اعتراضات مردمی از حس بی‌عدالتی و تبعیض و استثمار شدن جامعه شکل گرفته

تسنیم نوشت: شنبه ۲۸ آبان‌ماه، نشست تحلیل جامعه شناسی اعتراضات اخیر با حضور جبار رحمانی، عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و حامد حاجی‌حیدری، استادیار گروه دانش اجتماعی مسلمین به میزبانی بسیج دانشجویی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. در ادامه گزارش تفصیلی تسنیم از این نشست را خواهید خواند.

در ابتدای این نشست، حامد حاجی‌حیدری برای فهم دقیق‌تر اتفاقات اخیر با ارائه تعریفی از «سکتور اجتماعی» تلاش کرد تا از نارسایی‌هایی مفاهیم کلی‌ای مثل مردم و طبقه رها شود و تعریف دقیق‌تری داشته از اتفاقات اخیر بدست دهد. او گفت: «وقتی شما سعی در مکان‌نمایی یک پدیده در جامعه دارید، امکان‌هایی را جامعه‌شناسی در اختیار شما قرارمی‌دهد. یکی از آن امکان‌ها مفاهیم اولیه مانند «طبقه» است. ماکس وبر و بقیه این را یک گام غنی‌تر کردند و به مفهوم «قشر» رسیدند که سه مولفه اصلی دارد. برای رسیدن به دقت بیشتر، و مثلاً با دخالت دادن مفهوم «سبک زندگی» مفهوم دیگری به نام «سکتور» ایجاد شد که متنوع‌تر از قشر است. به جای استعمال واژه مبهم مردم که در طول تاریخ از افلاطون تا امروز موجب سوتفاهم شده است می‌توان از واژه «سکتور» استفاده کرد.»

در ادامه جبار رحمانی با وجود اعلام موافقت با استفاده از مفهوم «سکتور» برای تحلیل وقایع اخیر، این اعتراضات را مردمی و نسلی دانست و با شورش‌های نان در دویست سال اخیر ایران از اواخر قاجار تا امروز مقایسه کرد. رحمانی گفت: «اعتراضات نسلی است و این نسل تعارض حس می‌کند. تمام داده‌های پژوهشی مستقل و حاکمیتی بر این تاکید دارد که تغییرات نسلی توسط حاکمیت شنیده و پذیرفته نمی‌شود. تعارض سیاسی_اقتصادی نسل‌های جدید با نسل حاکم وجود دارد که باید فهمیده شود نه فقط تعارض‌های فرهنگی.»

جبار رحمانی در ادامه با بیان اینکه در خصوص تحلیل اتفاقات اخیر در قالب جنبش، اعتراض یا آشوب، تصمیم گیری را به عهده مخاطبین می‌گذارد گفت:« هر کدام از این سه را قبول داشته باشید حلقه اصلی این اتفاقات همیشه تبعیض است. حالا جایی تبعیض قومی یا جنسیتی یا اقتصادی. جامعه علیه تبعیض به وسیله نافرمانی مدنی قیام می‌کند. همان سکتورهایی که دکتر حاجی حیدری اشاره کردند در زندگی‌های‌شان به تنگنا می‌رسند که اعتراض می‌کنند.»

او همچنین درمورد شورش های نان اضافه کرد: «در اواخر قاجر از ۱۲۵۰ تا ۱۲۸۰ حدود صد شورش نان در ایران گزارش شده‌است. مطالعات نشان داده شورش‌های نان که یکی از عامل‌های آن قحطی و بی‌نانی بوده است و در میان فقیرترین افراد جامعه رخ می‌دهد اما لزوماً همسو با قحطی‌ها نبودند بلکه زمانی رخ می‌دادند که فقرا به این درک می‌رسند که قحطی ما طبیعی نیست. یعنی حاکمیت و نانواها و بزرگان شهر در یک زد و بندی تورم ایجاد می‌کنند. مردم با این درک اعتراض می‌کردند. شورش‌های نان زمانی اتفاق می‌افتاد که جامعه به این درک می‌رسد که دستگاه حاکمه و متولی امنیت زندگی من، حاضر نیست قواعد زندگی جمعی را رعایت کند و من مدام امتیاز از دست می‌دهم. مدام خاکریزهای زندگی‌ام را از دست می‌دهم.»

رحمانی با توجه به این ملاحظه تاریخی تاکید کرد که اتفاقات اخیر را نباید به شکم تقلیل داد: «این وقایع اخیر حاصل یک سازوکار فرهنگی است که از حس بی‌عدالتی و تبعیض و استثمار شدن جامعه شکل گرفته‌است. البته امکان دارد جامعه جایی استثمار شود و واکنش هم نشان ندهد. من تصورم این است اسمش را هرچه بگذارید اعتراض، شورش یا جنبش، هرچه که هست مجموعه‌ای از خواست‌های مردم است که با از دست دادن چشم‌انداز و رسیدن به تنگنا و احساس حس بی‌عدالتی بروز پیدا کرده است. همان جنبش‌های نان که توسط گرسنه‌ترین انجام می‌شد هم برای براندازی و فروپاشی نبود بلکه برای برگرداندن روال جامعه به یک نظم معقول بود.»

حاجی حیدری با بیان اینکه اعتراضات را مردمی و نسلی نمی‌داند اضافه کرد: «ما چندین سال است منتظر خروج و اعتراض گسترده مردم به دلایل اقتصادی هستیم و همین که مردم با این اتفاقات همراهی نکردند برای ما جای سوال دارد. اگر این اعتراضات برای یک نسل بود یا مردمی بود، شب‌ها نباید خواب می‌داشتیم. حتی اگر یک یا چند سکتور خاص مثل زنان یا حاشیه‌نشینان یا.... در این اعتراضات دخالت داشتند هم نباید شب خواب می‌داشتیم. از سال نود و شش با امضای امتیاز تجاری ایران به ترکیه توسط وزیر دولت روحانی ما متوجه شدیم این تیم آمده کشور را با بن بست مواجه کند. از آن موقع ما اتفاقاتی را دیدیم که هر لحظه توقع اعتراض گسترده مردمی داشتیم. آقای ربیعی مدیر باسابقه‌ی این کشور برای توزیع سبد کالا آن اتفاقات را رقم زد که عکس‌هایش حیثیت کشور را در دنیا برد. ظریف برجام را طوری تنظیم کرد که اراک را گل بگیرند. داخل قرارداد نوشته شد اراک را گل بگیرید. لزومی نداشت اینطور نوشته شود اما نوشتند. آمده بودند کشور را با بن‌بست مواجه کنند. ما از اوایل دهه نود تا واقعه زمستان معدن یورت که حسن روحانی در گرماگرم انتخابات به آنجا سر زد و کارگر معدن گفت من هشت ماه است حقوق نگرفتم با دیدن این صحنه‌ها ما متعجب بودیم چرا مردم داخل خیابان نمی‌ریزند.»