مذاکراتی در میان نخواهد بود

فریدون مجلسی محقق و دیپلمات با تجربه پیش از انقلاب در وزارت امور خارجه مشغول بوده و در کشورهایی بسیاری،از جمله آمریکا حضور داشته است.او‌ که در دانشگاه جورج تاون نیز تحصیل کرده،از مقطع دانشجویی به تحلیل وقایع بین الملل می‌پرداخت.پس از وقوع انقلاب خود را بازخرید کرد و تا به امروز به تحقیق،نگارش و ترجمه کتب مختلف پرداخته است. در رابطه با مسائل ایران و آمریکا با او به گفتگو پرداختیم.

تابستان ۲۰۲۰ چه ویژگی دارد که مجددا مباحث برجام و مذاکرات ایران و آمریکا مطرح شده؟

تابستان ۲۰۲۰ برای آمریکا مهم است زیرا فضای مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری است و این‌بار اهمیت ویژه دارد. زیرا رئیس جمهوری که می‌کوشد دوباره انتخاب شود شخصیت ویژه‌ای است! ترامپ با وجود رفتارهای نامتعارف موفق شده بود دست کم در کوتاه مدت به برخی از وعده‌های خودش که موجب جلب آرا می‌شد وفا کند. می‌توان از افزایش تولید داخلی خصوصا در مقابله با چین به دلیل وضع تعرفه‌های حمایتی و تسهیل فعالیت‌های تولیدی اشاره کرد که اشتغال و سطح درآمد عمومی را بالا برد و برای طبقات متکی به دستمزد و حقوق اطمینان بخش بود. اما از اواسط زمستان با برخی تشنج‌های سیاسی و روابط خارجی مواجه شد و شیوع کرونا را در چین به تمسخر گرفت، اما ناگهان با نزدیک شدن بهار دریافت که کشورش غرق در کروناست! باز کوشید موضوع را سیاسی کند و به گردن چین بیاندازد، در حالی که چین با انضباط دولتی تک حزبی توانسته بود ضربه اولیه اقتصادی را از سر بگذراند و به شرایط نسبی متعارفی باز گردد. آمریکا با ناباوری دچار چنان ضربه‌ای شد که طی سه ماه با تعطیل بخش مهمی از فعالیت‌های اقتصادی خصوصا در بخش خدمات و حمل و نقل هوایی و ریلی مواجه شد که ۴۰ میلیون نفر را بیکار کرد. در همین زمان سیاست‌های نژادپرستانه و ضدمهاجری ترامپ با قتل فردی سیاه‌پوست توسط پلیس رخ داد که عقده‌های نهفته توده‌های متعلق به قشرهای پایین‌تر جامعه را که گذرانشان به حقوق و دستمزد بستگی دارد گشود و به خشمی شدید و پایان‌ناپذیر مبدل کرد. آنان اکنون همه‌ی آن اهانت‌ها و بیکاری و مشکلات را از چشم ترامپ می‌بینند و این امر در این تابستان حساس تلاش انتخاباتی ترامپ را با نوعی استیصال همراه کرده است. در چنین شرایطی ظاهرا برای ترامپ مهم است که بتواند به نوعی تفاهم با ایران دست یابد که مگر به عنوان آورده‌ای به کارنامه خود اعتباری بخشد، به این امید که در جلب آرای بیشتر مؤثر باشد. امیدی واهی است، زیرا مسائل خارجی برای مردم آمریکا اهمیت چندانی ندارد، و تفاهم آمریکا با جمهوری اسلامی هم امکان‌پذیر نیست.

در شرایط فعلی موضع اروپا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در حال حاضر اروپا نیز با بحران کرونا البته به صورت کنترل‌شده‌تر مواجه است. اما در ارتباط با ایران با توجه به حادتر شدن سیاست‌های غرب‌ستیزانه از سوی جمهوری اسلامی که کلیت غرب را حامی موجودیت اسرائیل و دشمن می‌داند، و با توجه به رسیدن به حداقلِ مناسبات تجاری، اروپا نیز امید و تمایل خود را به گشایشی در روابط با ایران از دست داده است. با توجه به اهمیتی که بازار خاورمیانه برای اروپا دارد، اروپا خواهان برقراری آرامش و از سرگیری توسعه اقتصادی سواحل مدیترانه است. از این رو نیز با توجه به تبلیغات خواهان خروج ایران از منطقه و صلح و سازشی میان رقیبان منطقه است. 

در صورت توافق ایران با ترامپ، آیا می‌توان پیش‌بینی‌هایی برای تعامل برد_برد با رئیس جمهور دموکرات نیز داشت؟

با توجه به تصریح سیاستگذاران اصلی جمهوری اسلامی که استراتژی اصلی خود را نابودی اسرائیل به ترامپ اعلام کرده‌اند، و با توجه به اعلام قبلی شرایط آمریکا بر پایه تغییر رفتار ایران، که منظورشان دست برداشتن از آرمان نابود سازی اسرائیل است، هرگز توافقی با ترامپ انجام نخواهد شد.  اگر رئیس جمهور دموکرات یعنی آقای بایدن هم روی کار بیاید تفاوتی نخواهد کرد. دولت اوباما و همین آقای بایدن که برجام را امضا کردند هدفشان این بود که ایران بمب هسته‌ای نسازد که با آن اسرائیل را نابود کند. پس از امضای برجام هم روابط اقتصادی امیدبخشی با غرب ایجاد شد، ولی وقتی احساس کردند که ایران خیال ساخت بمب هسته‌ای ندارد، اما می‌خواهد با موشک اسرائیل را نابود کند، از همان زمانِ اوباما تحریم‌ها آغاز شد.  بنابر این اگر دموکرات‌ها هم روی کار بیایند، به برجام بر می‌گردند، اما شرطشان برای بهره‌مندی ایران از شرایط برجامی همان اصل بفرع تهدید در برابر رفع تحریم خواهد بود که برای جمهوری اسلامی قابل قبول نخواهد بود.

چین و روسیه در برابر مذاکرات احتمالی یا توافق ایران و آمریکا چه موضعی دارند؟

به نظر من چین و روسیه مطمئن هستند که در کوتاه مدت مذاکره و سازشی میان ایران و آمریکا انجام نخواهد شد، و می‌کوشند از موقعیت انحصاری خودشان در بازار ایران بهره‌مند شوند و در زمان‌هایی که برایشان مقرون به صرفه و موجب جلب منفعت یا دفع ضرر شود از کارت ایرلن استفاده می‌کنند. عظمت روابط اقتصادی آنان با آمریکا بسیار مهم و اصلی است. روابط با ایران هم سودبخش و مهم است، اما کارتی برای استفاده ابزاری هم محسوب می‌شود.

در حال حاضر حضور منطقه‌ای ایران را چگونه می‌بینید؟ اعم از عراق، سوریه، یمن.

روابط با عراق برای ایران از همه کشورهای همسایه مهم‌تر و برای طرفین سودبخش‌تر است. به شرط آنکه رنگ نظامی و سلطه‌گرانه نداشته باشد. عراق ثروتمندترین کشور منطقه است و طبیعتا خواهان آن خواهد بود که با مزیت‌های نسبی تنوع جغرافیایی و آب و جمعیت و فرهنگ برتر، از کویت و عربستان و امارات و مسقط پیشی بگیرد، اما در حال حاضر از همه آن‌ها عقب‌مانده است. نیمی از جمعیت هم از کرد و عرب شیعه نیستند و نمی‌خواهند گروه‌های مذهب‌محور سلطه شیعه و ایران را پدید آورند. امروز خبری بود که ارتش عراق پایگاهی از حزب الله را که در آن راکت نگاهداری می‌شد اشغال و افراد را دستگیر کرد. چند روز پیش منطقه سبز و حوالی سفارت آمریکا مورد اصابت قرار گرفته بود. هیچ کشوری مایل نیست استقلالش مخدوش شود. جمهوری اسلامی برای حفظ روابط ویژه و بهره‌مندی دوجانبه از امکانات اقتصادی تکمیلی باید بپذیرند که عراق با تنوع مذهبی و قومی کشوری عرفی و مدنی است و باید در این قالب همکاری اقتصادی و سیاسی را توسعه بخشند. اما با توجه به حضور نظامی آمریکا و همچنین تحریم ایران، متأسفانه عراق نیز ناچار منافع خود را با خاطر ایران به مخاطره نخواهد انداخت. درباره سوریه و یمن که در واقع دام جنگ فرسایشی و فقیر کننده و تورم آفرین برای ایران هستند، با توجه به موقعیت‌های به دست آمده، زمان مناسبی است که با امتیازاتی برای حضور اقتصادی و سیاسی و غیرنظامی به صلح در منطقه کمک و مشارکت ایران در بازسازی آن کشورها تضمین شود. مشکلات مالی و صادراتی ایران نیز هزینه‌های نظامی را از حد توان بالاتر خواهد برد. اما حل مسائل همواره به قفل تحریم ایران برخورد کرده و امکانات را ضعیف می‌کند.

در جناح‌های داخل ایران کدام جناح بیشتر مایل به توافق با آمریکاست؟ این جناح چقدر شانس در انتخابات ریاست جمهوری دارد؟

جناح‌بندی داخل نظام تأثیری در توافق با آمریکا ندارد. هر دو جناح تابع رهبری و منتخب شورای نگهبان هستند. رئیس جمهور آینده هم تفاوتی با رئیس جمهور گذشته نخواهد داشت. هیچ کدام رأی و نظر مستقلی درباره روابط با آمریکا نخواهد داشت. مجلس یکدست، رئیس جمهور و دولتی همگام‌تر خواهد داشت. 

آیا مجلس را در مذاکرات احتمالی تاثیرگذار می‌دانید؟

 مذاکراتی در میان نخواهد بود، اگر هم روزی دستوری در این باب داده شود، به مجلس هم ابلاغ خواهد شد. 

آیا زمینه‌ی داخلی این مذاکره یا تعامل را فراهم شده می‌بینید؟

زمینه داخلی دو جنبه دارد، نظام که شامل دولت و نمایندگان و کلیتی است که اگر مصلحت در مذاکره و تعامل دیده شود، اجزا مطیع خواهند بود و اگر نشود نیز مطیع و وفادار خواهند بود. بقیه آن‌هایی هستند که در انتخابات‌های قبلی ریاست جمهوری تمایل خودشان را به صلح و تعامل و سازگاری با جهان و به کلید رفع تحریم و برجام و مصالحه نشان داده‌اند و دیگر عرضی ندارند و مطیع و تابع مصالح عالیه بزرگتر‌ها هستند.