نرخ تضمینی گندم فقط نیمی از هزینه‌ها پوشش می‌دهد

شیرین سعیدی-روزنامه نگار

شورای اقتصاد بنا به درخواست و نامه وزارت جهاد کشاورزی در مورد قیمت خرید تضمینی محصولات زراعی سال ۱۳۹۹-۱۳۹۸ اتخاذ تصمیم کرد. مرکز اطلاع‌رسانی، روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان برنامه و بودجه کشور اعلام کرد، بر اساس این تصمیم، قیمت ارقام مختلف برنج بر حسب درصد شکستگی دانه، توسط وزارت جهاد کشاورزی و با هماهنگی این سازمان تعیین می‌شود.

 به موجب این تصمیم، خرید تضمینی برنج توسط سازمان مسئول خرید، منحصر به استان‌های گیلان و مازندران خواهد بود.

بر اساس جدول منتشر شده در همین خبر برای سال زراعی 98-99 قیمت خرید تضمینی هر کیلو گندم معمولی 2200 تومان (هر تن 2 میلیون و 200 هزار تومان) و گندم دوروم هر کیلو 2290 تومان (هر تن 2 میلیون و 290 هزار تومان) اعلام شده است.

براساس ماده واحده ‌قانون تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی، این کار به‌ منظور حمایت از تولید محصولات اساسی کشاورزی و ایجاد تعادل در نظام تولید و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی و‌ ضرر و زیان کشاورزان، انجام می‌شود. به همین دلیل دولت موظف شده همه‌ساله خرید محصولات اساسی کشاورزی (‌گندم، برنج، جو، ذرت، چغندر، پنبه‌وش، دانه‌های روغنی،‌ چای، سیب‌زمینی، پیاز و حبوبات) را تضمین کرده و حداقل قیمت خرید تضمینی را اعلام و نسبت به خرید آنها از طریق واحدهای ذی‌ربط اقدام کند. این قانون به این دلیل نگاشته شد که کشاورزان برای تولید برخی محصولات اساسی (که برای جامعه دارای اهمیتی حیاتی است)، ترغیب شوند.

گندم نیز به ترتیبی دیگر از این قاعده، متأثر شد؛ بنابر اعلام عباس کشاورز معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی، «در یکسال زراعی گذشته، ۱۴ میلیون تن گندم تولید شده که بر این اساس، این سال از مناسب‌ترین سال‌های تولید بود، اما شرایط خرید تضمینی باعث شد تا کشاورزان رغبتی به فروش محصول خود نشان ندهند و به همین دلیل، سه میلیون تن گندم در انبارها مانده است. این کشاورزان منتظر سال زراعی جدید هستند تا بلکه محصولات خود را با قیمت مناسب‌تری به فروش برسانند.» به نظر می‌رسد با همه تلاشی که دولت برای تامین گندم و خرید تضمینی برای تشویق کاشت گندم انجام داده و تا مرز خودکفایی در تولید گندم هم پیش رفته اما نتوانسته پاسخگویی مناسبی برای کشاورزان و هزینه‌های روزافزون آنها داشته باشد. همین اتفاق موجب شده کشاورزان با همه اهمیت کاشت گندم برنامه و تصمیم جدی برای اجرای برنامه‌های دولت و اجرای برنامه کشت سالانه نداشته باشند.

هر سال در زمان اعلام نرخ تضمینی خرید گندم، تعیین نرخ بررسی نحوه نرخ‌گذاری، هزینه تولید و... بررسی می‌شود. دولت  ارکان نرخ‌گذاری هم اظهار امیدواری می‌کنند که قیمت مناسبی را اعلام کنند. اما هرسال هم قیمت اعلام شده بیش از هزینه تولید گندم است. و این چالش تا چه زمانی ادامه دارد مشخص نیست. اباذر غیور رئیس بنیاد توانمند سازی گندم‌کاران در آذربایجان غربی است او اعلام قیمت 2200 تومان برای هر کیلو گندم تا حدود زیادی دور از انتظار دانسته و دلیل آن را این‌طور عنوان می‌کند: وزارت جهاد کشاورزی در زمان صحبت و رایزنی با نهادهای بخش کشاورزی متقاعد شده بود که قیمت خرید تضمینی حداقل باید 2500 تا 2600 تومان باشد. بارها عنوان شده که اگر بازده محصول و نسبت باردهی در واحد سطح در نظر گرفته شود ارقام اعلام شده مناسب است.

او اضافه می‌کند: اما باید به این نکته اشاره کنم که میزان برداشت گندم، آن هم گندم آبی در واحد سطح (یک هکتار) به طور متوسط حدود 3.8 تا 4 تن است. در حالی که قیمت اعلام شده «شاید» برای کشاورزانی که میزان برداشت بالاتر و در حدود 6 تا 8 تن در هکتار داشته باشند تاحدودی مقرون به صرفه باشد. و برداشت 6 تا 8 تن در واقع محصول یک کشاورز برتر و نمونه است!

رئیس بنیاد توانمدسازی گندم کاران آذربایجان غربی در مورد تعیین قیمت برای هر هکتار گندم برداشت شده می‌گوید: در نظر داشته باشید که با توجه به تعیین قیمت 2200 تومان برای هر کیلو گندم اگر میانگین برداشت را همان 4 تن هم در نظر بگیریم، قیمت پرداختی دولت حدود 8 میلیون 800 هزار تومان برای هر هکتار است.

او اضافه می‌کند: این رقم به طور تقریبی با هزینه‌های کف و معمول کاشت گندم یکسان است. این در حالی است که قرار براین بود که میزان افزایش تورم هم در هزینه‌های تولید کشاورزی در نظر گرفته شود. در نظر داشته باشید که فقط آماده‌سازی زمین برای کشت حداقل 25 درصد در افزایش میزان محصول موثر است.

غیور با اشاره به اینکه مشخص نیست قیمت تعیین شده با چه معیاری برای خرید مشخص شده توضیح می‌دهد: بارها توسط خود وزارت جهاد عنوان شده که کشاورزان باید نحوه بهینه کشت را در پیش بگیرند اما این کار به آسانی و سادگی میسر نیست. کشت در همه مناطق حتی با بهینه شدن ممکن است به میزان نرسد تکلیف این کشاورزان چیست؟

او تاکید می‌کند: در حال حاضر تا حدودی در مورد تمامی محصولات کشاورزی این موضوع وجود دارد. برای مثال در مورد کشت چغندر اگر میزان برداشت کمتر از 60 تن باشد به هیچ‌وجه کشت مقرون به صرفه نیست. در مورد آموزش برای افزایش میزان برداشت هم چالش‌هایی وجود دارد. بخش ترویج آنطور که باید و شاید فعال نیست و ناظران محصول به واقع برای کاری که انجام می‌دهد اهمیت کافی قائل نمی‌شوند.

نحوه تعیین قیمت برای نرخ تضمینی گندم همیشه جای بحث و سوال بوده چراکه نرخ تعیین شده در بیشتر مواقع کمتر از هزینه تولید است. ضمن اینکه شورای عالی اقتصاد فرمول خاصی را در این مورد ارائه نمی‌کند و مهمترین شاخص تعیین قیمت را بودجه اختصاص یافته به این موضوع می‌داند. در حالی کشاورزان معتقدند مانند نرخ‌هایی که تعیین می‌شود، قیمت تضمینی نیز با توجه به نرخ تورم و تاثیر آن در قیمت نهاده‌ها تعیین شود. رحیم شوشتری رئیس هیات اجرایی بنیاد توانمندسازی گندم‌کاران (لرستان) اعلام قیمت 2200 تومان برای خرید تضمینی گندم نشانه چندان امیدوار کننده‌‌ای نمی‌داند چراکه پیشنهاد از طرف تشکل‌های کشاورزی حداقل 2550 تومان بدون در نظر گرفتن سود برای کشاورز بود. او دراین باره توضیح می‌دهد: وزارت جهاد کشاورزی این قیمت را پذیرفت و توجیه پذیرش از وزارت جهاد کشاورزی نیز این بود که کشاورزان می‌توانند، میزان تولید در واحد سطح را بالا ببرند.

او اضافه می‌کند: این درحالی است که میزان متوسط تولید گندم (آبی) در کشور 5 تن در هکتار است و گندم دیم حدود یک تا 1.5 تن در هکتار با توجه به قیمت مصوب 2200 تومانی یعنی برای هر هکتار به طور متوسط 11 میلیون تومان پرداخت می‌شود.

رئیس هیات اجرایی بنیاد توانمندسازی گندم‌کاران معتقد است هزینه‌های آماده سازی و کشت برای یک هکتار گندم خیلی تناسبی با این رقم ندارد. در واقع فروش گندم با این قیمت برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد. او در مورد هزینه‌های کشت در هر هکتار توضیح می‌دهد: ریز هزینه‌های حداقلی برای کشت یک هکتار زمین (گندم آبی) عبارتند از:

-عملیات آماده‌سازی برای کشت (شخم، کودپاشی و...) با دستگاه حداقل یک میلیون تومان

-خرید بذر مرغوب و اصلاح شده هر کیلو 2700 تومان (250 تا 350 کیلو بذر برای هر هکتار)

-عملیات کودپاشی (پتاس و سوپر فسفات) 500 هزار تومان

-آبیاری فقط 2 نوبت حدود 200 هزار تومان (میزان آبیاری بیش از دو بار است)

-عملیات مبارزه با علف هرز و آفات (به همراه سم) حدود 500 هزار تومان

-تغذیه زمین با ریز مغذی‌ها (فقط در نوبت بهار) یک میلیون تومان

-کود اوره حدود 200 هزار تومان

-باربری و حمل تا مقصد یا سیلو 200 هزار تومان (برای هر تن)

-کمباین برداشت برای هر هکتار 200 هزار تومان است.

او اضافه می‌کند: می‌بینید که اگر هزینه‌های حداقلی را بدون احتساب هزینه‌های یکباره و خسارت‌های غیرمترقبه و به شرط ثابت بودن قیمت‌ها، محاسبه کنیم نزدیک به 40 تا 50 درصد پرداختی دولت فقط صرف هزینه‌های حداقلی می‌شود. در حالی که هزینه‌های واقعی بیشتر از این مقدار است.

شوشتری در مورد هزینه‌های سربار و غیرمترقبه که قابل پیش‌بینی نیستند اما همیشه وجود دارند می‌گوید: کشورهای اروپایی حدود 96 درصد آب مورد نیازشان را از نزولات آسمانی تامین می‌کنند در حالی که که ما باید آب را با موتور برق از عمق 150 متری استحصال کنیم و هر سال نیز مبلغی برای ترمیم و بهسازی شبکه آبیاری هزینه کنیم.

او اضافه می‌کند: حال با همه توجه به همه آنچه توضیح داده شد اجاره یک هکتار زمین در این منطقه (لرستان) که در اختیار عشایر برای کشت سبزیجات مورد نیازشان قرار می‌گیرد، حدود 15 میلیون تومان است. با این مقایسه به واقع انگیزه‌ای برای کشت گندم در بین کشاورزان باقی می‌ماند؟