی نسبتا مردمی در افغانستان تشکیل بدهند و با آمریکایی‌ها خیلی هماهنگ نمی‌شوند. به همین خاطر ایشان ترور شد. او تنها نیروی منسجم در مقابل طالبان بود. بعد از تخلیه کابل اول نفراتی که وارد کابل شدند قانونی، عبدالله عبدالله بودند که یاران مسعود بودند ولی هر دوی این‌ها اندیشه و اهداف مسعود را نداشتند و کار به دست کرزای شریک بوش افتاد و بعد از اشرف غنی و... نتیجتا احمد شاه مسعود هم برای ما ایرانی‌ها و هم برای مردم زیادی از افغانستان نماد مقاومت است.