سقوط آزاد قیمت نفت

روز دوشنبه با باز شدن بازارهای جهانی قیمت نفت آمریکا شروع به نزول کرد. این نزول تا پایان وقت کار بازارهای جهانی و نیویورک حدود ۳۰۰ درصد نسبت به قیمت‌های روز جمعه نزول کرد. 

این اتفاق بی‌سابقه در حالی رقم می‌خورد که دلیل اصلی آن کاهش شدید تقاضا به مواد اولیه و نفت به دلیل شیوع کروناست. هرچند فروش نفت در دنیا به شیوه فروش آتی (Future) است و این قیمت، قیمت تحویل نفت در ماه مه (ماه آینده) است. اما این قیمت گویای بسیاری از اتفاقات و تغییرات سیاسی و اقتصادی در ماه‌های آینده و حتی شاید در سال‌های آینده است. 

فرایند کاهش قیمت نفت فرایند چندان پیچیده‌ای نیست اما پیامدهای آن پیچیده است. فرایند تولید نفت از زمان شروع حفاری و استخراج یک فرایند پیوسته است. پیوسته بودن فرایند یعنی قابل متوقف کردن نیست چون هزینه راه‌اندازی برای استخراج خیلی بیش از انبار کردن یا نگهداری نفت خام است. 

در شرایط فعلی که نیاز به نفت خام کاهش پیدا کرده، تولید را نمی‌توان کاهش داد بنابراین منابع استخراج شده، انبار می‌شود یا در نفتکش‌های بزرگ ذخیره می‌شوند. در بدبینانه‌ترین و غیرمسولانه‌ترین شیوه نیز ممکن در طبیعت یا دریا رها می‌شود (که چنین امکانی در حال حاضر به هیچ وجه امکان ندارد). 

حال انبارها و نفتکش‌ها پر هستند و هزینه نگهداری آن‌ها سرسام آور است. بنابراین فروشنده نفت به خریداران نفت امکان ویژه (آفر) می‌دهد تا با قیمتی بسیار پایین و بدون هزینه حمل  نفت را خریداری کنند.

هرچند در اتفاق دوشنبه ۲۰ آپریل و منفی شدن قیمت تا ۴۰ دلار یعنی تولید کننده نفت به ازاری خرید هر بشکه چنین هزینه‌ای را به خریدار پرداخت می‌کند تا نفت خریداری شده را تخلیه کنند. 

تحولات نفتی در رقابت

نفت آمریکا یعنی وست تگزاس اینتر میدیت (WTI) یکی از شاخص‌ها و مقیاس‌هاس تعیین قیمت نفت است. اما در حالی که قیمت WTI منفی شده ولی برنت حدود ۲۰ دلار است؟ نفت برنت همان نفت سبک دریای شمال (نروژ) است که معیار جهانی است. وست تگزاس اینترمیدیت یا همان WTI نفت آمریکا است. 

اما یک نکته اساسی و تعیین کننده برای تولید و ذخیره نفت وجود دارد. هرچه تولیدکننده نفت در خشکی محصورتر باشد مشکل پرشدن ذخایر جدی‌تر است. 

به طور تاریخی WTI این مشکل را خیلی بیش‌تر داشته (محصور در خشکی است) و برای سال‌های سال نزدیک ۱۰ دلار ارزان‌تر از برنت فروخته می‌شده چون تنها مشتری‌اش پالایش‌گاه‌های داخلی آمریکا بودند. 

در حال حاضر نیز نفت برنت هنوز به ذخایر جهانی و کشتی‌ها دسترسی دارد ولی ذخایر WTI - که بیشتر در کوشین اوکلاهوما (مناطق مرکزی آمریکا) ذخیره می‌شود - پر شده است. 

هرچند که نفت برنت اصلی‌ترین مرجع قیمت‌گذاری نفت ایران و سبد اوپک است اما به هیچ‌وجه نمی‌توان این تأثیر را نادیده گرفت برنت. با این همه سقوط قیمت نفت آمریکا اتفاق بی‌سابقه تأثیر بسیار عمیقی بر خاورمیانه و تولیدکنندگان اوپک و حتی تحولات سیاسی این منطقه دارد. 

منفی شدن قیمت نفت آمریکا پس از شوک بزرگ نفتی ۱۹۷۳ که قیمت نفت از بشکه‌ای ۳ دلار به بشکه‌ای ۱۲ دلار جهش کرد مهمترین و اثرگذارترین اتفاق بر اقتصاد و سیاست دنیاست که مهمترین آن‌ها شوک  نفتی دوم در سال ۱۹۷۹ بود. 

هرچند شرایط رکود و نابسامانی‌های دوران کرونا و جنگ انرژی را با رکود بزرگ جهانی که در فاصله پایان جنگ جهانی اول (۱۹۱۸) تا شروع جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹) مقایسه می‌شود که بیش از سال طول کشید. 

این رکود حدود ۱۰ ساله نتیجه‌اش یک جنگ خانمانسوز ۶-۷ ساله شد که جغرافیای سیاسی و اقتصادی دنیا را تغییر داد و میلیون‌ها کشته به جا گذاشت. 

حال پس از گذشت بیش از ۹۰ سال از رکود بزرگ و اتفاق‌های پس از آن کرونا یکبار دیگر تاریخ را تکرار کرد. 

هرچند که پیش از کرونا ایران به دلیل تحریم‌های تحمیل شده شرایط برایش چندان نا آشنا نبود اما این اتفاق و پیامدهایش بهترین فرصت برای استفاده از شرایط و گسترش صنایع منفک از نفت و صادرات غیر نفتی است. اما باید دید اقتصادهای تک محصولی خاورمیانه چقدر تاب‌آوری برای جدایی از نفت دارند.  

شوخی‌های نفتی 

اتفاق سقوط قیمت نفت آمریکا یک اتفاق بسیار مهم در فضای اقتصادی و سیاسی  دنیاست اما در ایران بیش از هر زمان دیگری مورد توجه و شوخی‌های فضای مجازی قرار گرفت. شوخی‌هایی که بسیاری از آن‌ها ریشه در واقعیت دارد. 

برای مثال شوخی با قیمت بنزین که گفته می‌شود حالا باید ببینیم دولت با چه شیوه و ترفندی قیمت بنزین را دوباره و چند باره بالا می‌برد. 

یا وزارت نفت هم به دهندگان پیامک‌های تبلیغاتی و فرهنگ سازی (مانند وزارت بهداشت و ارتباطات و….) اضافه می‌شود.