وجود یک جریان بسیار قوی ضد توسعه اقتصادی در ایران/ اراده ای برای کاهش فرارمالیاتی وجود ندارد /حضور پررنگ اقتصاد سایه در کشور

مالیات در ایران همانند برخی از کشورهای درحال توسعه نتوانسته نقش خود را در اقتصاد به درستی ایفا کند و این مساله جدا از ناکارآمدی نظام مالیاتی، به وجود درآمدهای نفتی و نقش پررنگ آن در اقتصاد ایران بازمی‌گردد. فرار مالیاتی یکی از مسائل مهمی است که بسیاری از کشورها، بخصوص کشورهای در حال توسعه با آن درگیرند. در کشور ما نیز فرار مالیاتی مقوله تازه ای نیست و هر سال آمارهایی درباره فرار مالیاتی عنوان می شود که گاهی بزرگی آن غیر قابل باور است.چندی نیز پیش فرید موسوی نایب ریس اول کمیسیون اقتصادی مجلس در توئیتی نوشته بود: «12 نهاد و موسسه به نوعی مانع اجرای طرح جامع مالیاتی شده اند. » اما سوال اساسی اینجاست که طی سال های گذشته چه بسترهایی فراهم شده که اکنون سالانه رقمی حدود 60 هزارمیلیارد تومان فرار مالیاتی در کشور وجوددارد.

سوالی که بهمن آرمان اقتصاددان در گفت و گو با مستقل آنلاین به آن پاسخ داد. آرمان با اشاره به این که  فرار مالیاتی در کشوری مانند ایران متاثر از ساختار قدرت است،‌ عنوان کرد: در کشورهای پیشرفته صنعتی یا کشورهای تازه صنعتی شده مانند ترکیه تکنوکرات ها و تولیدکنندگان در ساختار قدرت حضور دارند در نتیجه  قوانین و مقرراتی هم که وضع می شود متناسب با حمایت از تولید است. عملا می توان گفت از اواخر دهه 60 خورشیدی به دنبال ارایه یک نظریه توسط اقتصاددان آمریکایی که برنده جایزه نوبل اقتصاد هم شد، یک تئوری جدید که شبیه نظریه «دیوید ریکاردو» نظریه پرداز اقتصادی بزرگ جهان است،‌در اقتصاد دنیا شکل گرفت.این تئوری جدید حمایت از بخش عرضه بود.یعنی حمایت از تولید. این سیاست از آن زمان تاکنون مورد استفاده قرار می گیرد.

نظریه حمایت از عرضه در امریکا و ترکیه

او دراین باره مثالی زد و گفت: اگر بخواهیم به سیاست های اقتصادی ترامپ نگاهی بیاندازیم می بینیم که تمام سیاست ها مانند وضع تعرفه بر روی واردات، مطرح کردن نظریه«نخست امریکا »و آثار این سیاست ها مانند کاهش شدید نرخ بیکاری ورساندن آن به پایین ترین میزان در 50 سال  اخیر آمریکا، رشد اقتصادی این کشور و تقویت دلار در بازارهای جهانی نشان دهنده اعمال این تئوری اقتصادی است. در ترکیه کسانی که اردوغان را بر مسند قدرت نگه داشته و از او حمایت می کنند، بخش خصوصی این کشور هستند. بخش خصوصی ترکیه در ساختار قدرت و در مراکز تصمیم گیری حضور دارند و قوانین و دستورالعمل ها به گونه ای  تعیین می شود که بتوانند حامی تولید،صادرات، سرمایه گذاری و مبادله مستقیم کالا و خدمات با سایر کشورها باشد.

آرمان با بیان این که ترکیه خودش را آماده کرده است تا بزرگترین فرودگاه جهان را در استانبول به بهره داری برساند، تصریح کرد: این موضوع نشان دهنده آن است که علی رغم سیاست های خارجی و نیز داخلی ترکیه که مبتنی بر دین اسلام بوده و اسلام نیز دارای قوانین و مقررات خاص خودش است و امکان ایجاد محدودیت هایی وجود دارد اما در نهایت برنامه بلندمدت این کشور ،تبادل کالا و خدمات با سایر کشورهاست.

اقتصاد سنتی و ایجاد نگرش منفی به تولید

این اقتصاددان با بیان این که متاسفانه در ایران این گونه نیست، توضیح داد: ایران یک اقتصاد نفتی مبتنی بر واردات قاچاق و دلالی دارد.مردم تمایل پیدا کرده اند به انجام کارهای دلالی و غیر مولد مانند خرید و فروش ملک،‌خرید و فروش کالا و یا پدیده ای که اخیرا تحت عنوان بیت کوین مطرح شده است، روی بیاورند. بنابراین در ساختار قدرت ایران به ویژه بعد از انقلاب،‌اقتصاد سنتی ایران در دستور کارقرار گرفت . طرفداران اقتصاد سنتی که در حزب موتلفه خودشان را نشان دادند و بسیاری از عناصر ضد توسعه ای ایران هم در همین مجموعه حرکت می کنند، قوانین ومقررات را به گونه ای تدوین می کنند که نتیجه آن نگرش منفی به تولید است .متاسفانه اکنون این تفکر بین سرمایه داران وجوددارد کسانی که عقل اقتصادی داشته باشند وارد کارهای تولیدی نمی شوند. بنابراین نه تنها فرارهای مالیاتی گسترده شکل می گیرد ، بلکه فساد گسترده مالی ،‌اخلاقی و خروج سرمایه از کشور رخ می دهد.

 شاید برای عده ای این مطلب تازه باشد ،خانه هایی که تبلیغات خرید آن در گرجستان و به ویژه ترکیه از تلویزیون های ماهواره ای پخش می شود ،توسط شرکت های ایرانی ساخته می شود زیرا دولت ترکیه به آن ها زمین رایگان و وام های کم بهره با دوره بازپرداخت طولانی می دهد وآن ها به جای این که در ایران سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال کنند در کشورهای دیگر این کار را انجام می دهند.

حضور پررنگ اقتصاد سایه در ایران

او ادامه داد: در چنین ساختار قدرتی که حافظ منافع گروهی دلال، قاچاقی و واردکننده است، تولید نمی تواند جایگاهی داشته باشد. به همین دلیل شاهد فرار مالیاتی در کشورهستیم.  فرار مالیاتی در بین دریافت کنندگان خدمات و تسهیلات دولتی بسیار بالاست و بر عکس شاهد هستیم مالیات از کسانی دریافت می شود که اصولا نباید گرفته شود .مثلا مالیات حقوق بگیران قبل از این که حقوق خود را دریافت کنند از مبلغ حقوقشان کسر می شود. همچنین تولیدکنندگان قبل از این که به سود برسند بر اساس برآوردها ماهانه باید مالیات خود را پرداخت کنند.اما کسانی که میلیاردها میلیارد تومان پول جا به جا می کنند نه دیده می شوند و نه مشمول مالیات زیرا چیزی در علم اقتصاد وجود دارد که به آن اقتصاد سایه گفته می شود. این اقتصاد سایه غیر مولد در ایران بسیار فعال و مورد حمایت است.

این اقتصاددان اعتقاد دارد که یک جریان بسیار قوی ضد توسعه اقتصادی در ایران وجود دارد که مشخص نیست این سیاست از درون کشور سرچشمه می گیرد یا عواملی از خارج،  ایران صنعتی و توسعه یافته را برای منطقه مضر می دانند.او دراین باره گفت: به همین دلیل است که می بینیم کالاهایی که با ارز 4هزار و 200 تومانی وارد می شوند به استناد آخرین اظهار نظر وزیر کار و امور اجتماعی با دلار 14 هزار تومانی فروخته می شوند. برای مثال قیمت خرید شکر از کارخانه های تولیدکننده شکر 3 هزار و 200 تومان است در حالی که قیمت این محصول در بازار حدود 5 هزار تومان است یعنی دراین فاصله درآمدهای کلانی  وجود دارد که ناپیدا هستند و در نهایت مشمول پرداخت مالیات نمی شوند.

عزم و اراده ای برای کاهش فرارمالیاتی وجود ندارد

این اقتصاددان در پاسخ به این که با چه اهرمی می توان فرارهای مالیاتی را به حداقل رساند، پاسخ داد: رفع این معضل نیاز به عزم و اراده و تصمیم حاکمیتی دارد که اکنون وجود ندارد. ادامه وضع موجود، آمار بالای بیکاری ،فسادهای مالی گسترده ،عدم شفافیت اقتصادی و عوارض ناشی از آن مانند اعتیاد، تن فروشی و دیگر آسیب های اجتماعی متاثر از سیاست های ضد توسعه ای است که در ایران وجود دارد و باید در شورای عالی امنیت ملی مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین تا زمانی که این «باید» برای حاکمیت مسجل نشود امکان جلوگیری از فرار مالیاتی به وجود نمی آید.

افزایش 6 برابری سرمایه گذاری مجدد از طریق بورس در سال گذشته

او در این باره مثالی زد و گفت: سال گذشته انجمن پیشکسوتان بازار سرمایه نامه ای به مقام های ذی ربط ارسال کرد مبنی براین که سود اختصاص داده شده به افزایش سرمایه یا سرمایه گذاری مجدد همانند سایر کشورها اخذ نشده و در واقع از مالیات معاف شوند. دولت موافقت کرد تا برای یک سال این معافیت مالیاتی را اجرا کند. در همین یک سال این مصوبه دولت باعث شد میزان سرمایه گذاری مجدد یا تجهیز منابع از طریق بورس 6 برابر شود. همچنین مصوبه مذکور باعث شد بزرگترین بنگاه اقتصاد ایران پس از شرکت نفت یعنی شرکت فولاد مبارکه ،درآمدی بالغ 5 هزار میلیارد ریالکسب کند. این مصوبه درسال جاری تمدید نشد و وزیر اقتصاد و مسوولان کشور اعتقادی به این مساله ندارندکه تولید باید موردحمایت قرار گیرد. در نهایت هدف اصلی در ایران کسب درآمد مالیاتی از همه بخش های اقتصادی است.