منابع غیرواقعی بودجه و وابستگی بیشتر به نفت

گروه اقتصادی مستقل آنلاین/شیرین سعیدی

از ابتدای تقدیم لایحه بودجه 99 و شروع بررسی آن بیشتر کارشناسان به این نکته اشاره کردند که بودجه 99 دو اشکال بسیار مهم و اساسی دارد، منابع درآمدی برآورد غیرواقعی دارد و کسر بودجه از ابتدای تنظیم لایحه مشهود است (بودجه با کسری بسته شده است). ضمن اینکه کارشناسان تغییر مشخصی در نحوه تنظیم بودجه 98 با 99 مشاهده نکردند این در حالی‌ست قرار بر این بود، بودجه 99 با توجه به کاهش درآمد نفت و اقتصاد مقاومتی تنظیم شود.

اما گنجاندن دلار 4200 تومانی ارز در بودجه، برآورد فروش حدود 800 هزار بشکه نفت در روز و درآمدهای مالیاتی (که بخشی از آن حذف شد) نشان می‌دهد که بودجه 99 بدون تغییر مهمی نسبت به بودجه 98 تنظیم و تقدیم مجلس شده است. در همین باره مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی را تهیه کرده که نشان می‌دهد بودجه 99 دارای اشکالات اساسی و مهمی است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با تاکید بر اینکه لایحه بودجه 99 بدون اعمال اصلاحات ساختاری تهیه شده و دچار بیش‌برآوردی‌های قابل توجهی در حوزه منابع است، پیشنهاد داده، دولت رویکرد تنظیم لایحه بودجه 99 را اصلاح کند.

این گزارش توضیح می‌دهد: «در طول یک سال و نیم گذشته باوجود آنکه پیشنهادهای متعددی در دولت و مجلس برای اصلاح ساختار بودجه و مدیریت کسری بودجه مزمن دولت مطرح شده است، اما متأسفانه لایحه بودجه سال 1399 مشابه لایحه بودجه سال 1398 و بدون اعمال این اصلاحات ساختاری تهیه و به مجلس ارائه شده است.

دولت نیز طی سال‌جاری در مطالعات مختلفی ازجمله چارچوب اصلاحات ساختاری بودجه بسته پیشنهادی مناسبی برای اصلاحات بودجه تهیه کرده بود که اعمال آنها می‌توانست بودجه سال 1399 را متفاوت از چارچوب لایحه فعلی قرار دهد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد، به طور تقریبی اصلاح جدی در منابع و مصارف بودجه انجام نشده و لایحه بودجه سال 1399 مشابه لایحه بودجه سال 1398 تهیه شده و دچار بیش‌برآوردی‌های قابل توجهی در حوزه منابع است. بررسی کارشناسی لایحه بودجه حکایت از آن دارد که درواقع باوجود مطالعات کارشناسی خوبی که درحال حاضر برای اصلاحات ساختاری بودجه روی میز دولت و مجلس قرار دارد، در عمل توجه کافی به این پیشنهادات اصلاحی انجام نشده است. یکی از پیامدهای مهم این بی‌‌‌توجهی، حجم بالای بیش‌برآورد منابع در لایحه تقدیمی دولت بوده است».

پیشنهادهای بهینه

مرکز پژوهش های مجلس در ادامه، پیشنهادهای خود برای اصلاح لایحه بودجه 99 را ارائه داده که عبارتست از: «پیشنهاد اولیه مرکز پژوهش‌‌‌ها اصلاح رویکرد تنظیم لایحه توسط دولت است. شایان ذکر است با عنایت به آماده بودن بسته‌‌‌های اصلاحات ساختاری، لایحه اصلاحی می‌‌‌تواند به‌ سرعت تهیه و به مجلس ارسال شود. در صورت تأیید کلیات لایحه بودجه 1399 کل کشور توسط مجلس پیشنهاد می‌شود اصلاحاتی با کمک و همکاری مؤثر دولت انجام شود. این اصلاحات در سه حوزه منابع، مصارف و رابطه بودجه و نفت عبارتند از:

الف) اصلاحات در حوزه منابع   

حذف معافیت مالیات بر سودهای کلان سپرده‌‌‌های بانکی، تفکیک حساب‌های بانکی (شخصی و تجاری)، جلوگیری از فرار مالیاتی برخی از مشاغل، ساماندهی معافیت‌های مالیاتی، حذف مالیات بر ارزش‌افزوده مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، پلکانی کردن مالیات نقل‌‌وانتقال املاک با هدف اخذ مالیات از خانه‌های لوکس، مالیات بر مجموع درآمد، مالیات بر عایدی سرمایه (املاک و سهام)، مالیات بر ارزش زمین  (LVT)

ب) اصلاحات در حوزه مصارف

اجرای کامل و دقیق سیاست پرداخت به ذی‌نفع نهایی به‌منظور شناسایی و تفکیک هزینه‌های اجباری (ضروری) و غیراجباری (قابل تصمیم‌گیری) در بودجه،  کنترل هزینه‌های عمومی دولت با استفاده از سازوکار بازنگری هزینه‌ها، حذف موازی‌کاری بین دستگاه‌ها، مدیریت هزینه در معاملات دولت با بهره‌برداری کامل از سامانه ستاد

ج) بازآرایی نحوه استفاده از منابع نفتی در بودجه

در بخش «جمع بندی» این گزارش آمده است: «در طول یک سال و نیم گذشته پیشنهادهای متعددی در دولت و مجلس برای اصلاح ساختار بودجه و مدیریت کسری بودجه مزمن دولت مطرح شد. اما متأسفانه اصلاح جدی در منابع و مصارف بودجه انجام نشده و لایحه بودجه سال 1399 مشابه لایحه بودجه سال 1398 تهیه شده و دچار بیش‌برآوردی‌های قابل توجهی در حوزه منابع است. به عبارت بهتر می‌توان گفت، باوجود مطالعات کارشناسی ارزنده انجام شده، موضوع اصلاح ساختار بودجه در دولت عملکرد ضعیفی داشته است.

بررسی بودجه 99 نشان می‌دهد: «بودجه کل کشور حدود 19887 هزار میلیارد ریال پیش‌بینی شده که حدود یک چهارم آن را بودجه عمومی و سه‌چهارم آن را بودجه شرکتهای منابع بودجه عمومی کشور حدود 5638 هزار میلیارد ریال است که دولتی و بانکها تشکیل می‌دهد.

حدود 4846 هزار میلیارد ریال آن را منابع عمومی دولت و حدود 792 هزار میلیارد ریال آن را درآمدهای اختصاصی تشکیل می‌دهد. منابع عمومی دولت (4845 هزار میلیارد ریال) از سه جزء درآمدها (2610هزار میلیارد ریال) واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (988 هزار میلیارد ریال)  واگذاری دارایی‌های مالی (1247هزار میلیارد ریال) که بیشتر استقراض و فروش دارایی‌های مالی مانند سهام شرکتهاست، تشکیل شده است.»
این در حالی است که دیوان محاسبات در بررسی بودجه 98 و مقایسه آن با بودجه 99 نشان می‌دهد که این بودجه برخلاف ادعای دولت به جای 10 درصد، بیش از 20 درصد وابستگی به درآمدهای نفت دارد. این موضوع در گزارش عادل آذر رئیس دیوان محاسبات که به منظور توضیح وضعیت لایحه بودجه سال 99 و اصلاح ساختار آن به نمایندگان آمده است.    

در این گزارش آمده است: «دولت در لایحه بودجه مبلغ 45 هزار 499 میلیارد تومان تحت عنوان منابع حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی پیش‌بینی کرده است.

2800 میلیارد تومان تحت عنوان 3 درصد صادرات نفت خام، ‌میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی (سهم مناطق نفت خیز و استان‌های کمتر برخوردار) پیش‌بینی شد.

مبلغ 30206 میلیارد تومان تحت عنوان منابع حاصل از استفاده از صندوق توسعه ملی از جمله 16 واحد درصد از سهم صندوق در سال 99 وجود دارد.

همچنین25991 میلیارد تومان در تبصره 14 ماده واحده لایحه بودجه سال 99 تحت عنوان منابع حاصل از خوراک میعانات گازی به پتروشیمی‌ها مفروض شده است.

در لایحه بودجه سال 99 کل کشور در مجموع مجلس 104496 میلیارد تومان تحت عنوان منابع حاصل از صادرات نفت خام،‌ میعانات گازی،‌ خالص صادرات گاز طبیعی و فروش خوراک پتروشیمی پیش‌بینی شده است. به این ترتیب وابستگی واقعی بودجه به نفت بیش از 20 درصد است.»