پایان شورش واگنر یا آتش زیر خاکستر؟

گروه شبه‌نظامی «واگنر» یا همان ارتش خصوصی روس‌تبارها که بازوی عملیاتی ولادیمیر پوتین و ارتش روسیه برای پیشبرد جنگ در جبهه اوکراین محسوب می‌شدند، دست به یک شورش زده است.

فرمانده آن‌ها می‌خواهد وزیر دفاع و رئیس ستاد مشترک ارتش روسیه را اعدام کند تا به مجازات عمل خود برسند. گناه اعلام شده بالاترین مسئولان نظامی روسیه موشک‌باران مقر ارتش واگنرها در اوکراین است که یوگنی پریگوژین، رئیس گروه واگنر معتقد است به دستور آن‌ها صورت گرفته است، حمله‌ای که در آن تعداد زیادی از سربازان حقوق‌بگیر واگنر جان خود را از دست دادند.

ماجرا چگونه شروع شد؟

یوگنی پریگوژین پیش‌تر هم منتقد نوع اداره جنگ در اوکراین بود و این بار سلاح را نه به سمت خط مقدم اوکراین که به سمت خودی‌ها گرفته تا به اختلافات با روش خود پایان دهد. بر این اساس از جمعه شب حرکت سریع برای خارج شدن از اوکراین و تصرف شهرهای روسیه را آغاز کرد و هنوز آفتاب شنبه خیلی بالا نیامده بود که ستاد منطقه نظامی جنوب، اداره پلیس در بودیونوفسکی، سرپرست وزارت امور داخله، دفتر FSB و مدیریت شهری روستوف -نا-دونو را محاصره کرد. ساعتی بعد پریگوژین اعلام کرد؛ ما در فرماندهی روستوف هستیم. اماکن نظامی از جمله فرودگاه تحت کنترل ماست.

ساعت هنور به ظهر نرسیده بود که اعلام شد واگنرها پیشروی به سمت شهر ورونژ در میانه جغرافیایی روستوف و مسکو را به پایان رساندند و این شهر هم توسط آن‌ها به اشغال درآمد. دقایقی بعد رسانه‌های بین‌المللی گفتند؛ سطح مناطقی از خاک روسیه که توسط واگنر تصرف شده بیش از تمام سرزمین‌های گرفته شده در اوکراین توسط ارتش روسیه است.

در این حین اخباری هم مبنی بر سقوط هواپیمای ترابری ارتش روسیه توسط واگنرها که به گفته آن‌ها قصد حمله به خط زرهی واگنرها را داشت انعکاس یافت، اخباری که تایید شد.

واکنش پوتین چه بود؟

این اتفاق که در ابتدا به عنوان کودتای سیاسی و سپس به عنوان اقدام علیه ارتش روسیه نامیده شد واکنش تند ولادیمیر پوتین، رییس جمهور اقتدارطلب روسیه را به همراه داشت و او سربازان و گوش‌به‌فرمانان فرمانده واگنر را خائنین به کشور در زمان جنگ نامید که به سزای عمل خود خواهند رسید.

پوتین در سخنرانی خود که از رسانه‌ها پخش زنده شدند، این جملات را به زبان آورد؛ «شب گذشته [جمعه شب] با فرماندهان همه جهات صحبت کردم، نیروها قهرمانانه می‌جنگند. هر گونه درگیری باید در طول عملیات ویژه کنار گذاشته شود، سرنوشت مردم ما اکنون در حال تعیین شدن است. آنچه امروز با آن روبرو هستیم خیانت داخلی است. من به مبارزان «واگنر» هشدار می‌دهم در زمانی که روسیه با جنگ سختی روبرو است تسلیم ماجراجویی جنایتکارانه نشوند. شورش مسلحانه، خنجر از پشت است و ما از خود دفاع خواهیم کرد. خیانت‌کاران سزای کارشان را خواهند دید. نیروهای مسلح روسیه دستور لازم را برای خنثی کردن سازمان‌دهندگان شورش مسلحانه دریافت کردند. پاسخ ما به این شورش مسلحانه سخت خواهد بود.»

آیا مناسبات جهانی تغییر خواهد کرد؟

فارغ از آنچه در روسیه رخ می‌دهد، این کشور در اتخاذ مناسبات جهانی نقشی تعیین‌‌کننده دارد و به این دلیل بخش زیادی از جهان برای آنکه بدانند سرنوشت آینده آن‌ها چگونه خواهد شد چشم به عملیات واگنرها دارند. اوکراینی‌ها بیشترین استقبال را از این اختلاف سنگین داشتند و درگیری داخلی در روسیه را راهی برای پایان دادن به جنگ 16 ماهه این کشور علیه سرزمین خود می‌دانند.

دولت آمریکا هر چند اعلام کرده بیانیه نمی‌دهند اما لحظه به لحظه اتفاقات را دنبال می‌کند. بریتانیا خط خبری فعالی برای انتشار اخبار مثبت به نفع واگنرها و منفی علیه پوتین و دولت قانونی روسیه به راه انداخته است.

واکنش ایران 

در کشور ما هم چون متاسفانه مسائل خارجی بیش از مسائل داخلی بر چگونگی تعیین استراتژی‌های سیاسی آن موثر است، وقوع این وضعیت خاص در روسیه موضوعی کم‌اهمیت جلوه داده نشده است. رسانه‌ها و فضای مجازی این امر را هر دقیقه دنبال می‌کنند و از شوخی یا هشدار و یا برداشت‌های مبتنی بر داده‌ها استفاده می‌کنند تا این مسئله را به نفع آرزوهای قلبی خود تحلیل کنند.

در فضای مجازی کسی که به طنز نوشت؛ «سال ۲۰۲۱ ارتش روسیه دومین ارتش قدرتمند در دنیا بود، سال ۲۰۲۲ ارتش روسیه دومین ارتش قدرتمند در اوکراین بود و سال ۲۰۲۳ ارتش روسیه دومین ارتش قدرتمند در روسیه است!»

کاربر و فعال رسانه‌ای دیگر که منتسب به جریان فکری اصولگرایان است اما توئیت معناداری را منتشر و در آن گفته است: «ما یک بار جلوی سقوط دولت سوریه را به دلیل منافع کشور و ملتمان گرفتیم! اگر لازم باشد مانع سقوط دولت پوتین نیز خواهیم شد.»

اما اظهار نظر رسمی این گفته از ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه است که اعلام کرد: «رویداد اخیر در روسیه موضوع داخلی این کشور است و ایران از حاکمیت قانون در فدراسیون روسیه حمایت می‌کند.»

ولی واقعیت امر این است که تضعیف روسیه کنونی می‌تواند دو مسیر پیش روی کشورمان بگذارد؛ نخست اینکه به دلیل تضعیف ائتلافی با چین و روسیه دارد و از دست دادن قدرت روسیه در محافل بین‌المللی، ناگزیر باید در برخی موارد با غرب توافق کند، موضوعی که مایل با آن نیست. اما وقتی به دلیل رفع برخی از مشکلات حادث شده ناشی از قطع ارتباط با غرب به این نتیجه رسیده است که می‌تواند در خصوص مباحثی با آن‌ها به مذاکره بپردازند، در صورت کاستن از حمایت سیاسی روسیه، این گرایش بیشتر خواهد شد.

همچنین ممکن است روند اختلافات داخلی و گیر کردن بیشتر روسیه در باتلاق جنگ اوکراین، عاملی برای تقویت بیشتر چین شود و ایران برای باقی ماندن در ائتلاف یاد شده و ادامه سیاست کنونی باید روابط خود با چین را از آنچه در حاضر تجربه می‌شود بیشتر کند که به معنای پذیرفتن شروط جدیدتر و بیشتر چین است که نفع یا ضرر آن البته در شرایط کنونی قابل محاسبه نیست؛ ولی می‌دانیم احیای رابطه با عربستان یکی از شروطی است که چین برای هر دو کشور ایران و عربستان تعیین کرد تا بتواند سرمایه‌گذاری و حضور در منطقه خلیج فارس را محقق سازد. این احیای رابطه هر چند برای دو کشور دارای فوایدی بوده اما غیرمنطقی است که بپذیریم ایران و عربستان از تمام مطالبات خود دست کشیده‌اند تا طرف مقابل را راضی به احیای رابطه کنند.

جنگ داخلی در روسیه!

به هر حال، واقعیت موجود حرکت روسیه به سمت یک جنگ داخلی است که حتی اگر در چند روزه چه با مسالمت و چه با کشتار گسترده به پایان برسد، توانایی تضعیف روسیه را دارد و از این به بعد باید درباره تقسیم‌بندی ابرقدرت‌های جهان با وسواس بیشتری صحبت کرد.

در همین رابطه سخنگوی کرملین از مختومه شدن پرونده جنایی فرمانده واگنر خبر داد و گفت که او با ضمانت شخص ولادیمیر پوتین، به بلاروس می‌رود.

دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین گفت که پرونده جنایی علیه یوگنی پریگوژین، بنیانگذار گروه نظامی خصوصی واگنر خاتمه یافته و او تحت تضمین‌های ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، به بلاروس می‌رود.

پسکوف به خبرنگاران گفت: پرونده جنایی علیه پریگوژین مختومه خواهد شد و او به بلاروس می‌رود. اگر بپرسید که چه تضمینی وجود دارد که پریگوژین بتواند روسیه را به مقصد بلاروس ترک کند، باید بگویم که این حرف رئیس‌جمهوری روسیه است.

این سخنگو افزود که اعضای گروه واگنر که در رویدادهای امروز دست داشتند، با توجه به خدمات برجسته خود در طول عملیات نظامی روسیه در اوکراین، تحت پیگرد قانونی قرار نخواهند گرفت.

روز جمعه، سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) یک پرونده جنایی را به اتهام تحریک به شورش مسلحانه علیه پریگوژین آغاز کرد. این سازمان اطلاعاتی اعلام کرد که خطر تشدید تنش‌ها در خاک روسیه وجود داشته است.

اگرچه پوتین پیشتر گفته بود کسانی را که در این شورش شرکت کرده‌اند مجازات خواهد کرد، اما به گفته پسکوف، این توافق با پریگوژین برای اجتناب از رویارویی و خونریزی حاصل شده است.

به گزارش خبرگزاری نوووستی، پریگوژین و همه جنگجویانش مقر نظامی خود را در جنوب شهر روستوف-نا-دونو که قبلاً تصرف کرده بودند، تخلیه کرده‌اند.

سخنگوی کرملین همچنین گفت: احتمالاً از من خواهید پرسید که چرا به طور خاص رئیس جمهوری لوکاشنکو میانجی‌گری کرد. واقعیت این است که الکساندر گریگوریویچ (لوکاشنکو) شخصاً برای مدت طولانی با پریگوژین حدود ۲۰ سال آشنا بوده و این پیشنهاد شخصی او بود که با رئیس جمهور پوتین درباره آن توافق شد.