بحران آب؛ حادثه تلخ آخرین سال قرن

سال 1400 پر از حوادث بزرگ و کوچک و تلخ و شیرین بود. اگرچه مسائلی چون کرونا، انتخابات ریاست جمهوری، المپیک و... در صدر اخبار مربوط به این سال بودند اما نباید فراموش کرد که یک حادثه مهم بیش از همه حوادث و رخدادها در سال گذشته نمود پیدا کرد: رخ نمودن بحران آب و وقوع درگیری و تنش در مناطق مختلف ایران از خوزستان و لرستان تا سیستان و بلوچستان و در نهایت اصفهان.

 پیش از این هم بسیاری از کارشناسان درباره بحران آب هشدار داده بودند و به خصوص آن را زمینه ساز تحولات پردامنه و طولانی دانستند، اما کمتر کسی این هشدارها را جدی گرفت و به خصوص بعد از سیلاب های سال 1398 بسیاری گمان کردند  که مشکل آب حل شده و ایران حتی وارد دوره ترسالی خود شده است. اما تنها بعد از گذشت دو سال از آن بارش ها، ایران با یک بحران تمام عیار مواجه شد و چنان عرصه تنگ گشت که حتی چند درگیری بین معترضان به خشکسالی و کشاورزان با نیروهای دولتی و پلیس پیش آمد.

درگیری های حاصل از خشکسالی که به خصوص در خوزستان و اصفهان شاهدش بودیم، محصول یک سال و دو سال نبودند. بحران کم آبی از همان ابتدای تاریخ ایران ما را با خود درگیر کرده و این مساله حتی ذهن حکام دوران هخامنشی و اشکانی را هم معطوف به خود می کرد. با این حال، با افزایش ناگهانی جمعیت در دهه های اخیر، توسعه افراطی و به خصوص عدم رعایت هرگونه الگوی مصرف و در راس همه، بی توجهی دولت، بحران آب بیش از پیش در ایران خودنمایی کرده و می کند. حالا ایران در آستانه ورود به «بحران آبی» است و حوادث سیاسی – امنیتی که حتی نگرانی هایی را در مورد ایجاد تنش بین مردم استان های مختلف و اقوام گوناگون به وجود آورده، جلودار این بحران است که در صورت عدم رسیدگی می تواند جدی شود.

اعدادی که از یک فاجعه رونمایی می کنند!

علت اصلی بحران آب در ایران «خطای انسانی» است. یک تحقیق علمی که در مجله نیچر منتشر شده، نشان می ‌دهد ایران فقط در بازه زمانی سال‌های 2002 تا 2015 میلادی، 2 برابر مساحت دریاچه ارومیه در پرآب‌‌ترین حالت آن، آب از زیرِ زمین بیرون کشیده است.

همچنین، بر اساس گزارش تجارت نیوز، ایران به تنهایی حدود 34 درصد از تمام مصرف آب در منطقه خاورمیانه را به خود اختصاص می ‌دهد و 60 درصد از نیاز ایران به آب هم از سفره‌های آب زیرزمینی تامین می ‌شود. تکان ‌دهنده ‌تر اینکه میزان برداشت از این منابع آب زیرزمینی در ایران، 3 برابر سریع ‌تر از میزان بازیابی این منابع است.

همچنین لازم به ذکر است که در حدود 77 درصد از مساحت ایران، «اضافه برداشت» بسیار شدید از منابع آبی رخ می ‌دهد و این موجب افزایش شوری خاک در سراسر کشور و افزایش تناوب مواردِ فرونشست خاک در دشت‌های ایران هم شده است.

بر اساس مقاله نیچر، در دو دهه اخیر تعداد حلقه چاه‌ های ثبت شده و مجاز در کشور، از 460 هزار مورد به 794 هزار مورد افزایش یافته است که کمترین میزان افزایش در «ابرقو» و به میزان 1.9 درصد و بیشترین میزان افزایش هم در هامون (هیرمند) و به میزان 350 درصد بوده است.

این شواهد همگی نشان می دهند مصرف آب روز به روز بیشتر شده و ایران در آستانه ورود به بحران آبی قرار دارد.

دولت باید چه اقداماتی انجام دهد؟

افزایش جمعیت و مصرف آب با بی توجهی دولت همراه شده و وضعیت را هر روز بدتر می کند. متاسفانه دولت هنوز بحران آب را در بین مسائل اصلی و استراتژیک خود قرار نداده است. یکی نمونه از این بی‌توجهی «برنامه توسعه ششم کشور» است که در آن به بحران کمبود آب اشاره‌ای نشده است.

با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در خرداد 1400 و تغییر دولت، امید می رود که این روند تغییر کرده و توجه به مسائل محیط زیستی و به خصوص بحران آب بیشتر شود. هم اکنون دولت باید توجه ویژه ای به مساله آب داشته باشد. توزیع عادلانه و مناسب آب به مناطق مختلف، افزایش دیپلماسی آب و گرفتن حقآبه ایران از افغانستان و حل مسائل مربوط به رودهای مرزی غربی، فرهنگ سازی جهت اصلاح الگوی مصرف، اصلاح کشاورزی، افزایش واردات مواد غذایی که آب زیادی مصرف می کنند، انتقال آب به مناطق مرکزی و شیرین کردن آن برای بهره‌برداری در مصارف گوناگون  و... از جمله مهم ترین راهکارها جهت حل بحران آب است که دولت باید هرچه سریعتر مشغول شده و در این زمینه ها فعالیت کند.

لازم به ذکر است که زمان بزرگترین دشمن ایران و دوست بحران آب است و اگر از همین حالا اقدامی صورت نگیرد ممکن است در طول سال 1401 با چالش محیط زیستی بزرگتری روبه‌رو شویم.