نگاهی به بیوگرافی و کارنامه سینمایی امیر نادری

سرویس فرهنگی مستقل‌آنلاین: امیر نادری 7 خرداد سال 1324 در آبادان به دنیا آمد. پدرش پیش از تولد او از دنیا رفت و مادرش را نیز در شش‌سالگی از دست داد. او همراه با برادر بزرگ‌ترش تحت سرپرستی خاله‌اش زندگی کرد. کارهایی مانند تخمه‌فروشی جلوی در سینما، کنترلچی سالن سینما و آپاراتچی سینما را در آبادان تجربه کرد. از ۱۲ سالگی با تماشای فیلم‌های خارجی در سینمای آبادان، به سینما و نمایش علاقه پیدا کرد و بعد در تئاتر حافظ آبادان نقش‌هایی کوتاه از بچه‌ها را بازی می‌کرد. وی دانش‌آموخته دبیرستان رازی آبادان است. با برادرش در تهران و در چند عکاس‌خانه کار کرد. آشنایی‌اش با علیرضا زرین‌دست پای او را به سینما باز کرد. کار در سینما را با عکاسی فیلم «قیصر»، «حسن‌کچل» و «پنجره» آغاز کرد. سال ۱۳۵۰ کار فیلم‌سازی‌اش را با نویسندگی و کارگردانی خداحافظ رفیق در ایران شروع کرد.

او از کارگردانان تأثیرگذار و مهم سینمای موج نو و معناگرای ایران است. امیر نادری از کودکی در سالن سینما و تئاتر مشغول به کار بود و با دیدن فیلم و نمایش، خواندن نقد فیلم و معاشرت با منتقدان، بدون تحصیلات سینمایی و به‌صورت تجربی وارد سینما شد. او ابتدا به‌عنوان عکاس در چند فیلم مهم سینمای ایران حضور یافت تا اینکه در سال ۱۳۵۰ اولین فیلمش خداحافظ رفیق را کارگردانی کرد. توجه جشنواره‌های جهانی با فیلم دونده و آب، باد، خاک به او جلب شد. دونده از سوی تعدادی از منتقدان در فهرست یکی از تأثیرگذارترین فیلم‌های ربع قرن اخیر معرفی شده است. فیلم بعدی امیر نادری «ماه» نام داشت، نادری گفته است بیست سال درباره موضوع این فیلم کار کرده و یک دلیل مهاجرت او از ایران به آمریکا، ساختن فیلم «ماه» بوده است. نادری برای فیلم وگاس: بر اساس یک داستان واقعی نامزد جایزه شیر طلایی از شصت و پنجمین جشنواره فیلم ونیز در سال ۲۰۰۸ شد و همچنین برای فیلم‌های دونده و آب، باد، خاک در سال‌های ۱۹۸۵ و ۱۹۸۹ برنده جایزه بالن طلایی جشنواره فیلم سه قاره نانت شد.

خداحافظ رفیق  (۱۳۵۰) ساخته امیر نادری

«خداحافظ رفیق» اولین ساخته امیر نادری است فیلمی با که با هزینه بسیار کم ساخته شد و به نظر بسیاری از منتقدان اولین فیلم ضد قصه در سینمای ایران است.  این فیلم درباره ناصر، جوان هفت‌خطی است که می‌خواهد آخرین دزدی زندگی‌اش را انجام دهد  و بعد از این کار دست بکشد. او با دو نفر از دوستانش به سرقت از یک جواهرفروشی دست می‌زند. خسرو پس از سرقت تصمیم می‌گیرد جواهرات را به‌تنهایی تصاحب کند...

تنگسیر (۱۳۵۲) ساخته امیر نادری

داستان بلند «تنگسیر» نوشته صادق چوبک شامل سیزده فصل است که می‌توان گفت تمام فصل‌های کتاب با حذف‌هایی کوتاه در فیلم امیر نادری به تصویر کشیده شده است. قهرمان اصلی که زار ممد نام دارد و در کتاب و فیلم در انجام یک کار مشخص به یک شیوه عمل می‌کند. تنگسیر به اهالی و ساکنان شهرستان تنگستان در استان بوشهر می‌گویند. زار ممد به دلایلی برای گرفتن طلبش از آقا علی وکیل، عبدالکریم حاج حمزه، ابول گنده رجب و شیخ ابوتراب برازجانی اقدام می‌کند. آن‌ها زار ممد را مسخره می‌کنند و می‌گویند که سرمایه‌اش در معامله نابود شده است. زار ممد تفنگ قدیمی و تبر زنگ‌زده‌اش را از زیر خاک بیرون می‌آورد و پس از خداحافظی از همسرش درصدد انتقام برمی‌آید. بهروز وثوقی نقش زار ممد را بازی می‌کند و نوری کسرایی، عنایت بخشی، جعفر والی از دیگر بازیگران این فیلم هستند.

ساز دهنی (۱۳۵۲) ساخته امیر نادری

عبدلو به دلیل بیماری اسهال از دارو خوردن فرار می‌کند تا آنجا که تمامی همسایه‌ها به تماشای او می‌نشینند در نهایت پدرش که روی کشتی کار می‌کرده از یک خارجی سازدهنی هدیه می‌گیرد و آن را به عبدلو می‌دهد تا داروهایش را بخورد. عبدلو به دلیل داشتن سازدهنی که هیچ‌کدام از بچه‌های بندر تا آن زمان سازدهنی ندیده‌اند، شروع به استفاده ابزاری از بچه‌ها می‌کند تا بتوانند با شمارش او از سازدهنی استفاده کنند. امیرو به این ساز شدیداً دل می‌بندد تا آنجا که حتی به عبدلو کولی می‌دهد تا بتواند از سازدهنی استفاده کند و در نهایت علیه عبدلو طغیان می‌کند. امیر نادری در سال ۵۲ سه فیلم تنگسیر، تنگنا و ساز دهنی را در فضاهای متفاوت ساخت که در هر سه فیلم در مورد مبارزه با ستم و ظلم است. سه فیلمی که هرکدام برنده با نامزد جوایز مختلفی در سطح جهانی و در تاریخ سینمای ایران ماندگار شده‌اند.

دونده (۱۳۶۳) ساخته امیر نادری

امیرو گویا خود کودکی امیر نادری است. نوجوان تنهایی که می‌خواهد به سرزمین‌ها دور برود. کودکی که تنها در یک کشتی به‌گل‌نشسته زندگی می‌کند است با جمع‌کردن آشغال‌ها و فروش بطری‌های خالی، فروش آب یخ، واکس زدن کفش فرنگی‌های در جنوب خرج زندگی‌اش را درمی‌آورد. برای یادگرفتن سواد خواندن و نوشتن به کلاس‌های شبانه می‌رود و صحنه پایانی فیلم از درخشان‌ترین صحنه‌های سینماست که امیرو در نبردی با دوستانش خودش را به خودش اثبات می‌کند و پیروز می‌شود. دونده اولین فیلم ایرانی ساخته‌شده پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ است که توجه جهان را متوجه سینمای ایران کرد. دونده را بسیاری از منتقدان یکی از تأثیرگذارترین فیلم‌های ربع قرن اخیر معرفی می‌کنند.

مهاجرت امیر نادری از ایران

توقیف فیلم آب، باد، خاک و دو فیلم مستند جستجو ۱ و جستجو ۲ در تصمیم نادری به مهاجرت از ایران، بی‌تأثیر نبوده اما او دلیل اصلی مهاجرتش را هدف همیشگی‌اش در ساخت فیلم، در خارج از ایران عنوان کرده است.

امیر نادری در پایان دهه شصت خورشیدی از ایران مهاجرت کرد و در ایالات‌متحده، ژاپن و ایتالیا فیلم ساخته است. او بعد از مهاجرات خودخواسته‌اش فیلم‌هایی چون «منهتن از روی شماره» (۱۹۹۳)، «ماراتن» (۲۰۰۲) را ساخت.

امیر نادری در مسیر زندگی و فیلم‌سازی‌اش وفادار به خود، جستجوگر و یک دوستدار واقعی سینما باقی مانده است. او هرگز به فیلم‌سازی تجاری روی نیاورد، اما فیلم‌های او در مهم‌ترین جشنواره‌های سینمایی جهان دیده شدند، جایزه گرفتند و به یکی از ارجاع‌های سینمایی سینمادوستان دنیا تبدیل شدند. نادری اکنون سینمای ژاپن را در ژاپن تدریس می‌کند.

فیلم‌‌های امیر نادری به‌عنوان کارگردان

• فانوس جادویی ۲۰۱۸
• کوه ۲۰۱۶
• ۶۰ ثانیه تنهایی در سال صفر ۲۰۱۱
• کات ۲۰۱۱
• وگاس: بر اساس یک داستان واقعی ۲۰۰۸
• دیوار صوتی ۲۰۰۵
• ماراتن ۲۰۰۲
• آ، ب، ث… منهتن ۱۹۹۷
• منهتن از روی شماره ۱۹۹۳
• برنده ۱۹۸۴
• آب، باد، خاک ۱۳۶۴
• دونده ۱۳۶۳
• جستجو ۲ ۱۳۶۰
• جستجو ۱ ۱۳۵۹
• ساخت ایران ۱۳۵۷
• مرثیه ۱۳۵۴
• انتظار ۱۳۵۳
• تنگسیر ۱۳۵۲
• ساز دهنی ۱۳۵۲
• تنگنا ۱۳۵۲
• خداحافظ رفیق ۱۳۵۰

فیلم‌‌های امیر نادری به‌عنوان عکاس

• رضا موتوری (مسعود کیمیایی) ۱۳۴۹
• حسن‌کچل (علی حاتمی) ۱۳۴۹
• قیصر (مسعود کیمیایی) ۱۳۴۸
• بیگانه بیا (مسعود کیمیایی) ۱۳۴۷

جوایز و افتخارات امیر نادری

• برنده جایزه بهترین کارگردانی برای فیلم‌های تنگنا و تنگسیر از ششمین جشنواره فیلم سپاس ۱۳۵۳
• برنده جایزه ویژه هیئت‌داوران برای فیلم انتظار از جشنواره فیلم کن ۱۹۷۴
• برنده جایزه پلاک طلای برای فیلم انتظار از جشنواره فیلم جزایر ویرجین ۱۹۷۵
• برنده جایزه بالن طلایی برای فیلم دونده از جشنواره فیلم سه قاره نانت ۱۹۸۵
• برنده جایزه منتقدان بین‌المللی برای فیلم دونده از جشنواره فیلم ملبورن ۱۹۸۷
• برنده جایزه بالن طلایی برای فیلم آب، باد، خاک از جشنواره فیلم سه قاره نانت ۱۹۸۹
• برنده جایزه ویژه هیئت‌داوران برای فیلم آب، باد، خاک از جشنواره فیلم سیدنی ۱۹۹۰
• برنده جایزه برای فیلم آب، باد، خاک از جشنواره فیلم جیفونی ۱۹۹۰
• برنده جایزه برای فیلم آب، باد، خاک از جشنواره فیلم فوکودا ۱۹۹۱
• برنده جایزه برنز برای فیلم آب، باد، خاک از جشنواره فیلم دمشق ۱۹۹۱
• برنده جایزه تورناژ برای فیلم آ، ب، ث... منهتن از جشنواره فیلم آوینیون ۱۹۹۷
• برنده جایزه منتقدان روبرتو روسلینی برای فیلم دیوار صوتی از جشنواره فیلم رم ۲۰۰۵
• برنده جایزه عصای سفید برای فیلم دیوار صوتی از جشنواره فیلم تورین ۲۰۰۵
• نامزد جایزه شیر طلایی برای فیلم وگاس: بر اساس یک داستان واقعی از شصت و پنجمین جشنواره فیلم ونیز ۲۰۰۸
• تقدیر ویژه انجمن جهانی کاتولیک برای فیلم وگاس: بر اساس یک داستان واقعی در جشنواره فیلم ونیز ۲۰۰۸
• برنده جایزه بهترین فیلم انجمن فیلم‌سازان جوان ایتالیا برای فیلم وگاس: بر اساس یک داستان واقعی از جشنواره فیلم ونیز ۲۰۰۸
• برنده جایزه فیلم‌ساز جوان برای فیلم وگاس: بر اساس یک داستان واقعی از انجمن سینما پاریس ۲۰۰۹
• اعطاء «نشان عالی هنر برای صلح» در هفتمین دوره جشنواره بین‌المللی هنر برای صلح، برای روایتگری عاشقانه در سینما ۱۳۹۸