هزار و یک مرض با «آلودگی هوا»

هم‌زمان با آغاز عصر صنعتی شدن جوامع و گسترش استفاده از سوخت‌های فسیلی، معضلی به نام آلودگی هوا و آلاینده‌های جوی ناشی از احتراق سوخت‌هایی مانند زغال‌سنگ، نفت، بنزین؛ گاز و گازوئیل به وجود آمد که تقریباً در تمامی صنایع جهان از آن‌ها استفاده‌شده و بیشتر خودروهای موجود در دنیا نیز با یکی از این سوخت‌ها کار می‌کنند.

آژانس بین‌المللی انرژی، چندی پیش آلودگی هوا را به‌عنوان چهارمین عامل مرگ‌ومیر انسان‌ها معرفی کرده و اعلام کرد سالانه ۶٫۵ میلیون نفر در سراسر جهان براثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. آلودگی هوا و صدمات آن به طبیعت و گیاهان درده‌های اخیر منجر به افزایش میزان مرگ‌ومیر در انس آن‌ها شده و این موضوع معضلی بزرگ در کشورهای پرجمعیت جهان محسوب می‌شود که مرگ میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را در پی دارد.

در این گزارش اعلام‌شده است که قاره‌های آسیا و آفریقا دارای بالاترین میزان مرگ براثر آلودگی هوا بوده و بسیاری از مردم این مناطق همه‌ساله براثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.

 کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند باوجود محدود کردن گازهای گلخانه‌ای در دو دهه آینده نیز شاهد افزایش این آمار به میزان دو برابر خواهیم بود. به همین دلیل پژوهشگران خواستار اتخاذ تصمیماتی جدی‌تر از سوی جامعه جهانی برای مقابله با این فاجعه زیست‌محیطی شده‌اند.

آژانس بین‌المللی انرژی، چندی پیش آلودگی هوا را به‌عنوان چهارمین عامل مرگ‌ومیر انسان‌ها معرفی کرده و اعلام کرد سالانه ۶٫۵ میلیون نفر در سراسر جهان براثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.

این موضوع در حالی است که ورود حجم زیادی از آلاینده‌های جوی سبب ایجاد هوایی ناسالم در کلان‌شهرهای جهان شده و در سال‌های اخیر بیماری‌هایی مانند آسم و مشکلات تنفسی و ریوی در این شهرها به‌صورت تصاعدی افزایش‌یافته و یکی از دلایل اصلی مرگ‌ومیر محسوب می‌شود. در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان می‌پردازیم:

تأثیر آلودگی هوا بر وزش باد و بارش باران

پژوهش‌های جدید دانشمندان نشان می‌دهد آلودگی هوا موجب اخلال در وزش باد و گردش هوای مرطوب شده و این عارضه سبب کاهش بارش تا 40 درصد خواهد شد. بر اساس مطالعات انجام‌شده توسط تیمی از پژوهشگران بین‌المللی مشخص شد که طی سال‌های اخیر در بیشتر رشته‌کوه‌ها در مرکزی و شرق چین؛ بارش باران روندی رو به کاهش داشته است که بسیاری از محققان آلودگی را مقصر این امر می‌دانند.

هرچند پیش‌ازاین شواهد جدی از این ارتباط به اثبات نرسیده بود؛ اما با تحقیقات جدید انجام‌شده توسط محققان آزمایشگاه ملی پاسیفیک نورث وست؛ صحت این نظریه به اثبات رسید. دانشمندان در این آزمایشگاه با ترکیبی از جمع‌آوری اطلاعات و مدل‌سازی کامپیوتری توانستند نشان دهند که آلودگی هوا باعث کم کردن سرعت نسیم دره‌ها و کاهش رطوبت سطح هوای اطراف کوه هوآ در استانشان شی چین شده است. به گزارش سیناپرس، شرح کامل این مطالعات و نتایج به‌دست‌آمده از آن در مجله علوم جوی یا Atmospheric Sciences منتشرشده و در اختیار پژوهشگران قرار دارد.

بیماری‌های ریوی و تنفسی

بررسی‌های انجام‌شده جدید در این رابطه نشان می‌دهد که تقریباً اکثر مأموران پلیس‌راهنمایی رانندگی که در خیابان‌ها و چهارراه‌ها به انجام‌وظیفه مشغول‌اند، فاقد تجهیزات لازم ازجمله ماسک و پوشش مناسب چشم‌ها هستند.

بر این اساس همچنین مشخص شد که قرار گرفتن به مدت طولانی در برابر آلودگی هوا ذرات و ریز گردهای معلق در آن و دود خارج‌شده از اگزوز خودروها، ظرفیت و کارایی ریه‌ها را به‌شدت کاهش می‌دهد.

بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده روی یک‌صد و شصت پلیس‌راهنمایی رانندگی در هندوستان که توسط یک بیمارستان خصوصی در دهلی‌نو انجام‌شده و نتایج آن در روزنامه Times of India منتشرشده است، مشخص شد که افسران و مأموران راه نمایی رانندگی عموماً دارای علائم و نشانه‌هایی مانند تنگی نفس، خس‌خس سینه، حساسیت و سرفه هستند.

در همین زمینه دکتر ویکاس مائوریا Vikas Maurya پژوهشگر ارشد و متخصص بیماری‌های تنفسی که سرپرستی این تیم تحقیقاتی را بر عهده دارد، اعلام کرد: علائم مشاهده‌شده در این گروه از مأموران پلیس، حاکی از وجود نشانه‌های اولیه بیماری آسم هستند و از سوی دیگر 25 درصد افراد پلیس‌راه نمایی رانندگی دارای نشانه‌های آلرژی و فشارخون غیرطبیعی هستند.

بر اساس اظهارات پزشکان، بدتر شدن کیفیت هوای کلان‌شهرها به دلیل افزایش ترافیک و بیشتر شدن آلاینده‌های صنعتی، اصلی‌ترین دلیل بروز بیماری‌های ریوی در بین مأموران پلیس شهری محسوب می‌شود.

تسریع روند پیری

مطالعات جدید پژوهشگران نشان‌دهنده تأثیر آلودگی هوا بر روند پیر شدن است. در همین زمینه تیمی از متخصصین بیماری‌های قلب و عروق با مقایسه بیماران قلبی در شهرهای مختلف ایتالیا دریافتند که سرعت پیر شدن قلب و مغز افراد ساکن شهرهای میلان و تورین در مقایسه با ساکنان شهر روم، چهار برابر بیشتر است.

در همین رابطه آلبریکو. ال. کاتاپانو مدیر انجمن بیماری‌های قلبی و عروقی قاره اروپا اعلام کرد: مطالعات ما نشان می‌دهد که دلیل تسریع روند پیر شدن قلب و مغز ساکنین شهرهای پرجمعیت؛ ترکیب کلسترول موجود در خون این افراد با آلاینده‌های جوی است. به گزارش سیناپرس، ر اساس آمار رسمی منتشرشده توسط آژانس محیط‌زیست اتحادیه اروپا، دو شهر تورین و میلان در کشور ایتالیا دارای بدترین شرایط آب و هوائی و بیشترین میزان آلاینده‌های جوی در این قاره هستند.

مطالعات انجام‌شده توسط پژوهشگران نشان می‌دهد ریز گردها و آلاینده‌های جوی در شهرهای آلوده وارد ریه افراد شده و موجب بروز التهاب ریه می‌شود، در ادامه این ریز گردهای آلاینده وارد جریان خون انسان شده و تأثیرات مخربی روی قلب، مغز، شاهرگ‌ها و سلامت قلب و عروق خواهد داشت.

دانشمندان در پژوهش‌های خود دریافتند که اگر ریز گردهای موجود در هوای شهرهای آلوده وارد جریان خون افرادی شود که میزان کلسترول خون آن‌ها بیش‌ازحد مجاز است، ترکیب دو عامل فوق به‌عنوان یک فاکتور تسریع‌کننده روند پیری عمل کرده و این تأثیر در قلب و مغز این افراد نمود بیشتری خواهد داشت.

گفتنی است بر اساس این مطالعات مشخص شد که تنگ شدن سرخرگ کاروتید که وظیفه خون‌رسانی به مغز را بر عهده داشته و مواد غذائی و اکسیژن موردنیاز مغز را تأمین می‌کند؛ از اصلی‌ترین دلایل پیر شدن مغز به شمار می‌رود.

افت تحصیلی دانش آموزان

قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا در مسیر مدرسه می‌تواند بر حافظه کودکان تأثیراتی منفی داشته باشد. پژوهشگران در مطالعات خود به ارتباط بین کاهش قدرت حافظه و ذرات آلاینده جوی پی برده و مشخص شد ریز ذرات دارای ابعاد دو و نیم میکرومتر یا کمتر و همچنین دوده کربن که هر دو به‌طور مستقیم براثر ترافیک به وجود می‌آیند، بر حافظه کودکان در مسیر مدرسه تأثیر دارد. یافته‌های مطالعات پیشین نشان می‌داد که بیست درصد از کربن تولیدشده در ترافیک‌های شهری توسط انسان‌ها استنشاق می‌شود.

در همین رابطه مار آلوارز پدررول (Mar Alvarez-Pedrerol) سرپرست این تیم پژوهشی و از محققان مرکز مطالعاتی بهداشت جهانی در بارسلونا اعلام کرد: «نتایج مطالعات پیشین سم‌شناسی و تجربیات قبلی نشان داده است که این مواجهه کوتاه با غلظت‌های بسیار بالا از آلاینده‌ها می‌تواند تأثیر نامطلوب زیادی بر سلامتی داشته باشد.»

وی در ادامه توضیحات خود افزود: «این تأثیرات نامطلوب آلاینده‌های جوی بر کودکان اثر بیشتری خواهد داشت زیرا ظرفیت ریه آن‌ها کمتر بوده و همچنین سرعت تنفس آن‌ها بیشتر است.»

در این مطالعات هزار و دویست کودک در شهر بارسلونا که بین 7 تا 10 سال بودند از 39 مدرسه مختلف تحت مطالعه قرار گرفتند که همه آن‌ها در طول مسیر خود به مدرسه، پیاده‌روی می‌کردند. ظرفیت حافظه و توجه و تمرکز این کودکان در طول 12 ماه به‌دفعات مورد ارزیابی قرارگرفته و قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا در طول همان دوره بر اساس مقادیر برآورد شده در کوتاه‌ترین مسیر راه رفتن به مدرسه آن‌ها محاسبه شد. تجزیه‌وتحلیل آماری یافته‌های فوق نشان داد که قرار گرفتن در معرض ریز ذرات دارای ابعاد دو و نیم میکرومتر یا کمتر و کربن سیاه همراه با کاهش رشد حافظه است. در این مطالعه مشخص شد افزایش یک دامنه میان دوقطبی در ریز ذرات دارای ابعاد دو نیم میکرومتر یا کمتر و سطح کربن سیاه با کاهش 4.6 درصدی و 3.9 درصدی در رشد سالانه حافظه مرتبط است.

شرح کامل این پژوهش و یافته‌های به‌دست‌آمده از آن در مجله تخصصی آلودگی‌های زیست‌محیطی (Environmental Pollution journal) منتشرشده و در اختیار پژوهشگران قرار دارد.

بیماری‌های قلبی

تحقیقات نشان می‌دهند که آلودگی هوا باعث بروز بیماری‌های قلبی – عروقی در افراد می‌شود. این تحقیقات بر اجزای آلودگی هوا ازجمله ازون، دی‌اکسید نیتروژن، مونوکسید کربن و دی‌اکسید کربن متمرکزشده است که به‌طور خاص به سیستم قلبی - عروقی و مکانیسم آن آسیب می‌رساند.

پروفسور توماس مونزل (Thomas Münzel) در این رابطه اظهار داشت: «ما بیشتر نسبت به گردوغبار احساس نگرانی می‌کنیم چراکه اندازه این ذرات به کوچکی ویروس‌ها هستند. هنگامی‌که مواد فوق پرتویی در معرض استنشاق قرار می‌گیرند، فوراً از طریق ریه‌ها وارد جریان خون می‌شوند و توسط عروق جذب‌شده و باعث التهاب موضعی می‌شوند.»

او در ادامه سخنانش توضیح داد: «این التهاب موضعی درنهایت باعث آترواسکلروز (atherosclerosis) یا همان تصلب شریان بیشتر شده که منجر به ایجاد بیماری‌های قلبی - عروقی همانند میوکارد انفارکتوس (myocardial infarction)، سکته قلبی حاد، نارسایی قلبی و آریتمی قلبی (myocardial infarction) می‌شود.

با توجه به انتشار گازهای دیزلی که در حال حاضر بسیار موردبحث قرار دارد، ما تحقیقاتی در این رابطه انجام دادیم که نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهند، ذرات جامد و دی‌اکسید نیتروژن (NO2) که هر دو توسط سوختن سوخت دیزلی تولید می‌شوند، تأثیر منفی بر عملکرد عروق دارند.»

پروفسور جوز للیولد (Jos Lelieveld) در این رابطه توضیحاتی ارائه داده و گفت: «ازلحاظ شیمیایی ذرات گردوغبار بسیار ریز عمدتاً موجود در اتمسفر از ترافیک، صنعت و کشاورزی تولید می‌شوند.»

افزایش تومورهای مغزی

تحقیقات جدید پژوهشگران نشان می‌دهد که آلودگی هوای ناشی از ترافیک می‌تواند در ایجاد تومورهای بدخیم مغزی مؤثر باشد. این بخش از تأثیرات مخرب آلودگی هوا و ترافیک کمتر موردتوجه مردم و متخصصان قرار داشته است.

نتایج به‌دست‌آمده از یک پژوهش و تحقیق با عنوان «بروز تومور مغزی در معرض آلودگی هوا در درازمدت» این مسئله را تائید کرده و تأکید می‌کند، درصورتی‌که در طولانی‌مدت در معرض آلودگی هوای ناشی از ترافیک قرار بگیرید، احتمال ایجاد تومور مغزی افزایش پیدا می‌کند. به گزارش سیناپرس ، پژوهشگران در این تحقیقات ارتباطی مستقیم بین ایجاد تومور مغزی بدخیم و قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا در درازمدت پیدا کردند که چنین ارتباطی را بین این عامل و تومورهای غیر بدخیم و یا تومورهای سایر بخش‌های بدن پیدا نکرده‌اند.

اختلال در اعصاب تنفسی

پژوهشگران انگلیسی در مطالعات خود به بررسی تأثیر مخرب آلاینده‌های جوی بر اعصاب تنفسی و نحوه واکنش بدن نسبت به آن پرداختند. در همین زمینه پژوهشگری با نام رایان رابینسون Ryan Robinson از امپریال کالج لندن Imperial College London  به بررسی نحوه آسیب‌رسانی ذرات معلق ناشی از سوخت و مصرف گازوئیل و بنزین در خودروها پرداخت که به‌صورت ذراتی با ابعاد بسیار کوچک و در حدود 20 نانومتر از اگزوز خودروها خارج می‌شوند، در این مطالعه مشخص شد این ذرات برای سلامت انسان بسیار خطرناک هستند.

بر اساس مطالعات انجام‌شده توسط پزشکان، ریه انسان دارای تعداد زیادی سنسورهای حسی بسیار دقیق است که قادر به شناسایی و کشف موادی هستند که قابلیت آسیب‌رسانی به بدن را داشته و از این طریق بدن انسان قادر به انجام واکنش در برابر این مواد خواهد بود. این واکنش‌ها می‌تواند به‌صورت ایجاد سرفه یا مواردی این‌چنینی ظاهر شوند. از سوی دیگر این سلول‌های عصبی می‌توانند در شرایط نامطلوب و خاص، درگیر واکنش‌های تشدید شده و قدرتمند مانند برونشیت یا آسم شوند.

بیماری‌های چشم و اختلالات بینایی

بر اساس نتایج تحقیقات پژوهشگران انگلیسی مشخص شد، آلودگی زیاد هوا در افزایش احتمال ابتلا به گلوکوما یا آب‌سیاه از بیماری‌های خطرناک چشم که منجر به کوری می‌شود، مؤثر است.

محققان این تیم تحقیقاتی دریافتند که خطر ابتلا به گلوکوما در بین افرادی که در مناطقی با بالاترین سطح ذرات ریز (PM2.5) زندگی می‌کردند، حداقل 6٪ بیشتر است. بر اساس آمارهای رسمی، در حدود 60 میلیون نفر در سراسر دنیا به این بیماری مبتلا هستند.

دکتر پاول فاستر (Paul Foster) از محققان این تیم پژوهشی و از انستیتوی چشم‌پزشکی در دانشگاه کالج لندن و بیمارستان چشم مورفیلدز (Moorfields) در لندن در این رابطه گفت: «ما دلیل اینکه چرا آلودگی هوا باید به‌عنوان یک اولویت بهداشت عمومی موردتوجه قرار گیرد را با این مشکل مرتبط می‌دانیم و می‌دانیم جلوگیری از منابع آلودگی هوا می‌تواند برای سلامت چشم در کنار سایر نگرانی‌های بهداشتی مهم و ارزشمند باشد.»

شارون چوآ (Sharon Chua) از انستیتوی چشم‌پزشکی و بیمارستان چشم مورفیلد و از دیگر محققان این تیم، در این رابطه گفت: «آلودگی هوا ممکن است به دلیل ایجاد تنگی رگ‌های خونی باعث بروز گلوکوما شود که درواقع می‌تواند با پیوندهای مربوط به آلودگی هوا با افزایش خطر ابتلا به مشکلات قلبی ارتباط داشته باشد. از احتمالات دیگر در این مسئله می‌توان به ذرات معلق در هوای آلوده اشاره کرد که ممکن است اثر سمی مستقیمی بر انسان داشته و به سیستم عصبی آسیب رسانده و در التهاب ایجادشده، نقش داشته باشد.»

چه باید کرد؟

ازآن‌جهت که پاکیزه نگه‌داشتن هوا در شهرهای آلوده به‌طورکلی بسیار سخت است، پیشنهاد می‌شود تا فضاهای بسته همچون خانه و ادارات را از آلودگی دورنگه‌داریم. در اینجا به ۵ راه‌حل سریع که بتوان از آلودگی هوا در خانه جلوگیری کرد، اشاره می‌شود.

• از تردد بی‌مورد در شهر خودداری کنید:

هوای آلوده به دلایل متعددی که برخی از آن‌ها را برشمردیم، برای انسان خطرناک است. امروزه بسیاری از کلان‌شهرهای جهان دارای مشکل آلودگی هوا هستند که این موضوع می‌تواند تبعات بهداشتی نامطلوبی بر سلامت شهروندان داشته باشد.

بر اساس استانداردهای جهانی شاخص آلاینده‌ها و ریز گردها در حدفاصل 0 تا 50 هوای پاک محسوب شده، شاخص 50 تا 100 سالم، شاخص 100 تا 150 ناسالم برای گروه‌های حساس، شاخص 150 تا 200 ناسالم و شاخص 200 به بالا بسیار ناسالم ارزیابی می‌شود که در حقیقت این جدول معیار اعلام تعطیلی و توقف فعالیت‌ها در کلان‌شهرها محسوب شده و معمولاً در صورت ثبت شاخص 150 به بالا، مدارس تعطیل‌شده و اعلام اخطار می‌شود؛ بنابراین تلاش کنید در هنگام تعطیلی ناشی از آلودگی هوا، در خانه‌مانده و از تردد بی‌مورد در شهر خودداری کنید.

• در خانه سیگار نکشید:

بهتر است که افراد سیگاری کشیدن سیگار را ترک کنند اما اگر امکان‌پذیر نیست توجه داشته باشند که در داخل خانه حتی در بالکن سیگار نکشند چراکه اثرات منفی دود سیگار در خانه پخش‌شده و از راه تنفس وارد ریه‌های افراد غیر سیگاری نیز می‌شود و سلامت آن‌ها را به خطر می‌اندازد. این مسئله در زمان افزایش سطح آلودگی هوا، تأثیری به‌مراتب مخرب‌تر از شرایط عادی دارد.

• استفاده از فیلترهای مناسب هوا:

استفاده از فیلترهای هوا در خانه می‌تواند به پاکی هوای داخل کمک کرده و راهی مناسب برای کاهش آلودگی در خانه و فضاهای بسته باشد.

• حفظ تهویه مناسب:

بهتر است هر فضای بسته مانند خانه از یک سیستم تهویه مناسب برخوردار باشد و همیشه از کارکرد مناسب آن اطمینان حاصل شود. در زمان‌هایی که هوا پاک بوده و یا آلودگی هوا در خارج از خانه کم است، می‌توان با باز نگه‌داشتن پنجره‌ها و یا روشن کردن سیستم تهویه، هوای داخل خانه را تازه کرد.

• خالی نگه‌داشتن سطل‌های زباله:

با خالی نگه‌داشتن سطل‌های زباله می‌توان عوامل بیماری‌زا و عفونت‌ها را از خانه و افراد آن دورنگه داشت.

• پاکیزه نگه‌داشتن وسایل خانه:

توصیه می‌شود تا همیشه خانه پاکیزه نگه‌داشته شود. پرده‌ها و ملحفه‌ها به‌طور مرتب شسته شوند و با گردگیری منظم، گردوغبار از وسایل خانه دورنگه شوند تا این ذرات ریز در هوای خانه پخش نشوند.

• شیر تازه مصرف کنید:

شیر می‌تواند به‌عنوان یک ماده مفید جهت مبارزه با سموم مختلف عمل کند و این موضوع به‌طور خاص در سالمندان و نوزادان بیشتر تأثیر دارد. پزشکان توصیه می‌کنند در هنگام آلودگی هوا روزانه حداقل یک لیوان شیر تازه بنوشید و همچنین توصیه می‌شود نوزادان نیز حتماً از شیر مادر تغذیه کنند.

به گزارش سیناپرس، مطالعات جدید نشان می‌دهد که تغذیه نوزادان با شیر مادر و شیردهی طبیعی مادران، می‌تواند تأثیرات منفی آلودگی هوا را در این افراد کاهش دهد. این موضوع به‌ویژه در مناطق شهری پرترافیک و آلوده، نمود بیشتری دارد.

آیتانا لرتخواندی Aitana Lertxundi پژوهشگر دانشگاه باسک University of the Basque در کشور اسپانیا در یک پروژه تحقیقاتی به بررسی تأثیرات مخرب قرار گرفتن نوزادان در برابر آلودگی‌هایی مانند PM2.5 (ذرات معلق جامد و مایع در هوا) و دی اکسید نیتروژن NO2، در طول یک سال نخست زندگی، پرداخته است.

سبزیجات تازه مصرف کنید:

مصرف سبزیجات تازه و میوه‌ها می‌تواند به سیستم ایمنی بدن کمک کند تا به‌طور بهتری با مشکلات و عوارض جانبی ازجمله آلودگی‌ها مقابله کند. بهتر است در روزهایی که شاخص آلاینده‌های جوی بالاتر از حد مجاز است، مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه را در برنامه غذایی خانواده جدی‌تر بگیرید./سیناپرس