اگر حادثه خاصی رخ ندهد، ترامپ انتخابات را خواهد باخت

پس از جلسه هفته گذشته شورای امنیت و عدم کامیابی ترامپ و پامپئو این سوال برای بسیاری از ناظرین سیاسی به وجود آمد که سناریو بعدی واشنگتن در تقابل با تهران چه خواهد بود؟ آیا ترامپ برای کسب مجدد رای حاضر خواهد بود بزرگترین چالش سیاست خارجی آمریکا را حل کند؟ از این رو و با هدف یافتن به این پاسخ و بررسی آینده برجام و روابط ایران و آمریکا با سید جلال ساداتیان دیپلمات سابق به گفتگو پرداختیم؛

تابستان ۲۰۲۰ چه ویژگی دارد که مجددا مباحث برجام و مذاکرات ایران و آمریکا مطرح شده است؟

چند اتّفاق صورت گرفته یا در حال صورت گرفتن است که مباحث مربوط به برجام را پررنگ‌تر از گذشته به صحنه کشانده است:

*اول: مهلت کوتاهی که تا زمان پایان ضرب‌الاجل تحریم تسلیحاتی در تاریخ ۲۷ مهرماه برابر با ۱۸ اکتبر سالجاری، بر طبق توافق برجام باقی مانده است. ایالات متحده آمریکا در صدد است که اقدامی انجام دهد که این محدودیت به طور نامحدود تمدید شود. از این رو براساس گزارشی که دبیر کل سازمان ملل به شورای امنیت داده است، آمریکا با توزیع پیش‌نویس قطعنامه‌ای خواستار تصویب آن شده بود، اما این جلسه که به طور مجازی برگزار شد و آقای دکتر ظریف وزیر خارجه ایران هم در تاریخ سه شنبه دهم تیر ماه در آن شرکت جست، با مخالفت ایران و استدلال‌های ایشان و همچنین نماینده چین به نتیجه نرسید.

*دوم- تلاش آمریکا برای فعال کردن مکانیزم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های ناشی از ۶ قطعنامه پیش از برجام است. قطعنامه‌های (1929،1835،1803،1747،1737 و1696) که 4 قطعنامه جنبه اجرائی داشته و کشورهای عضو سازمان ملل موظف به مشارکت در اجرای آن بوده‌اند. آمریکا در تلاش بود که با مشارکت سه کشور اروپائی موسوم به تروئیکا، (که عدم انجام تعهدات برجامی آن‌ها، ایران را وادار به ترک ۵ مرحله تعهدات هسته‌ای نموده بود) وارد تقابل مجدد با ایران گردد. اما با عدم موفقیت در این خواسته، در تلاش برآمد تا راسا این کار را انجام دهد که به دلیل خروج از برجام، تاکنون توفیقی حاصل نکرده است.

*سوم- انتخابات پیش روی ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر (اوائل آبانماه) است و آقای ترامپ بسیار تلاش می‌کند که رقیب دموکراتش، جو بایدن را عقب براند و برای بار دوم به کاخ سفید راه یابد، اما شرایط کرونائی و نیز اعتراضات گسترده ضدنژادپرستی در اغلب ایالت‌های آمریکا و حتی دیگر کشورهای دنیا، قوّت آقای ترامپ در فضای داخلی کشور را دچار چالش ساخته است. ترامپ در این دوره، با شعار "اولویت امریکا" یا “American First”، بسیاری از پیمان‌ها و تعهدات بین‌المللی و اصول اخلاقی را زیر پا نهاده، آمریکائی که بعد از جنگ دوم جهانی با ورود گسترده به صحنه جهانی به سوی جهانی سازی حرکت می‌کرد را به طرف کاهش تعهدات بین‌المللی و نوعی انزوا به پیش برده است، دچار چالش نموده و اغلب تحلیل‌گران بر این باورند که اگر حادثه خاصی رخ ندهد، ترامپ انتخابات را خواهد باخت. در نتیجه آقای ترامپ در تلاش است تا بتواند با فشار حداکثری بیشتر، ایران را پای میز مذاکره بکشاندو امتیازاتی به دست آورد تا برای تبلیغات انتخاباتی‌اش بهره لازم را برایش داشته باشد!   

در شرایط فعلی موضع اروپا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اتحادیه اروپائی، به ویژه سه کشور مشارکت کننده در مذاکرات و توافقات برجام، موسوم به تروئیکا، علیرغم نارضایتی از عملکرد تقابلی ایران با آنان، خواستار حفظ برجام هستند و تلاش می‌کنند از فروپاشی آن جلوگیری کنند. بیانیه‌های رهبران سه کشور در چند نوبت و همچنین تلاش‌های گسترده مسئول روابط خارجی آنان، خانم موگرینی، در راستای حفظ برجام انجام گرفت، لیکن اعتراض ایران این بوده و هست که شما (اروپائی‌ها) متعهد به انجام چند تعهد بر اساس مفاد توافقنامه برجام بوده‌اید، چرا به تعهدات خودتان عمل نکرده‌اید؟ ایران برای وادار ساختن آنان و مقابله با فشارهای آمریکا، طی پنج مرحله انجام برخی از تعهدات خود را تعلیق نمود.

این اقدامات با تهدید اروپائی‌ها به فعال‌سازی مکانیزم ماشه منتهی شد که متقابلا ایران تهدید نمود از NPT خارج خواهد شد. اروپائی‌ها تا حدودی این روند را متوقف ساختند، لیکن آمریکا همین امر را دستاویز قرار داد تا اروپا را به اجرای مکانیزم ماشه، یا احتمالا تصویب یک قطعنامه دیگر علیه ایران متقاعد سازد که در اجلاس اخیر شورای امنیت، اروپائی‌ها اعلام کردند که خواستار حفظ برجام هستند و در حقیقت با آمریکا همراهی لازم را نشان ندادند. هر چند برای حفظ فشار بر ایران، در آژانس بین المللی انرژی، پیشنهاد دهنده قطعنامه‌ای برای اجبار ایران به همکاری با بازرسان آژانس در دادن اجازه برای بازدید از دو سایتِ به تعبیر آنان مشکوک، همین اروپائی‌ها بودند.   

در صورت توافق ایران با ترامپ، آیا می‌توان پیش‌بینی‌هایی برای تعامل برد_ برد با رئیس جمهور دموکرات نیز داشت؟

اولا، آقای ترامپ بسیار به توافق با ایران و حتی در حد انداختن یک عکس یادگاری احتیاج دارد! توافق پشت پرده‌ای هم اگر صورت بگیرد، او افشا خواهد کرد، چون نیازمند تبلیغات توافق است و نه خود توافق. 

ثانیا، ترامپی که در شرایط موجود در حد التماس برای مذاکره با ایران توئیت می‌کند و می‌گوید که او پیروز انتخابات است و هزینه توافق با او برای ایران بسیار کمتر است! نشان داده که قابل اعتماد نیست. کسی که توافق متکی بر قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و تعهدات بین المللی آمریکا و حرف‌ها و تعهدات دولت قبل از خودش را به هیچ انگاشت و نادیده گرفت، از چه اعتباری برخوردار است که اگر وارد توافق جدیدی متکی بر حرف‌های خودش شد، به آن‌ها نیز وفادار بماند و عمل کند؟

و ثالثا، دموکرات‌ها و شخص آقای بایدن،  برای حفظ اعتبار و شخصیت خودشان و در واکنش به اقدامات ترامپ، اعلام کرده‌اند که در صورت پیروزی، به برجام بازخواهند گشت، هر چند آنان نیز ممکن است شروط جدیدی را اعلام کنند که برخی تعهدات جدید از ایران بگیرند. موضع هوشمندانه آقای ظریف در اجلاس مجازی روز سه‌شنبه شورای امنیت سازمان ملل متحد در اینکه بازگشت آمریکا به برجام، متضمن پرداخت خسارت به ایران بابت خسارات وارده برای خروج غیرقانونی از برجام و نیز فشار بر کشورهای دیگر برای همراهی با آمریکا در اجرای تهدیدات یکجانبه آمریکا علیه ایران خواهد بود. دموکرات‌ها هم به ناچار باید هزینه‌هایی را برای بازگشت بپردازند. 

چین و روسیه در برابر مذاکرات احتمالی یا توافق ایران و آمریکا چه موضعی دارند؟

چین و روسیه مثل هر کشور دیگری تابع منافع ملی خودشان هستند و تا مادامی که رابطه با ایران منافع آنان را تامین کند از برنامه‌ها و اهداف ایران حمایت می‌کنند.

در اجلاس اخیر شورای امنیت هر دو کشور، چین به نحو بهتری، از ایران و برجام دفاع کرده‌اند. شنیده شد چندی قبل چینی‌ها در قبال احتمال نزدیک شدن ایران به آمریکا هشدار داده بودند. جدای از صحت یا عدم آن، واقعیت آنست که چینی‌ها، خیز لازم را برای ارتقا به موقعیت ابرقدرت اول دنیا، برداشته‌اند و لذا از هر موقعیتی برای این منظور بهره‌برداری می کنند. ایران یکی از بهترین‌ها در تقابل با آمریکا و مقاومت در برابر زیاده‌خواهی‌های آمریکا و مورد رضایت چینی‌ها و روسیه است. از این رو فعلا از مواضع ایران در برجام حمایت می‌کنند.  

در حال حاضر حضور منطقه‌ای ایران را چگونه می‌بینید؟ اعم از عراق، سوریه، یمن

به تحریک اسرائیل و لابی پرنفوذ آنان در عرصه‌های مختلف رسانه‌ای، اقتصادی و سیاسی در داخل آمریکا و اروپا و دیگر کشورهای تحت نفوذ غرب، همه تلاش آمریکا، به‌ویژه با حضور کوشنر داماد ترامپ در درون خانواده و سیستم اداری وی، تقابل با نفوذ منطقه‌ای ایران بوده و هست همه تلاش خود را که در اغلب صحنه‌ها با عدم موفقیت همراه بوده، در جهت کاستن از میزان این نفوذ به کار برده است.

در عراق دولت عادل‌المهدی را با تظاهرات مردمی به سقوط کشاندند تا با دولت الکاظمی تعادل بهتری در روابط ایجاد شود.  عدم پرداخت نقدی بدهی‌های ایران از سوی دولت کاظمی و اعلام اینکه دارو و غذا به جای آن، به ایران می‌دهند، یکی از مظاهر تقابل تلقی شده است! موارد متعدد دیگری از تقابل دولت کاظمی با ایران و بازی در زمین آمریکا علیه ایران، مثل دستگیری فرماندهان حشد الشعبی، و تلاش برای خلع سلاح آنان وجود دارد که مجال پرداختن به آن‌ها در این مقال فذاهم نیست !

در سوریه، علیرغم تلاش‌های تحریک آمیز مثل حملات اسرائیل به مواضع حزب الله و ایران و نیز حفظ ادلب برای گروه‌های تروریستی و معارضین سوری و چالش‌ها با ترکیه و مواضع فرصت‌طلبانه روس‌ها، هنوز موقعیت ایران خوبست و به نظر می‌رسد که بشار اسد هنوز به ایران وفادار است و موقعیت ایران در سوریه دارای اهمیت است. 

در یمن، امارات با اختلافاتی که با عربستان پیدا کرده و عدم اعتماد به آمریکا و غرب تا حدودی مواضعش را نسبت به ایران تعدیل نموده است. عربستان، ولی هنوز به غلط امیدوار است که اتفاقی بیفتد تا موقعیت آن‌ها تقویت شود. موقعیت منطقه‌ای ایران، علیرغم فشارهای سنگین وارده به ایران، خوبست و ایران در راه تقویت این موقعیت می‌کوشد.   

در جناح‌های داخل ایران کدام جناح بیشتر مایل به توافق با آمریکاست؟ این جناح چقدر شانس در انتخابات ریاست جمهوری دارد؟

در همه طیف‌های دخیل در قدرت، هستند عقلائی که طرفدار گفتگو و بهره‌گیری از فرصت‌ها برای تعامل با همه قدرت‌های مطرح و ذی‌نفوذ در منطقه می‌باشند، اما در زمان و موقعیت‌های خاص و اینکه این مذاکرات توسط کدام جناح و طیف صورت بگیرد، با یکدیگر اختلاف نظر دارند.

مثلا اینکه آقای ترامپ، چون در موضع نیاز است، برخی معتقدند، حاضر است امتیاز بیشتری بدهد. در مقابل نظراتی وجود دارد که او را قابل اعتماد نمی‌داند، و معتقدند چون برجام حاصل دستاوردهای دموکرات‌ها بوده با سهولت بیشتر به آن بازگشته امتیازات بهتری برای ایران قائل خواهند شد!

به نظر می‌رسد جناح اصولگرا و طیف‌های مختلف درون آن‌ها با توجه به نفوذ نظامی‌ها، در تلاش جدی هستند تا فردی وابسته به خودشان بر سر کار بیاید تا هماهنگی همه قوا کامل گردد.

آیا مجلس را در مذاکرات احتمالی تاثیرگذار می‌دانید؟

با توجه به تغییرات وسیع در این مجلسی که اغلب نمایندگان منتخب جدید، فاقد تجربه لازم و سوابق در خور هستند، به نظر می‌رسد که در مقطع کنونی، این مجلس نتواند نقشی موثری ایفا کند. با توجه به تعجیلی که برای ساقط کردن دولت آقای روحانی دارند و حملات گسترده‌ای که علیه ایشان و وزرا و اعضای کابینه ایشان انجام می‌دهند، اینگونه تداعی می‌شود که نگاه آنان به دولت آینده است که برآمده از طیف خودشان باشد تا بتوانند نظرات خود را برای همه امور از جمله مذاکرات احتمالی با آمریکا اعمال کنند!

در نتیجه قدری تامل لازم است تا مشخص‌تر گردد که چه کسی از شانس بیشتر برخوردار است.

بنظر می‌رسد آقای رئیسی مجددا خود را برای این مهم آماده می‌سازد! 

آیا زمینه‌ی داخلی این مذاکره یا تعامل را فراهم شده می‌بینید؟

با توجه به موقعیت نه چندان مطلوب داخلی فعلی از سوئی، که جناح اکثریت مجلس برای اثبات خود، به حملات لفظی شدیدتر به دولت روی آورده و از سوی دیگر زمینه‌های داخلی نامطلوب ترامپ، بعید است شرایط مناسبی برای ورود به موقعیت گفتگو مهیا شود.  

شاید در شرایط یکپارچگی همه قوا با یکدیگر، بعد از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در آبانماه امسال و مردادماه سال آینده ایران (اگر انتخابات زود هنگامی شکل نگیرد!) اتخاذ تصمیم برای مذاکره امکان پذیرتر انجام شود.