تولید «آلومینا» از باند جدید

این در حالی است که شرکت آلومینای ایران که تولیدکننده این ماده اولیه در کشور است، تنها با تولید ۲۳۵ هزار تن در سال فقط ۱۵ درصد از نیاز کشور را تامین می کند و بقیه آلومینای موردنیاز از کشورهای دیگری چون هند و استرالیا وارد می شود. اما آیا توانمندی تولیدی فراتر از این مقدار آلومینا در ایران وجود ندارد؟ آسیب شناسی ها نشان می هد هم اکنون که آمریکا در زمینه محدود کردن مناسبات تجاری کشور در تمام زمینه ها به ویژه صنعت آلومینیوم به وضع قوانین و مقررات سختگیرانه پرداخته، فرآیند تامین مواد اولیه و همچنین قطعات یدکی و پرداخت های مالی با مشکلات متعددی مواجه شده است.

تورج زارع، مدیرعامل شرکت «آلومینای ایران» معتقد است سرمایه گذاری و مشارکت برای افزایش تولید آلومینا در این شرکت (طرح تولید سالانه ۵۰۰هزار تن آلومینا از بوکسیت های کم عیار با استفاده از روش سینترینگ) به عنوان یکی از اساسی ترین راه های حل مشکل، مستلزم حمایت دولت است. چرا که توسعه کارخانه آلومینا موجب جلوگیری از خروج ارز از کشور یا کاهش آن خواهد شد. زارع در گفت وگویی به تشریح طرح های توسعه ای شرکت آلومینا پرداخت و در ادامه این گفت وگو از چشم انداز قدیمی ترین کارخانه تولید آلومینا ایران در سال های پیش رو گفت. او همچنین به چالش ها و تهدیداتی که در سال های اخیر بر سر راه شرکت آلومینا قرار گرفت اشاره کرد و کمبود نقدینگی و تعطیلی معدن تاش که یکی از ارزشمندترین ذخایر ماده بوکسیت را در دل خود جا داده را به عنوان دست اندازهای جدی در مسیر فعالیت این شرکت نام برد. در ادامه مشروح گفت وگو با مدیرعامل شرکت آلومینای ایران را می خوانید.

به عنوان سوال نخست بفرمایید هدف از تاسیس شرکت آلومینا در ایران چه بود و آیا این شرکت توانست مسیر موفقیت را طی کند؟

حضور صنعت آلومینیوم در ایران مصادف شد با تاسیس شرکت ایرالکو که بیش از ۵۰ سال قبل فعالیت خود را در حوزه آلومینیوم آغاز کرد. اما در آن زمان برای تهیه مواد اولیه آلومینیوم فکری نشده بود و نهایتا در این شرکت فلز و آلومینیوم تولید و آلومینا و سایر مواد اولیه موردنیاز برای تولید آلومینیوم از طریق واردات تامین می شد. به دلیل اینکه آلومینا استراتژیک ترین و مهمترین ماده مورد نیاز برای تولید آلومینیوم بوده، شرکت ایرالکو با هدف تولید آلومینا که ماده موردنیاز آن بوکسیت است، مطالعاتی را درخصوص مواد معدنی ایران آغاز کرد. ایرالکو قبل از سال های ۱۳۷۰ اقدامات اکتشافی بوکسیت را در منطقه جاجرم در دستورکار قرار داد و تقریبا به ذخیره ای بیش از ۱۰ میلیون تن دست یافت. این میزان بوکسیت کشف شده در حدی بود که یک واحد تولیدی آلومینا در منطقه جاجرم احداث شد و تمام فعالیت های آن از سوی شرکت ایرالکو مدیریت می شد.

اما نهایتا در سال ۱۳۷۰ مناقصه ای برگزار و مطالعاتی با هدف احداث کارخانه آلومینا انجام شد که بیشتر از سوی شرکت های ممتاز اروپایی انجام گرفت و در نهایت شرکت «تکنو اکسپورت» کشور چک برنده مناقصه شده و با چند شرکت برند دیگر مانند «خپوس»، «ژیار» و... مراحل تهیه اسناد یک تکنولوژی اروپایی به انجام رسید. تا اینکه در سال ۱۳۸۱ به دلیل اینکه شرکت «تکنو اکسپورت» نتوانست کارخانه را به ظرفیت مورد نظر برساند، از کار کنار کشید و این شرکت تقریبا با تولید ۱۰۰ هزار تن یعنی حدود ۴۰ درصد ظرفیت تولید شروع به کار کرد.

نهایتا مطالعات دیگری انجام شد و بالاخره شرکت NFC چین بخشی از فرآیند را اصلاح و تولید آلومینا را به تناژ بیش از ۲۰۰ هزار تن رساند و در ادامه تا ۲۵۰ هزار تن نیز پیش رفت که تقریبا متناسب با ظرفیت کارخانه جاجرم و متناسب با عیار معدنی بود. کارخانه جاجرم برای عیار ۴.۶۷ طراحی شده ، اما معادن بوکسیت در ۲۰ سال گذشته تقریبا تمام شده اند. به این دلیل که ما سالانه حدود یک میلیون تن بوکسیت برای تولید ۲۵۰ هزار تن آلومینا استخراج کرده ایم. در حال حاضر نیز ذخیره ای که اکتشاف شده بود، تقریبا استفاده شده و اکنون در خود جاجرم و استان هایی نظیر سمنان، یزد، کرمان و کهگیلویه و بویراحمد در زون زاگرس، مطالعات اکتشافی انجام می شود.

در مجموع شرکت آلومینا، تولید با ظرفیت ۲۵۰ هزار تنی را دنبال کرد و سالانه حدود ۲ هزار متر هم عملیات اکتشافی را در دستورکار داشت. اما در پایان سال ۱۳۹۳ که مصادف بود با شروع مدیریت بنده در این شرکت، مجددا مشکلات و چالش هایی در زمینه ذخیره سازی مشاهده شد.

در آن سال ها ذخیره قابل استخراج بوکسیت حدود ۵ تا ۶ میلیون تن بود، اما بروز چالش ذخیره سازی باعث شد اولویت در شرکت به سمت اکتشاف حرکت کند تا مناطقی که پتانسیل داشتند مورد بررسی بیشتری قرار گیرند. خوشبختانه مطالعات و اقدامات کارشناسی باعث شد سطح اکتشافات ما از ۲ الی ۳ هزار متر به ۱۵ تا ۲۰ هزار متر در سال افزایش یابد. در واقع سطح اکتشافات بین ۷ تا ۱۰ برابر افزایش یافت که این منجر به کشف ذخایر بوکسیت به بالای ۳۸ میلیون تن شد.

کارخانه آلومینا از زمان تاسیس تاکنون چه عملکردی از خود بجا گذاشته است؟

بعد از اینکه کارخانه آلومینا در سال ۱۳۸۱ فعالیت خود را آغاز کرد، علاوه بر چالش تامین مواد اولیه و بحث اکتشافات در برخی بخش ها به توسعه نیاز داشت. فرسودگی کارخانه به دلیل ۲۰ سال فعالیت می طلبید که برای خود کارخانه هم طرح های توسعه ای تعریف شود. در واقع بازتعریفی از بخش های مختلف به ویژه معدن صورت گرفت. ابتدا از میزان ذخیره بوکسیت اطمینان کسب شد، هر چند که ذخایر دیگر کیفیت سابق را نداشت. به هر حال هر چقدر اکتشافات عمق بیشتری پیدا کرد، کیفیت ذخایر معادن کاهشی شد. در حال حاضر عیار معدنی ما ۳.۷ است که تولید آلومینا با بوکسیت باکیفیت پایین تر، خود کار ارزشمندی است که در دوره تیم ما شکل گرفت. آمارها نشان می دهد تقریبا همان میزان تولید آلومینای که با عیار بیش از ۴ انجام می شد، در حال حاضر تقریبا هم این میزان تولید با عیار ۳.۷ همچنان ادامه دارد.

با این حال باید گفت با وجود اینکه کیفیت عیار مواد معدنی بوکسیت پایین آمده اما افق بهتری در حال ترسیم شدن است. زیرا بیشتر طرح های توسعه ای که در کارخانه آلومینا در حال انجام است حدودا تا ۶ ماه اول سال آینده به بهره برداری خواهند رسید. البته بخشی از این طرح ها به بهره برداری رسیده اند که توانسته ایم با وجود کیفیت پایین عیار بوکسیت، حجم تولید را همچنان حفظ کنیم و این در حالی است که اعتقاد دارم با طرح های توسعه ای که در کارخانه شروع خواهد شد، قطعا می توانیم با بوکسیت با عیار کمتر نیز، تولید در کارخانه آلومینا را رکورد بزنیم.

از سوی دیگر علاوه بر چالش و تهدیداتی مانند بوکسیت باکیفیت پایین، دست اندازهای دیگری نیز مانند افزایش سه برابری قیمت سود کاستیک برای کارخانه آلومینا به وجود آمد. این در حالی است که در مواقع بحرانی حتی میزان این افزایش به بیش از سه برابر رسید که چالش بزرگی از جهت قیمت تمام شده برای شرکت به شمار می رفت. اما خوشبختانه با وجود طرح های توسعه ای که در حال اجرا است، بخشی از چالش ها کنترل شده اند. به همین جهت شش ماهه دوم سال ۱۴۰۱ یک دوره طلایی برای شرکت آلومینای ایران خواهد بود تا بتوانیم تولید ماهانه و حتی سالانه را رکورد بزنیم، آن هم با بوکسیت هایی که کیفیت پایین تری نسبت به قبلی ها دارند.

به برخی از طرح های توسعه ای که در حوزه کارخانه آلومینا انجام شده است اشاره کردید. در حوزه معدن چه اقداماتی را در دستور کار دارید؟ آیا برای کشف مواد اولیه تولید آلومینا، به دنبال اکتشافات جدید هستید؟

در حوزه معدن، سعی شده معادن بخش خصوصی را راه اندازی کنیم. حدود ۵ سال است که روی این موضوع متمرکز هستیم. طبق بررسی های صورت گرفته، در حال حاضر ۷ معدن متعلق به بخش خصوصی در حال تولید بوکسیت هستند که سال به سال ظرفیت آنها نیز در حال افزایش است. شرکت آلومینا در این راستا یک رکورد را به ثبت رساند و امسال بیش از ۷۰ هزار تن بوکسیت موردنیاز خود را از معادن بخش خصوصی تامین کرده است. قطعا این آمار در سال های آینده افزایش خواهد یافت. با این اقدامات، چالش بزرگ شرکت آلومینا که همانا تامین ماده معدنی بوکسیت است، با خرید آن از بخش خصوصی برطرف خواهد شد.

اما اقدام دیگری که شرکت آلومینا در سال جاری انجام داد این بود که با افزایش قیمت سود کاستیک، به این نتیجه دست یافتیم که برای کاهش قیمت تمام شده ، بوکسیت هایی با کیفیت بسیار بالا را وارد کنیم. براین اساس، در مقاطعی از سال که قیمت سود کاستیک بالا است، حدود ۱۰ درصد از بوکسیت موردنیاز را وارد کرده و کیفیت خوراک را افزایش می دهیم که این اقدام از جهت اقتصادی به نفع شرکت آلومینا خواهد بود، زیرا هر چقدر کیفیت بوکسیت بالاتر باشد، سود کاستیک کمتری مصرف می شود. همچنین از ابتدای بهمن ماه امسال نیز کیفیت ۳.۷ عیار بوکسیت را با استفاده از بوکسیت های وارداتی به بیش از ۲/ ۴ افزایش داده ایم و قطعا از این جهت شاهد افزایش تولید آلومینا در کشور خواهیم بود.

یکی از اهدافی که شرکت آلومینا دنبال می کند تنوع در محصولات است. برای این هدف گذاری چه اقداماتی انجام داده اید؟

یکی از مهمترین برنامه ها در شرکت آلومینا، تنوع بخشیدن به محصولات تولیدی است. در حال حاضر علاوه بر تولید آلومینا، یک محصول میانی به نام هیدرات تولید می کنیم که بیشتر کارخانه های تولیدکننده شوینده ها، سالانه حدود ۳۰ هزار تن از این محصول را خریداری می کنند.

در حال حاضر یک محصول جدید را نیز به سبد تولیدی خود اضافه کرده ایم که امیدواریم تا پایان خردادماه این محصول را روانه بازار کنیم. این محصول جدید یک هیدرات ویژه است که به عنوان «کُندسوزکننده» در صنایع نفت و هر جایی که امکان آتش سوزی وجود داشته باشد مورد استفاده قرار می گیرد. هیدرات ویژه در لوله های پلی اتیلن، در کابل های برق یا تاسیساتی که مستقر می شوند و به عنوان کندسوز کننده مورد استفاده قرار می گیرند. این محصول با جذب اکسیژن، مکانیزم خاموشی آتش را انجام می دهد. هیدرات ویژه یک ماده خاص است که تنها در ۴ کشور دنیا تولید می شود. شرکت آلومینا، تولید این محصول را با دانش انحصاری خود انجام داده و نکته قابل توجه این است که ارزش افزوده آن ۴ برابر آلومینا است. در حقیقت با تولید این محصول می توان کشور را از واردات هیدرات ویژه بی نیاز کرد.

اما مهمترین اتفاقی که در شرکت آلومینا رخ داده، اضافه شدن و بهره برداری از پروژه آلومینیوم بوده که در انتهای سال ۱۳۹۷ وارد مدار تولید شده و تقریبا تمام شاخص های شرکت را دو برابر کرده است. به هر حال باید پذیرفت که دستیابی به تولید یک فلز، اتفاق بسیار ویژه ای برای شرکت آلومینا بوده، از این جهت که آلومینای تولید شده این کارخانه را تنها ۳ شرکت در ایران خریداری می کردند، اما اکنون با تبدیل شدن آلومینا به آلومینیوم، با مشتریان بیشتری در حوزه فلز آلومینیوم مواجه شده که این موضوع به لحاظ تامین نقدینگی به ما کمک شایانی کرده واز طرفی شرکت را در وضعیت بهتری قرار می دهد.

همانطور که اشاره کردید شرکت آلومینا در سال های گذشته اقدامات موثری در حوزه تولید و بخش معدن انجام داده است. به نظر شما چشم انداز این شرکت در سال آینده چه خواهد بود؟

تا پیش از اینکه شرکت سالکو وارد مدار شود، شرکت آلومینا تقریبا یک سوم نیاز کشور را در بخش آلومینا تامین می کرد. به این معنا که اگر نیاز کشور به آلومینا ۷۰۰ هزار تن است، شرکت آلومینا حدود ۲۵۰ هزار تن از این نیاز را تامین می کند. اما در حال حاضر و با ورود سالکو به بازار- البته اگر تمام دیگ ها با ظرفیت کامل کار کنند- سالانه به حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن آلومینا نیاز است که ما می توانیم یک ششم از این نیاز را تامین و مابقی را باید با واردات تهیه کنیم.

اما در چشم اندازی که برای شرکت دیده شده، هدف این است که تامین و تولید آلومینا را از یک ششم به یک دوم نیاز کشور برسانیم. به همین دلیل پروژه ای را روی بوکسیت های کم عیار که در حال حاضر در فرآیند تولید قابل استفاده نیستند طراحی کرده ایم. براساس این طرح و با استفاده از یک روش فرآوری به نام روش سینترینگ، این اقدام در آینده صورت خواهد گرفت. روش فعلی به کار گرفته شده در شرکت آلومینا، همان روشی است که به نام «روش بایر» در دنیا شهرت دارد.

امید می رود که پروژه بعدی شرکت آلومینا که پروژه ای بسیار بزرگی نیز هست و ظرفیت آن دوبرابر ظرفیت کارخانه ای موجود آلومینا ما خواهد بود، کمک کند که مجموعا تولید آلومینا در شرکت به ۷۵۰ هزار تن برسد تا بتوان از این طریق، نصف نیاز کشور به آلومینا را تامین کرد. برای اینکه بتوانیم چنین پروژه ای را انجام دهیم، تاکنون مطالعات امکان سنجی اولیه را پیش برده ایم که مسوولیت آن بر عهده شرکت NFC چین است. از همین رو مطالعات فاز دو این پروژه را آغاز کرده ایم. پس از این مطالعات، اسناد مناقصه تهیه شده و در نهایت یک مناقصه بین المللی را برگزار خواهیم کرد. این پروژه به بیش از ۸۰۰ میلیون یورو سرمایه گذاری نیاز دارد که در واقع یک پروژه ملی خواهد بود. از این رو با توجه به نیازی که ما به آلومینا داریم، این پروژه می تواند با کمک های دولت و بخش خصوصی انجام شود. این پروژه همچنین می تواند مزیت های خوبی را برای شرکت جاجرم به همراه داشته باشدکه به همین منظور بسیاری از زیرساخت های آن آماده است.

اما برای اینکه این پروژه به خوبی پیش برود، به یکسری زیرساخت نیاز است. به طور مثال در حوزه برق، در هر دو کارخانه جاجرم حدود ۹۰ مگاوات برق مصرف می شود که با اجرای کارخانه سینترینگ به حداقل ۴۰ مگاوات برق دیگر نیاز است. ضمن اینکه ما در بخش تولید فلز آلومینیوم، فعلا فاز یک را اجرا کرده ایم و فاز ۲ و ۳ این پروژه همچنان باقی مانده است. هدف نهایی کارخانه جاجرم، تولید ۱۲۰ هزار تن شمش آلومینیوم بوده که تاکنون ۴۰ هزار تن آن محقق شده است. طبق ارزیابی ها، احداث کارخانه تولید آلومینا به روش سینترینگ با ظرفیت ۵۰۰ هزار تنی به حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری نیاز دارد.

اما شرکت آلومینا برای اینکه بتواند برق این پروژه را تامین کند، طبق تفاهم نامه ای که بین وزارتخانه های صمت و نیرو منعقد شده است، ۱۶۰ مگاوات از برق موردنیاز را باید جاجرم احداث کند.

از سوی دیگر، تامین آب مساله ای دیگر شرکت آلومینای ایران است. ما در منطقه ای در حال مطالعه هستیم که پتانسیل احداث سد را داراست. اکنون وزارت نیرو سدی به نام «گلمندره» را در دست ساخت دارد و ما آب موردنیاز خود را از این سد تخصیص گرفته ایم و از سوی دیگر مطالعات انتقال آب به جاجرم را در دستورکار قرار داده ایم. در رابطه با گاز هم اگر ظرفیت فعلی ۲۰ هزار مترمکعب در ساعت است، بعد از اجرای پروژه سینترینگ این نیاز دوبرابر خواهد شد و به ۴۰ هزار مترمکعب بر ساعت خواهد رسید که در این راستا نیز اقداماتی را انجام داده ایم.

از طرح های توسعه ای آلومینا گفتیم. در ادامه لطفا از چالش ها و مشکلاتی که در حوزه معدن و شرکت آلومینا وجود دارد بگویید. آیا برای حل چالش ها پیشنهادی نیز دارید؟

واقعیت این است که در چند سال گذشته مشکلات بسیار زیادی در کشور وجود داشته که شرکت آلومینا نیز از آنها بی نصیب نبوده است. بزرگترین چالش بحث تحریم ها بوده است. در ساخت کارخانه آلومینا، نیازمند واردات بسیاری از تجهیزات بودیم، از جمله تجهیزات برق که در داخل کشور قابل ساخت نبود. توانستیم در زمان اعمال تحریم ها، بدون انتقال ارز و از طریق محصول و تهاتر آنها، پروسه تامین تجهیزات پروژه ها را انجام دهیم.

در فرصتی که وضعیت روابط خارجی بهبود پیدا کرد، ما توانستیم پروژه ها را به سرعت جمع بندی و به بهره برداری برسانیم. در حال حاضر در کشور بحث زیرساخت ها، بسیار مهم است زیرا طبق مشاهدات در تابستان ها کمبود برق ملموس است و در زمستان ها با کمبود گاز مواجه می شویم. این در حالی است که شرکت آلومینا برای ادامه مسیر توسعه ای خود به هر دو این منابع نیاز دارد و به آنها وابسته است.

بنابراین سعی کرده ایم در یکی دو سال اخیر، پروژه های توسعه ای کوچک تری در حوزه تامین برق انجام داده و به دنبال خرید ژنراتورهای گازی هستیم تا بتوانیم حداقل ۵ مگاوات برق به صورت پشتیبان در مجموعه داشته باشیم. از طرفی سعی کرده ایم تامین سوخت پشتیبان که مازوت است را در دستورکار قرار دهیم، سال گذشته از این حیث دچار مشکل شدیم. اما امسال به دلیل کسب تجربه، در تابستان توانستیم ذخیره سازی را انجام دهیم. یکی دیگر از چالش هایی که در چند وقت اخیر با آن درگیر بودیم، مشکلاتی است که در یکی از معادن باکیفیت این شرکت رخ داده است. متاسفانه معدن تاش که دارای ذخایر ارزشمند بوکسیت بوده، درگیر جریان سازی های منفی شده است. در حقیقت این معدن در حالی که طبق قانون معادن، برای آن پروانه معدن صادر شده، تعطیل شده است.

در واقع با ورود سیاسیون به این موضوع و اعتراض های تشکل های غیرذیصلاح، معدن بوکسیت تاش در حال حاضر غیرفعال بوده و یکی از دلایل واردات بوکسیت از ترکیه نیز تعطیلی این معدن است. در حال حاضر به دنبال حل و فصل این موضوع هستیم تا بتوانیم مردم شهرستان شاهرود را متقاعد کنیم که معدن کاری پاک بوده و آسیبی به محیط زیست نخواهد رساند.

در پایان باید به این نکته نیز اشاره کرد که با حمایت های شرکت ایمیدرو و همدلی که در شرکت آلومینا ایجاد شد، این مجموعه، در چند سال اخیر شرکت برتر از لحاظ «رشد سریع» شناخته شد و با برنامه ریزی هایی انجام شده، نه تنها شرکت آلومینا رشد منفی نداشته، بلکه در بسیاری از حوزه ها، زیرساخت هایی را ایجاد کرده و توانسته با وجود چالش ها و مشکلات، راه موفقیت را بهتر از همیشه طی کند.