تولیدکننده‌ها هنوز شیوه قیمت‌گذاری را نمی‌دانند

گروه اقتصادی مستقل آنلاین- شیرین سعیدی: قیمت‌گذاری برای کالاهای خاص به خصوص کالاهایی که حق انحصار تولید آن (به طور طبیعی یا غیرطبیعی) در اختیار منطقه یا قشر خاصی باشد تا حدود زیادی مشکل است. مشکل از این جهت که دخالت برای تنظیم در آن کار آسانی نیست و میزان عرضه و تقاضایش هم به راحتی قابل تغییر و به اصطلاح دست‌کاری است.

البته نهاد سیاست‌گذار بخش کشاورزی (وزارت جهاد کشاورزی) تا به امروز تلاش‌هایی انجام داده اما در مورد کالاهایی مانند پسته یا زعفران که هم بازار خوب داخلی دارند و هم می‌توانند پایه ارزی آوری برای کشور باشند، تا حدود زیادی این مشکل همچنان وجود دارد و قیمت‌گذاری برای آن و عرضه مناسب با چالش‌های زیادی همراه است.

یکی از راهکارهایی که برای سامان دادن قیمت چنین کالاهایی از جمله پسته و زعفران  پیشنهاد داده شد عرضه در بورس کالاست. البته این راهکار بیشتر برای کنترل قیمت است اما در مورد برنامه کشت و حمایت واقعی و صحیح از تولید کننده این کالاها هنوز راه زیادی در پیش است. هفته گذشته پسته به شیوه معاملات آتی، برای اولین بار در بورس عرضه شد. در این عرضه چهار نوع پسته، پسته فندقی ناخندان، کله قوچی ناخندان، فندقی معمولی خندان و کله قوچی خندان عرضه شد. خود این عرضه یک گام مهم در جهت شفافیت بازار و قیمت‌گذاری بود اما اینکه تا چه اندازه تولیدکنندگان اصلی این محصول با روند و شیوه عرضه کالا در بورس آشنا هستند یا حتی به آن اعتماد داشته و آن را قبول دارند موضوع دیگری است. همین نکته باعث شده قیمت‌گذاری و برنامه تولید برای این کالا همچنان با مشکل مواجه باشد. 

بورس کالا به خصوص کالای کشاورزی یکی از قدیمی‌ترین نوع بورس‌هاست. هرچند که تا عرضه تمامی (یا بیشتر) کالاهای کشاورزی زمان زیادی پیش روست اما تا این لحظه بیشتر کالای مهم و استراتژیک و اساسی گندم، جو، برنج، ذرت، شکر، زعفران و حتی پسته قابلیت عرضه در بورس را دارند هرچند بورس کالا به عنوان مرجع قیمت‌گذاری برای چنین کالاهایی مرجعیت کامل ندارد. متاسفانه نداشتن برنامه کشت یا شیوه صحیح حمایت از کشاورزان و باغدارن همیشه مشکل میزان تولید و قیمت محصول را به دنبال داشته است.

بازدارنده، کارمزد

یکی از مهمترین اتفاق‌های بازار پسته عرضه این کالا در بورس کالا بوده است. با همه مزایایی که این اتفاق دارد بخش تولید تا حدود بسیار زیادی با این رویداد هماهنگ نیست و از زوایای مختلف آن یا اطلاع ندارد یا پاسخ درستی دریافت نکرده است. نوید ارجمند عضو هیات امنای انجمن پسته ایران است و هم زمان باغدار پسته نیز هست. او از وجود بورس پسته و حواشی آن تا حدودی اطلاع دارد اما بنا به گفته خودش دلایل زیادی دارد که به این اتفاق چندان خوش‌بین نباشد. او در این مورد می‌گوید: تاسیس و افتتاح بورس پسته یک اتفاق مثبت است اما از دید فعالان پسته به نظر می‌رسد که راه‌اندازی آن کمی زود است و نیاز به کارشناسی بیشتری داشت، به همین دلیل ممکن است به نتیجه مطلوب نرسد.

او اضافه می‌کند: نخستین قدم برای فروش هر کالایی قیمت‌گذاری است. برای تاسیس بورس پسته بهترین کار این بود که به بازار سنتی پسته در تهران و کرمان مراجعه می‌کردند. با تاجران اصلی این کالا، حق‌العمل‌کاران، حتی با باربران این بخش صحبت می‌کردند تا الگوی مناسب این بازار را به دست بیاورند.

عضو هیات امنای انجمن پسته ایران بااشاره به اینکه بازار پسته با حجم تولید کنونی با الگوی بورس چندان همخوانی ندارد، توضیح می‌دهد: این موضوع بیشتر در مورد قوانین، کد گذاری و سیستم‌های عرضه در بورس کالا صدق می‌کند. بازار کالایی مانند پسته با دیگر کالاها متفاوت است و برخی از قواعد آن مانند کارمزدها به طور کامل بازدارنده است.

ارجمند با اشاره به اینکه زمان انبار کردن و خرید پسته اخر سال بوده و کشاورز کم پول است و باید برای سال آینده هم مراقبت از باغش آماده شود، می‌گوید: هزینه کل سال برای زندگی پس‌انداز کند، حالا اگر بخواهد محصولش را در بورس کالا عرضه کند، باید پولی را به عنوان تضمین تودیع کند. این مقدار با توجه به حجم و نوع محصول متفاوت است بنابراین دست کشاورز را به طور کامل می‌بندد.

او اضافه می‌کند: بازار سنتی پسته بیش از 150 سال است که کارکرد خودش را دارد و کمابیش موفق هم بوده حالا بخشی به نام بورس کالا آمده، این بازار چه سود یا نقطه مثبتی را به فروشنده (باغدار به طور معمول)، خریدار و صادرکننده می‌دهد که طرفین راغب به معامله در فضای بورس کالا شوند.

این باغدار مشکل قیمت‌گذاری و عرضه پسته را فقط آنچه که گفته شد نمی‌داند. او دراین باره توضیح می‌دهد: در کنار همه این دافعه‌ها در نظر داشته باشید یک باغدار اگر بخواهد باغش را به روز نگه دارد و هرسال به طور متوسط باید نزدیک به دو سوم درآمد را دوبار برای باغ هزینه کند. به طور متوسط مخارج به عمل آوردن یک تن محصول 50 درصد درآمد از همان یک تن است.

او اضافه می‌کند: در شیوه فروش سنتی به طور معمول فروش به یک سوم است. یعنی یک سوم قبل از برداشت محصول زمانی که نوز میوه روی شاخه است. یک سوم در حین برداش محصول و یک سوم باقی مانده پس از برداشت و جمع‌آوری محصول است. بنابراین موضوع انبار کردن کالا و تحویل آن به نوعی قابل حل است. اما شیوه فروش در بورس به لحاظ صرفه اقتصادی و هزینه‌ها صرفه در عرضه با تناژ بالاتر است، این کالا باید در جایی انبار شود.

ارجمند می‌گوید: بنابراین شیوه فروش در بورس برای کشاورزی که مشتری نقد را دارد خیلی سخت است که تصمیم‌گیری کند، کل کالا را انبار کرده بعد بفروشد. این را نیز در نظر داشته باشید که شاید انبارهایی که بورس کالا برای نگهداری کالا شناخته شده باشد ولی هزینه‌های آن و نسلی که امروز هنوز به باغداری پسته مشغول است قابل اعتماد نیست.

هزینه متوسط تولید، 50 درصد درآمد

یکی از دلایلی که برخی کشاورزان برای عرضه پسته در بورس تمایلی نشان نمی‌دهند، حجم کم تولید و کوچک بودن مقیاس تولیداتشان است. محمد مهدی امیری باغداری است که عضو انجمن پسته ایران است و معتقد است فروش در بورس برای بیشتر باغداران پسته به خصوص در استان کرمان، جنبه یک کالای لوکس را دارد. او در مورد این نظرش توضیح می‌دهد: ممکن است خوب باشد اما برای آنها کاربردی چندانی ندارد. برای باغداری مانند من که باغ بزرگ یا چندین هکتاری ندارد، فروش در بورس کالا با همه ضوابط و کارهای اداری و... سودی ندارد و فقط هزینه‌هایم را بالا می‌برد. بیشتر مالکین در کرمان نیز مالکین عمده و بزرگ نیستند.

امیری با اشاره به اینکه برای فروش در بورس حجم بالاتر صرفه اقتصادی دارد. اما برداشت محصول پسته هر قدر محاسبه شده باشد بازهم دقیق نیست، چراکه شکوفه پسته دو ساله است می‌گوید: به طور متوسط از هر هکتار باغ پسته در حالت معمول حدود 10 تن پسته تر (بدون جداسازی و...) برداشت می‌شود و به طور میانگین از هر سه کیلو پسته تر یک کیلو پسته خشک حاصل می‌شود.

او اضافه می‌کند: سال گذشته به دلیل کم‌آبی و... از هر هکتار فقط 10 کیلو برداشت شد. اما سال گذشته که فروردین گرما زد شکوفه‌ها رشد کاذب داشت و برای امسال حدود 15 تن برداشت می‌شود. با این شرایط برداشت محصول متغیر به شدت تحت تاثیر عوامل غیرکنترلی است.

این عضو انجمن پسته ایران با اشاره به اینکه به این موضوع فکر کنید که چند باغدار می‌توانند با بورس و اینترنت و عدد و رقم و پیچیدگی اداری بورس کار کنند، می‌گوید: از همه این اتفاقات که بگذریم هزینه نگهداری و عمل آوری محصول با توجه رشد روزافزون هزینه‌های عمومی باید نقد در اختیار باغدار باشد و به طور متوسط هزینه عمل‌آوری پسته از ابتدا تا انتها و حمل و انبارداری حدود 40 تا 50 میلیون تومان است.

انبار کالا، دور از دسترس

قیمت کالا و کیفیت مهمترین عوامل موثر در تقاضا برای یک کالا و عرضه آن است. به خصوص در بخش صادرات که به نوعی تثبیت یا پیش‌بینی قیمت درست می‌تواند قدرت رقابت برای عرضه‌کننده‌ها افزایش دهد. عباس اسدی صادرکننده و بنکدار پسته است. او معتقد است که برای عرضه پسته در بورس کالا در ظاهر مشکل خاصی وجود ندارد و شیوه درستی نیز هست اما چند اشکال مهم دارد. او توضیح می‌دهد: نخستین مشکل آن است که توضیح خیلی واضح یا درستی در مورد شیوه کار و عملکردش برای داده نشد، چون فروشنده اصلی باغدار است. مشکل دیگر وجود کارمزد بالا برای معامله است، ضمن اینکه انبار مورد اعتماد و تایید شده بورس در مرکز استان نسیت بلکه در تهران است! و به احتمال زیاد هزینه حمل هم با فروشنده است. به این نکته هم توجه داشته باشید که در اینجا همه چیز بر اساس اعتماد نانوشته بین افراد اشت.

او اضافه می‌کند: ما به عنوان صادر کننده، انبار برای نگهداری کالا داریم عده‌ای از افراد هم کالایشان را برای فروش به شیوه امانی در انبار به امانت می‌گذارند. انبار در نزدیکترین محل به فروشنده است. در سیرجان حدود 7 یا 8 نفر انبار دارند و همه فعالان پسته همدیگر را می‌شناسند.

اسدی مهمترین چالش را قیمت‌گذاری انواع پسته می‌داند که هنوز مشخص نیست، او می‌گوید: پسته یک رقم خاص و مشخص ندارد. اقلام پرخریدار و معروف که قیمت مشخصی دارند، مشکل بر سر قیمت‌گذاری اقلام غیر معروف یا با خریدار کمتر است. از همه مهمتر مساله اعتماد است که بین اقشار مختلف این بخش حل نشده اما هنوز نمی‌دانیم بورس کالا به طور دقیق و مشخص برای این موضوع چه راهکاری دارد.

همچنین ساسان اسدزاده یکی ازاعضای انجمن پسته ایران با اشاره به اینکه من صادر کننده پسته هستم و با سسیستم بورس کالا خیلی آشنایی ندارم، می‌گوید: مهمترین چیز در تجارت قیمت است اما هنوز نمی‌دانم شیوه تعیین قیمت در بورس کالا چگونه است. مشخص نیست کالا چه مقدار و به چه شیوه‌ای در بورس کالا عرضه می‌شود.

او اضافه می‌کند: برای مثال روند و سیستم عرضه در بورس کالا برای محصولات پتروشیمی مشخص است. حتی برخی از کالاها غیر از بورس در جایی عرضه نمی‌شود. اما شیوه بورس کالا برای پسته خیلی مشخص و نظم یافته به نظر نمی‌آید. به عنوان یک صادر کننده بعید است که با این شیوه کار کنم.