آخرین زورآزمایی برجام؛ عبور می‌کنیم یا درجا می‌زنیم؟

سرویس سیاسی

برجام در پیچ آخر گیر کرده است و مشخص نیست از طرفین مذاکره کننده کدامیک ماشین سالخورده‌ی برجام را از این گذر سخت عبور می‌دهد.

ایران طرح پیشنهادی خود را بر طرح بورل ارسال کرده و منتظر دریافت نتیجه از آمریکایی‌هاست. شواهدی خبر از ایجاد اصلاحات بر روی طرح اولیه می‌دهد و همینطور یک دور مذاکره جدید. 

برخی منابع نیز بیان می‌کنند آمریکا در حال گفتگو با شرکای خود بر سر تحولات پسابرجامی و رفتار ایران در منطقه است. در هر حال هنوز هم برجام در ابهامی کامل به روند خود ادامه می‌دهد و مشخص نیست چه زمانی به نتیجه برسد هر چند اروپایی‌ها ابراز تمایل بسیاری برای حل مشکل کرده‌اند.

به جهت بررسی موضوع فوق گفتگو کردیم با یوسف مولایی استاد حقوق بین الملل که در ادامه مشروح آن را می‌خوانیم: 

با طولانی شدن روند مذاکرات برخی این احتمال را می‌دهند که ممکن است دوباره با تصمیم آمریکا مذاکرات کنار گذاشته شود و برجام احیا نشود، نظر شما درباره گزاره فوق چیست؟

ما از دست آمریکا دیگر چه کنیم؟ الان سرنوشت ما نیز به کمان ابروی آمریکا گره خورده است که بالاخره چه می‌کند. پیش بینی هم الان دقیق نیست. چه کسی می‌تواند پیش بینی کند در ذهن مقام‌های آمریکا و نهادهای تصمیم‌ساز آن چه می‌گذرد؟ هر لحظه در دنیا اتفاقی می‌افتد که بر این موضوع نیز تاثیر می‌گذارد و در ذهن مقامات ما هم ممکن است فکرهایی ایجاد شود که این مسئله را دچار مشکل کند.

 در حال حاضر با وجود ارائه طرح پیشنهادی مشروط ایران به اتحادیه اروپا، تصمیم‌گیر نهایی کدام طرف است و آیا می‌توان به وضعیت فعلی خوشبین بود؟

پرونده برجام به اراده سیاسی مقامات ایران و آمریکا بستگی دارد هر چند بحث‌های فنی آن با اراده سیاسی قابل حل است‌. اراده سیاسی نیز در سطح کلان بررسی می‌شود. آمریکا وقتی به ایران نگاه می‌کند به کل مناسبات سیاسی ایران در جهان نگاه می‌کند و نگاه می‌کند که این پرونده چگونه حل شود که منافع آمریکا در کل جهان تامین شود.

رفتار دیگر طرفین نیز مهم است، نتیجتا آمریکا می‌خواهد متغیرهای مهمی را بررسی کند و پیش‌بینی در این وضعیت سخت است.

داده‌های موجود نشان می‌دهد طرفین به هم نزدیک شده‌اند و از موانع مرسوم عبور کرده‌اند، اتحادیه اروپا نیز ابراز خوشبینی کرده و گفته ایران پاسخ منطقی داده است که این یک سیگنال مثبت است. آمریکا هنوز پاسخ خاصی نداده و گفته‌اند در حال بررسی هستیم.

آنچه فعلا می‌توان گفت این است که فعلا هیچ طرفی نمی‌تواند شکست مذاکرات را اعلام کند و بگوید که به نتیجه نمی‌رسیم. در آینده نزدیک اتفاق منفی نخواهیم داشت اما زورآزمایی طرفین برای گرفتن امتیاز و ژست‌های سیاسی مبنی بر به کرسی نشاندن حرفشان بخاطر فضای بی‌اعتمادی بین طرفین در این پرونده وجود دارد. ما به نحوی در یک مناسبات غیرعادی با آمریکا هستیم و به هر حال روابط عادی با آن‌ها نداریم در این شرایط حل مسئله می‌تواند پیچیده‌تر شود.

 ایران مطرح کرده که شروطی برای عدم خروج آمریکا در برجام جدید پس از پایان عمر برجام و دولت بایدن گذاشته است، بنظر شما ما بر سر عمر باقیمانده برجام مذاکره می‌کنیم یا طرح جدیدی در میان است؟

قطعا با توجه به تحولاتی که از سال ۹۶ به بعد رخ داد و ترامپ از برجام خارج شد ما خسارت‌های زیادی را محتمل شدیم. اما در این مدت پیشرفت‌های هسته‌ای بدست آورده‌ایم نتیجتا دیگر فضای سال ۹۶ نیست و وضعیت فرق کرده است. الان که آمریکا یک بار از برجام خارج شده، می‌توان درخواست ایران مبنی بر داشتن تضمین را منطقی تلقی کرد، اما در حقوق بین الملل تضمین قطعی نداریم. هر دولتی از هر معاهده‌ای می‌تواند خارج شود فقط باید هزینه آن را بدهد، هزینه نیز با قدرت کشور فوق ارتباط مستقیم دارد. اما عمدتا کشورها هزینه نمی‌دهند. مثلا آمریکا از معاهده پاریس و برجام خارج شد اما هیچ هزینه‌ای نداد و سابقه منفی هم در این زمینه دارند. مثلا کره شمالی هم از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج شد اما هزینه‌ای جز تحریم نداد. لذا دولت‌ها می‌توانند از هر تعهدی خارج شوند نتیجتا نمی‌توان تضمین قاطعی داد.

این معاهده باید به گونه‌ای تعریف شود که اگر آمریکا خواست از برجام خارج شود شرکت‌های سرمایه گذار در ایران از دادگاه‌های آمریکا شکایت کنند تا خسارت بگیرند و برای این مسئله باید فرمولی تهیه شود و تیم ایران باید به ظرفیت‌های حقوقی داخل آمریکا شناخت پیدا کند تا در سند پیش رو این مسئله گنجانده شود که آمریکا شرکت‌های همکار با ایران را تحریم نکند. اگر این اتفاق بیفتد شرکت‌های سرمایه‌گذار به سمت ایران می‌آیند، وگرنه ما دادگاه بین‌المللی نداریم که آن‌ها بتوانند خسارت‌های احتمالی‌شان را حساب کنند. آمریکا نیز زیر بار حساب دادگاه‌های بین‌المللی نخواهد رفت، اما می‌تواند برای شرکت‌ها این اطمینان را ایجاد کند که مشکلی برای همکاری با ایران نداشته باشند.

این کار مشاور حقوقی آمریکایی می‌خواهد که کنار ایران باشد.

یکی از انتقادات به تیم مذاکره کننده این است که هر توافقی بدست بیاید امتیازات کمتری از برجام ۲۰۱۵ خواهد داشت، بنظر شما با این وجود توافق ایده آل در شرایط فعلی چه امتیازاتی را در بر دارد؟

توافق ایده آل هیچوقت در دنیا وجود ندارد، چون هر توافقی تابع منافع طرفین قدرت است و این توافق برآیند موازنه قدرت خود را نشان می‌دهد. توافق خوب این است که همه منافع ایران را تامین کند و چنین توافقی یعنی شکست کامل آمریکا که چنین توافقی اصلا به وجود نمی‌آید چون بین ایران و آمریکا جنگی وجود ندارد که معاهده‌ای به طرفین تحمیل شود. ایران می‌تواند از حقوق خود دفاع کند اما بهترین کاری که می‌توان انجام داد این است که ایران خسارت تحریم‌های پسابرجام را دریافت کند و ضرر ایران کمتر شود. به هر حال باید برای امتیاز چانه بزنیم اما این چانه‌زنی نباید منجر به عدم احیا برجام شود.