حق و حقوق کارمند از دیدگاه قانون

اصطلاح کارگر و کارمند به لحاظ عرفی و قانونی با یکدیگر متفاوت است هر چند که در این زمینه اختلاف نظر وجود دارد.

قانون کار مستقیما به اصطلاح کارگر اشاره می‌کند و در مورد کارمند هیچگونه توضیحی ارائه نشده است. البته تفاوت چندانی بین کارگر و کارمند وجود ندارد و هر کدام در ازای انجام کار و فعالیت، حقوق مشخصی را دریافت می‌کنند.

در عرف جامعه ما کارمند کسی است که در یک سازمان یا ارگان دولتی مشغول به فعالیت است که ماهانه حقوق ثابتی را دریافت می‌کند.

ماده 2 قانون کار، کارگر را اینگونه تعریف کرده است: « کارگر از لحاظ این قانون کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق ‌السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار میکند.»

به موجب ماده 1 قانون کار، کلیه کارفرمایان، کارگران، کارگاه ها، موسسات تولیدی، صنعتی، خدماتی و کشاورزی مکلف به تبعیت از این قانون می‌باشند.

قانون کار توضیحاتی در مورد کارمند ارائه نداده است که از این جهت نمی‌توان کارمند و کارگر را یکسان تلقی کرد.

کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق ‌السعی کار می‌کند.

قانون کار به طور اختصاصی به روابط بین کارگر و کارفرما پرداخته و وظایف قانون یکدیگر را نیز مورد بررسی قرار داده است.

تعریف کارمند در قانون مدیریت خدمات کشوری آمده است که بر اساس آن کارمند فردی است که بر اساس ضوابط و مقررات مربوط، به موجب حکم و یا قرارداد مقام صلاحیتدار در یک دستگاه اجرایی به خدمت پذیرفته می‌شود. 

زمانی که کارمند در شغلی استخدام می‌شود، ابتدا قرارداد کاری با آن‌ها بسته می‌شود تا زمینه کار و فعالیت جنبه رسمی پیدا کند.

 در قانون ایران قرارداد های کار به چند دسته تقسیم‌بندی می شوند که هر کدام شرایط و ضوابط خاصی دارند. تنظیم شکایت علیه کارفرما در واقع کارمند با توجه به قراردادی که با او منعقد می‌شود، اقدام به فعالیت نموده و در موعد مشخص دستمزد و حقوق خود را دریافت می‌کند.

قرارداد کاری زمانی منعقد می‌شود که شخص کارفرما و کارمند بین خود درباره نحوه انجام کار و حقوق پرداختی در قبال کار انجام شده و نیز دیگر شرایط و مزایای کاری، توافق می‌نمایند.

شرایط کاری بر اساس قوانین کاری و مفاد مندرج در قرارداد کاری تعیین می‌شوند. همچنین طرفین موظف به رعایت مندرجات قرارداد کاری می‌باشند که در صورت عدم اجرای وظایف و تعهدات قانونی ممکن است مشکلات فراوانی را در روابط کاری به وجود آورد.

در حال حاضر کارمندان طیف گسترده‌ای از جامعه ما را تشکیل می‌دهند که هر کدام در ارگان یا سازمان خاصی مشغول فعالیت هستند. هر شغلی مقررات و ضوابط خاص خود را دارد و کارمند موظف به اجرای صحیح این قوانین می‌باشد. 

البته کارمند را بر اساس نوع قراردادی که با شرکت و یا سازمانی دارد، می‌توان به چندین دسته تقسیم‌بندی کرد. اغلب کارمندان به صورت رسمی در یک سازمان یا ارگان دولتی استخدام می‌شوند اما قرارداد برخی از کارمندان به صورت پیمانی است و در عمل کارمند رسمی به شمار نمی‌روند.

در هر شغلی، کارمند از یک سری حق و حقوق قانونی برخوردار است که مورد توجه خاص قانونگذار قرار گرفته است.

تصور اغلب افراد این است که حق و حقوق قانونی کارمند، صرفا بحث مالی می‌باشد اما در واقعیت به این شکل نیست و نمی توان حقوق قانونی آن‌ها را به مباحث مالی محدود کرد.

به بیان دیگر، پرداخت حقوق ماهانه و برخورداری کارمندان از مزایا شغلی صرفا جز حقوق قانونی آن‌ها به شمار نمی‌رود.

مواردی مانند محیط آرام و امن، رفتار مناسب رئیس اداره یا سازمان مربوطه با کارکنان، امنیت شغلی و غیره میتواند جز حق و حقوق قانونی کارمند به شمار رود. 

شاید تا به حال با اصطلاح منشور حقوق کارکنان برخورد کرده باشید. هر کارمندی که در ارگان یا سازمان دولتی مشغول به کار است از حقوقی برخوردار است که این حقوق تحت عنوان « منشور حقوق کارمندان» شناخته می‌شود. 

مفاد منشور حقوق کارمندان

مفاد منشور حقوق کارمندان و کارکنان در دستگاه‌های اجرایی گوناگون با یکدیگر متفاوت است. از جمله مهم‌ترین مفاد و مواردی که تحت عنوان منشور حقوق کارمندان شناخته می‌شود، به شرح زیر است:

کارکنان در خصوص ارائه خدمات مطلوب و مفید حق دارند که در محیطی آرام و امن فعالیت کنند.

حق برخورداری از رفتار محترمانه از سوی مدیران و مشتریان سازمان را دارند.

در خصوص امنیت روحی و جسمی از حقوق مشخصی برخوردارند.

در انجام وظایف خود و در چارچوب قوانین، حق دارند از استقلال کاری برخوردار باشند.

از حق اظهار نظر، پیشنهاد و انتقاد در راستای بهبود مستمر کیفیت فعالیت‌های سازمان برخوردار هستند.

حق مشارکت در تصمیم‌سازی‌های سازمان در راستای تحقق رسالت و اهداف دارند.

دارای حق امنیت شغلی هستند.

درخصوص رسیدگی به مسائل و مشکلات شغلی‌شان از سوی مسئولان ارشد سازمان از حقوق لازم برخوردار هستند.  

حق استفاده از انواع مرخصی‌های استحقاقی سالانه، استعلاجی، و ساعتی را دارند. 

حق دارند در خصوص وکیل اداره کار تازه‌های مرتبط با فعالیت حرفه‌ایشان از آموزش‌های لازم بهره‌مند شوند. 

برخورداری از محیط آرام و امن جز یکی از اساسی‌ترین حقوق قانونی کارمندان به شمار می‌رود. زمانی که کارمند قصد همکاری با مجموعه کاری را دارد، می‌بایست در محیط کاملا آرام و امن به فعالیت مشغول باشد.

برخوردار مناسب سایر کارکنان و از همه مهم تر رفتار رئیس مجموعه یا اداره از دیگر حق و حقوق قانونی کارمندان به شمار می‌رود.

امنیت شغلی، رسیدگی و بررسی های کافی در خصوص مشکلات کارمندان از جمله مواردی است که کارمندان باید از آن بهره شوند.

بنابراین میتوان گفت که بعد از مباحث مالی مانند میزان حقوق و مزایا کاری می‌توان موارد فوق را جز حق و حقوق قانونی تمامی کارمندان به شمار آورد باید از آن برخوردار شوند.

بررسی مهم ترین حقوق قانونی کارمند

میزان دستمزد و حقوق ثابت ماهیانه

حقوق و دستمزد کارمند از جمله مهم‌ترین مسائل در هر نوع روابط کاری به شمار می‌رود. برای درک بهتر می‌توانید از مشاوره حقوقی اداره کار بهرمند شوید. میزان حقوق کارکنان دولت با توجه به شرایط و اوضاع اقتصادی تغییر می‌کند و به نوعی نمی توان حقوق فعلی یک کارمند را با سال های گذشته مقایسه کرد. 

کلیه کارمندان دولت به صورت ماهانه میزان حقوق ثابتی را دریافت می‌کنند که البته میزان آن در هر یک از دستگاه‌های اجرایی با یکدیگر متفاوت است. 

هر یک از دستگاه‌های دولتی بودجه خاص خود را دارند و بر اساس آن میزان حقوق کارمندان تعیین شده و در زمان مقرر که معمولا اواخر هر ماه است به آن‌ها پرداخت می گردد.

بازنشستگی

از دیگر حقوق قانونی که به کارمندان تعلق می‌گیرد، بازنشستگی است. زمانی که کارمند به سن قانونی بازنشستگی می‌رسد، بازنشسته خواهد شد و بعد از آن می‌بایست به صورت مستمر و ماهانه حقوق خود را دریافت کند. 

البته کارمندان بعد از بازنشستگی از یک سری حقوق و مزایا شغلی خود منصرف می شوند و کما فی سابق میزان دریافتی ماهانه خود را نخواهند داشت.

مرخصی سالیانه

مرخصی سالیانه حق قانونی هر کارمندی به شمار می رود و حداقل در سال می تواند به مدت 1 سال به مرخصی بروند. البته قانون مرخصی در ایران به درستی اجرا نمی‌شود و بسیاری از کارمندان این حق قانونی محروم هستند.

اغلب ارگان‌های دولتی با مرخصی کارمندان خود موافقت نمی‌کنند یا در صورت موافقت، کارمند می‌تواند صرفا چند روز محدودی به مرخصی برود. 

البته مواردی مانند مرخصی استحقاقی و استعلاجی و مرخصی زایمان نیز برای کارمندان در نظر گرفته شده است که می‌توانند از آن استفاده نمایند.