سیاست تنش‌زدایی نشان می‌دهد که قوه عاقله نظام بر بخش تندرو غلبه کرد

توافق ایران و عربستان پس از چند دور مذاکرات فشرده بالاخره نتیجه داد، اما نکات قابل توجهی نیز درون آن وجود دارد که بررسی آن‌ها می‌تواند تحلیل جدیدی از رویکردهای سیاست خارجی ایران ارائه دهد. در نخستین گام تغییر مرجع مذاکره کننده از وزارت خارجه به شورای عالی امنیت ملی و سپس احتمال مذاکرات ایران و غرب در پی این توافق با توجه به فروکش جنگ یمن می‌تواند دو عامل تعیین کننده در تغییرات آینده سیاست خارجی کشور باشد.
 

جهت بررسی موضوع فوق گفتگو کردیم با جلیل رحیمی جهان آبادی نماینده مجلس و عضو کمیسیون سیاست خارجی که در ادامه مشروح آنرا می‌خوانیم:

مذاکرات با عربستان تا چه حد تصمیمی در سطح کلان برای تغییر مسیر سیاست خارجی و تا چه حد یک پروژه در حوزه سیاست خارجی با فشار چین و کشورهای منطقه است؟
 
واقعیت امر این است که خاورمیانه شاهد تغییرات در توازن و ائتلاف‌هاست. عربستان سعودی کشوریست که روابط نزدیکی با آمریکا دارد اما در طول چند ماه اخیر شاهد سفر مسئولان چین به عربستان و قرارداد تجاری آن‌ها با اعراب بوده‌ایم. این پیام واضحی را به غرب ارسال کرده که معنای آن چنین است که غرب دیگر در خاورمیانه شریک مطمئنی تلقی نمی‌شود، چون در افغانستان و عراق نتوانستند به وعده‌های خود عمل کنند و افغانستان به راحتی بدست طالبان افتاد و عراق نیز هنوز درگیر بحران‌های پس از حمله آمریکاست. از طرف دیگر قدرت ایران موجب شده علیرغم فشار غربی‌ها کشورهای خاورمیانه به جمع‌بندی‌های جدید برسند. حاصل این وضعیت در رفتار غربی‌ها نیز خود را نشان داد و طی سفر گروسی مشخص شد که ناچارند با ایران همراهی بیشتری داشته باشند و از طرف دیگر بهبود رابطه ایران و عربستان پس از چند دور مذاکرات رخ داد. دقیقا در مورد عربستان باید ذکر کنم که پنج دور مذاکرات فشرده و مهم با وساطت کشورهایی مانند عراق و عمان بین ایران و عربستان انجام شد و دغدغه‌ها و اختلاف نظرها و ارزش‌ها بررسی شد. فراز و فرودها هم در روابط ما با عربستان به دلیل همین اختلافات بوده است اما دو طرف مدیریت خوب و عاقلانه‌ای داشته‌اند. می‌توان این بهبود رابطه بین ایران و عربستان را آغاز یک روند برای تنش‌زدایی با کشورهای عربی از جمله بحرین و مصر و اردن در نظر گرفت. ائتلاف جدیدی که ایران و عربستان و مصر در آن نقش داشته باشند می‌تواند یک همگرایی توازن منطقه‌ای را به نفع کشورهای اسلامی افزایش دهد و هم نفوذ اسرائیلی‌ها را در منطقه کاهش دهند و از طریق رابطه با چین اتکا به آمریکا را توازن ببخشند.

کنار گذاشتن دولت از مذاکرات با عربستان و محوریت یافتن شورای عالی امنیت ملی دارای چه پیام سیاسی برای داخل است؟

اینطور نیست! مذاکرات عربستان با کمک وزارتخانه در پنج نوبت در عراق و عمان انجام شد و آنچه شما دیدید خروجی نهایی این کار بود که آقای شمخانی به عنوان دبیر شورای امنیت ملی حضور پیدا کرد و کار انجام شد. اما اینکه چرا چین واسط شد علت این بود که چینی‌ها منافعی دارند که می‌خواهند با اعراب و ایران روابط مشخصی داشته باشند و نمی‌خواهند یکطرفه پروژه‌ها را انجام دهند. چینی‌ها تلاش زیادی کردند که گشایشی بین ایران و عربستان ایجاد شود و روابط را با دو طرف حفظ کنند. چین هم نقش خودش را مقابل نقش آمریکا در خاورمیانه نشان می‌دهد. درحالیکه آمریکا اختلافات را تشدید می‌کند تا از طریق آن نفوذ کند، چین این اختلافات را کاهش می‌دهد تا در شرایط ثبات بتواند روابط اقتصادی خود را با همه کشورهای منطقه انجام دهد. این دو استراتژی در خاورمیانه خودنمایی می‌کند. آمریکایی‌ها منفعت خود را در تنش می‌بینند تا ایران‌هراسی را دامن بزنند و نفوذ بیشتری در منطقه داشته باشند. این توافق یک تلاش برای رفتن به سوی سیاست خارجی متوازن است.

فروکش کردن احتمالی جنگ یمن و سوریه در پی این توافق تا چه حد زمینه‌ساز مذاکرات بعدی ایران و غرب خواهد شد؟

من فکر می‌کنم از این زاویه نباید به مسئله نگاه کرد چون مسئله یمنی‌ها مسئله داخلی این کشورهاست و ایران نمی‌خواهد موضوعات داخلی کشورها را به عنوان ابزار استفاده کند. اما این ائتلاف جدید در خاورمیانه و سیاست خارجی متوازن، غرب را مجبور خواهد کرد واقعیت‌های خاورمیانه را بر پایه واقع‌گرایی بیشتر بپذیرد. تحلیل غرب این است که خاورمیانه چاره‌ای جز متحد بودن با غرب ندارد، زمان شاه هم آمریکایی‌ها این نظر را داشتند که ایران چاره‌ای جز ارتباط با غرب ندارد وگرنه کمونیسم ایران را نابود می‌کند. اما با انقلاب اسلامی مشخص شد این تحلیل غلط است و اینطور نیست. اعراب نیز حالا به این نتیجه رسیده‌اند که اتکا به غرب مطمئن نیست. این اتحاد پیامی برای غرب دارد که غرب را در موضع برابری با ایران در مذاکرات می‌نشاند. مسائل حوثی‌ها و یمن و بحرین و سایر مسائل در منطقه عمدتا مسائل داخلی آن‌هاست.

بنظر من بهبود رابطه ایران و عربستان گره یمن و بحرین را نیز می‌تواند باز کند و در بهبود اوضاع عراق موثر باشد و حتی در زمینه پذیرش دوباره سوریه در جهان عرب موثر باشد. در بهبود رابطه با امارات و مصر اثر فوق‌العاده‌ای بگذارد. این‌ها نکاتی است که باید نتیجه آنرا در آینده دید.

 بنظر شما تمامی دولت و مجلس و بطور کلی حاکمیت موافق این توافق خواهد بود یا باز هم شاهد کارشکنی‌هایی مانند تجربه برجام در مجلس خواهیم بود؟

واقعیت امر این است که من نماینده تمام مجلس و دولت نیستم اما تحلیل من بر این است سیاست تنش‌زدایی که ایران در مقابل عربستان در پیش گرفته است نشان می‌دهد قوه عاقله نظام بر بخش تندرو غلبه می‌کند. ما و شما فراموش نکردیم که آتش زدن برجام و حمله به سفارت عربستان یک نوع هنر و انقلابی‌گری تلقی می‌شد اما الان احیای برجام و بازگشایی سفارت عربستان یک هنر و توانایی تلقی می‌شود. صرف نظر از اینکه چرا یک جریان این تحول قابل تقدیر را داشته است که به سمت سیاست خارجی با دیده عقلانی نگاه می‌کنند، ما از تنش‌زدایی با کشورهای منطقه و احیای برجام استقبال می‌کنیم و من به عنوان یک نماینده هیچوقت نگاه طیفی نداشته‌ام تا دولت از یک پیروزی استفاده سیاسی کند. ما از رئیس جمهور و وزارت خارجه نیز تشکر می‌کنیم بابت این تنش‌زدایی تا زیر سایه آرامش و عقلانیت، کشور را به سمت بهبود وضعیت سیاست خارجی و اقتصاد ببرد.