مدیریت یکپارچه در نسل سوم صنعت گردشگری

سید محسن امیرکلالی-فرماندار سابق شاندیز و معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی گردشگری خراسان رضوی

قسمت دوم

ویژگی‌ھای گردشگری خلاق

علاوه بر مواردی که پیش‌تر مطرح شد نسل سوم گردشگری یا همان گردشگری خلاق از ویژگی‌هایی مانند  جذب انواع گردشگران بدون ھیچ‌گونه سرمایه‌گذاری و تنها با بهینه‌سازی  میراث ملموس و ناملموس موجود، تاثیرات مثبت بر سودبخشی زیر ساخت‌ھای فرھنگی به لطف تقاضای جدید، ارتقاء ارزش افزوده و قدرت خرید، بهره‌گیری از خلاقیت به عنوان منبعی پایدار و معتبر، تاثیر مثبت بر اعتماد به نفس مردم محلی و علاقه‌مندی به فرھنگ و سنت خود، برون‌سپاری جغرافیایی و بھبود و بازیابی میراث ناملموس از جمله ویژگی‌های گردشگری خلاق است که می‌توان به آن اشاره کرد.

تجارب موفق جھانی در زمینه گردشگری خلاق

 در این بخش به جرات می‌توان به تجارب موفق جهانی در زمینه گردشگری خلاق در کشورهایی مانند اسپانیا، نیوزلند، یونان و ترکیه  اشاره کرد. به عنوان مثال یونان توانست بعد از یک بحران اقتصادی با تکیه بر صنعت گردشگری، اقتصاد خود را مجددا احیاء کند. بر اساس اطلاعات بانک مرکزی یونان، در سال ۲۰۱۵ درآمد ناشی از گردشگری 14.2  میلیارد یورو بوده که نسبت به سال قبل ۶ درصد رشد داشته است.

همچنین براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، در سال ۲۰۱۵ یونان به لحاظ تعداد ورود گردشگران خارجی در رده ھشتم اروپا قرار داشته است. نتیجه رونق گردشگری در این کشور که با تکیه بر زیبایی‌ھای طبیعی و تاریخی شگفت‌انگیز و مکانھای تاریخی - باستانی، جزایر بی‌شمار، سواحل شنی و آب و ھوای مطبوع مدیترانه اتفاق افتاده، خروج از بحران اقتصادی به واسطه توسعه صنعت گردشگری است؛ بطوری که این کشور موفق به دریافت جایزه "بھترین تجاری خلاقانه" در حوزه جوانب محلی (Local Moods) در سال 2017 شد.

در ایران نیز تجارب خوب و مفیدی در زمینه گردشگری خلاق وجود دارد مثلا شهر رشت در استان گیلان با پتانسیل‌های محلی همچون۱۷۰ نوع غذای محلی یکی از استان‌ھای غنی در زمینه گردشگری فرھنگی به‌ویژه تنوع فرھنگ غذایی است که این موضوع می‌تواند بعنوان یکی از جنبه‌ھای گردشگری خلاق یعنی جوانب محلی یا ھمان Moods Local مورد توجه سیاست‌گزاران ملی و محلی برای دستیابی به گردشگری پایدار قرار گیرد.

در حقیقت در این نوع گردشگری به جای آنکه به موزه‌ها، بناها و مسائل فرهنگی-تاریخی پرداخته شود گردشگر به عنوان شهروند دیده می‌شود و خدمات گردشگری مطابق با نیاز گردشگر تعیین و تامین می‌شود.

به نوعی می‌توان گفت که ما در ایران در حال مهاجرت از میراث ملموس به سمت میراث ناملموس هستیم. به عنوان مثال 2 سال گذشته فرآیند پخت «شیشلیک» و «شله» در مشهد به عنوان یک میراث ناملموس بود.

البته در کنار تمامی این‌ها می‌توان آداب و رسوم و مراسم‌های مخصوص هر ناحیه را به عنوان میراث ناملموس یک ناحیه و منطقه در نظر گرفت و از آن‌ها به عنوان گزینه‌ای برای جذب گردشگر در گردشگری خلاق استفاده کرد. سازمان گردشگری نیز در این راستا توانسته بسیاری از این آثار را شناسایی کرده و به ثبت ملی و جهانی برساند.

در واقع به جرات می‌توان گفت در حال حاضر بیشتر تلاش‌ها در سازمان گردشگری، در عبور از میدان‌ها به سمت میراث ناملموس است که البته در کنار آن‌ها فناوری اطلاعات و ارتباطات و سیستم‌های ارتباط با مردم (به دلیل ایجاد تغییر در نحوه ارتباط‌گیری با مردم از طریق رسانه‌ها و گجت‌های جدید) تماما شکل کار را از گردشگری انبوه و فرهنگی به سمت گردشگری نسل سوم یا همان گردشگری خلاق سوق داده است.

باید توجه داشت که گردشگری نسل سوم، نوع جدیدی از گردشگری است که تمامی انواع گردشگری را می‌توان در دل آن ارائه کرد. در واقع می‌توان بر اساس نیازهای گردشگران برنامه‌ریزی کرد و چیزهایی که گردشگران بیشتر می‌پسندند و به آن علاقه دارند را به آن‌ها ارائه کرد. یکی از مواردی که در گردشگری خلاق (نسل سوم) گردشگری باید مورد توجه قرار بگیرد موضوع استارتاپ‌هاست.

ایده‌های خلاقانه و کارآفرینی که در بستر آی تی و دیجیتال انجام می‌شود به نوعی کار را برای گردشگر از حالت سنتی به مدرن تغییر داده و همین خود گردشگری خلاقانه است. تمایل و نیاز گردشگران در زمینه ارائه خدمات و محصولات به سمت استفاده از تکنولوژی رفته و کسانی که در حوزه گردشگری در حال فعالیت هستند، ارائه‌کنندگان فعالیت‌های گردشگری و افراد فعال در نوع کسب و کار باید به این نکته توجه داشته باشند تا گردشگر را در نسل سوم گردشگری به عنوان یک شهروند در بافت سنتی شهر، با رفتار و آداب و رسوم آن‌ها نظر بگیرند زیرا گردشگر از این طریق از نزدیک با زندگی روزمره مردم آن شهر (آداب و رسوم، خوراکی‌ها، نحوه لباس پوشیدن و...)  آشنا می‌شود.

صنعت گردشگری، صنعت پیچیده‌ای است و عوامل مختلفی در رشد و شکوفایی این صنعت تاثیرگذار بوده مانند ساخت و ساز، ارتباطات، مسائل سیاسی و اقتصادی. لازم است تا برای گسترش این حوزه به تمامی این موارد توجه کرد. از آنجایی که تمامی مواردی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد موضوعاتی هستند که به همدیگر مربوط بوده و در هم تنیده هستند در صورتی که در یکی از بخش‌ها مشکلی ایجاد شود این صنعت به شکوفایی نمی‌رسد. در حال حاضر در بخش گردشگری مشکلات مختلفی از جمله مشکلات اعتباری، سیاسی و اقتصادی داریم که لازم است راه حلی برای آن‌ها پیدا شود.

در واقع تا زمانی‌که ارتباطات ما با دنیا، ارتباط درستی نباشد گردشگران  خارجی هر چقدر هم که علاقه‌مند به بازدید از ایران باشند به سختی می‌توانند به کشور ما سفر کنند. اما در زمینه گردشگری داخلی می‌توان بر روی این مقوله کار کرد، آن هم با توجه به اینکه اقامت‌گاه‌های بوم‌گردی افتتاح شده است و مردم نیز علاقه دارند با فرهنگ بخش‌های مختلف کشور آشنا شوند.

از سوی دیگر موضوع ثبت میراث ناملموس و شناسایی آن‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی و تبلیغ آن در رسانه می‌تواند در افزایش آگاهی مردم نسبت به این مدل از گردشگری موثر باشد که البته مستلزم برنامه‌ریزی درست در مقاصد گردشگری است؛ اینکه مدیریت یکپارچه و منسجمی وجود داشته باشد برای پیشرفت کار بسیار مهم است.