محدودیت های زندگی زنان در تهران؛ ‌پیام پنهانی شهر به زنان!

به گزارش مستقل آنلاین؛ روزنامه شرق نوشت: یک زن برای یک راه‌رفتن ساده در شهر باید هزارجور حساب‌و‌کتاب با خود بکند.

یک زن برای یک راه‌رفتن ساده در شهر باید هزارجور حساب‌و‌کتاب با خود بکند. زنان مسئولیت‌های متنوعی دارند از نگهداری کودکان، سالمندان، خرید روزمره و... که باعث استفاده متنوع آن‌ها از شهر هم می‌شود، اما نه سیستم حمل‌ونقل عمومی، نه پیاده‌رو‌ها و معابر و نه امکانات دیگر عمومی شهری برای استفاده از آن‌ها طراحی نشده است؛ از ارتفاع پله‌های وسایل حمل ونقل عمومی تا پل‌هایی که روی جوی‌های آب قرار دارد و پیاده‌رو‌هایی که مناسب مادرانی که کالسکه دارند، نیست. این شهر اساسا برای مردان جوان سالم طراحی شده است.

در این سال‌ها، آرام‌آرام فهرست ممنوعه‌ها کوتاه‌تر شده است. کارشناسان حوزه شهری می‌گویند ممنوعه قانونی نداریم، بیشتر شهر آماده حضور زنان نیست. اما زمانی نه دوچرخه‌سوار خانم در شهر می‌دیدیم و نه خبری از زنان در بیلبورد‌های شهری بود. بسیاری از زنان از حضور در فضا‌های شهری پرهیز داشتند. به گزارش شرق زمین‌های ورزشی تنها در انحصار آقایان بود و خانم‌ها در ساعاتی از روز از شهر غیب می‌شدند. خیابان‌های تاریک، پل‌های محصور‌شده در تابلو‌های تبلیغاتی و شمشاد‌هایی که پیاده‌رو‌ها را برای زنان ناامن کرده بود، بخشی از دلایل این غیبت طولانی بود. تعداد زنانی که لذت خلوتی شب‌های تهران را برده‌اند، بسیار کمتر از زنانی است که فقط روز‌های پرشتاب و پرازدحام تهران را تجربه کرده‌اند. در ادامه گزارش این روزنامه می‌خوانیم:

نفیسه آزاد، جامعه‌شناس شهری، می‌گوید: «قانونی نداریم که به شکل مستقیم مانع از حضور زنان در شهر باشد. ممنوعه‌ها در شهر روی کاغذ نیست». از نظر او این شهر [تهران]پذیرای حضور زنان نیست؛ چه از لحاظ سرانه‌ها و کالبد و چه در زمینه احساس امنیت برای حضور و فعالیت در شهر.

‌چرا پای زنان محکم‌تر به زمین چسبیده است؟

آزاد ادامه می‌دهد: زنان شاغل نمی‌توانند از بخشی از خدمات عمومی استفاده کنند؛ مانند خدمات ورزشی که معمولا در ساعات کاری ویژه زنان است و مدیریت شهری برنامه‌ریزی‌ای برای استفاده از این امکانات عمومی برای زنان شاغل ندارد. البته اطلاع من مربوط به تهران است؛ هرچند به نظر نمی‌آید در شهر‌های دیگر وضعیت بهتری داشته باشیم. او تأکید می‌کند: زنان ممنوعیت قانونی برای حضور در شهر ندارند، اما سیاست‌گذار شهری باید بتواند ممنوعیت‌های عرفی را طوری در نظر بگیرد و عقب براند که منجر به نادیده‌گرفتن زنان و حذف خدمات برای آن‌ها در شهر نشود؛ از حضور در پارک و ورزش‌کردن در فضای عمومی و حتی راه‌رفتن در پیاده‌رو و موضوعات زیاد دیگری که زنان در فضا‌های شهری آن را تجربه می‌کنند.

‌شهری که برای زنان طراحی نشده است

محمد‌کریم آسایش، پژوهشگر و کنشگر شهری نیز در این رابطه می‌گوید‌: ممنوعه‌های زنان در شهر را می‌توان در چند سطح دید. نخست انکار زنان است. این انکار جنبه‌های مختلفی دارد؛ از حرکت، از احساس راحتی بدن (مثلا لم‌دادن یا خوابیدن یا کش‌آمدن بدن)، یا ممنوعیت آواز زنان در فضای عمومی هم جزئی از انکار بدن است. حال این جدا از بحث پوشش است. دوم قلمروگذاری و تفکیک جنسیتی و جداشدگی است؛ رویکردی که برای زنان جا تعیین می‌کند و اگرچه اجباری ظاهری در کار نیست، اما به‌صورت ضمنی فقط برای زنان در قلمروی‌شان امنیت قائل است. سوم، مسئله درهم‌تنیدگی نابرخورداری زنان از فضای شهری با میزان نابرخورداری از اشتغال رسمی، درآمد پایدار، مالکیت خودرو، مالکیت مسکن و با نابرابری در ساختار خانواده و نابرابری در ساختار اداری و سیاسی است. می‌دانیم که ایران سه رتبه آخر شکاف جنسیتی در جهان است. در‌واقع مسئله فقط تردد زنان در شهر نیست بلکه حق مداخله و مصرف فضا هم هست.

‌نام زنان در معابر شهری

اما مدیران شهری در هر دوره نگاه متفاوتی برای رفع تبعیض‌ها دارند، در دوره‌ای بوستان‌های زنانه ایجاد می‌شود، در دوره‌ای تلاش می‌شود فضا‌های عمومی امن و مناسب‌سازی شود و در دوره‌ای نیز برای امنیت زنان بوستان‌های محلی را حصارکشی می‌کنند و ورود آقایان را ممنوع می‌کنند. زهرا نژاد‌بهرام، عضو هیئت‌رئیسه شورای پنجم شهر تهران، معتقد است که در دوره مدیریت پنجم شهری تلاش‌های زیادی برای رفع موانع حضور زنان در شهر تهران شد. او به طرح امنیت زنان در فضا‌های شهری اشاره می‌کند که دو هدف افزایش امنیت زنان در عرصه‌های شهری و حذف فضا‌های بی‌دفاع شهری را دنبال می‌کرد و در راستای آن دو هزار فضای بی‌دفاع شهری شناسایی و منطقه ۱۰ به‌عنوان منطقه پایلوت اجرای آن پیش‌بینی شد. 

این عضو سابق شورای شهر تهران در ادامه می‌گوید:‌ در برنامه پنج‌ساله سوم هم به موضوع امنیت زنان در شهر پرداخته شد و هم امنیت کارکنان زن شهرداری. در کنار این فعالیت‌ها اقدامات فرهنگی دیگری نیز مانند نام‌گذاری معابر پایتخت به نام زنان فرهیخته در همه عرصه‌های فرهنگی، هنری، ورزشی، علمی و... همچنین حضور زنان در بیلبورد‌های شهری از دیگر اقدامات دوره گذشته بود. او یادآوری می‌کند بیلبورد خیابان ولیعصر در جام جهانی دوره گذشته که تصویری از زنان در آن نبود و با اعتراض شورای شهر این بیلبورد اصلاح شد.

‌تهران؛ شهری پدرسالار

بیشتر فعالان حوزه زنان بر آماده‌نبودن فضا‌های شهری برای حضور زنان تأکید دارند. ندا حاجی‌وثوق، فعال زنان، مدتی پیش در این زمینه به ایسنا گفته بود: صحبت‌کردن درباره فضا‌های شهری امری اجتماعی محسوب و با توجه به مقتضیات زمان و شرایط اجتماعی تولید و بازتولید می‌شود، شهر‌هایی که امروزه به‌ویژه در کشور‌های در‌حال‌توسعه با آن‌ها مواجه هستیم، ماهیت پدرسالارانه دارند که در موارد بسیاری نیاز‌ها و ارزش‌های زنان در آن‌ها نادیده گرفته شده است؛ چراکه معماری فضا‌های شهری به دست مردان انجام شده و زنان در آن نقش چندانی نداشتند.

او معتقد است که این ماهیت پدرسالارانه و نادیده‌گرفتن ارزش‌ها و نیاز‌های زنان در شهر منجر به کاهش رضایتمندی و مشارکت زنان در شهر و عدم بهره‌مندی یکسان زنان از فضا‌های شهری در قیاس با مردان شده است. بر‌اساس قانون، فضا‌های شهری به روی همگان باز است؛ اما طبق قانونی نانوشته، زنان در شهر‌ها با پیغام‌های پنهانی مبنی بر عدم اجازه ورود آن‌ها به برخی فضا‌ها روبه‌رو می‌شوند.

‌پیام پنهانی شهر به زنان

در پژوهشی با موضوع افزایش حضور‌پذیری زنان در شهر به قلم مریم طائف‌نیا و ریحانه‌السادات سجاد درباره چالش‌های حضور زنان در شهر آمده است: زنان از‌جمله گروه‌هایی هستند که توجه به ویژگی‌ها و نیازهای‌شان در طراحی عرصه‌های عمومی شهری، برای ایجاد انگیزش حضور و برقراری تعاملات متعارف اجتماعی، بیش از سایر گروه‌ها نادیده گرفته شده‌اند. حضور زنان در فضا‌های شهری با عوامل متعددی محدود می‌شود. این موانع مشتمل بر مسائل کالبدی فضا، شرایط فرهنگی، اجتماعی و... است. برای تأمین عدالت و برابری، جامعه باید با درک تفاوت در نیازها، موقعیت و اهداف فرد، موانع محدودکننده را رفع کند و به آن‌ها امکان حضور و مشارکت اجتماعی برابر را بدهد.

در این مطالعات برای تأمین نیاز امنیت زنان بر حیات شبانه شهری، احیای محلات در هسته‌های تاریخی، اولویت عبور‌و‌مرور پیاده در طراحی شهری، افزایش مشارکت زنان در برنامه‌ریزی و طراحی و معرفی موضوعات مرتبط با جنسیت، ارتقای سواد فرهنگ شهروندی، برنامه‌هایی مانند طرح‌های حمل‌ونقل امن زنان، فضا‌های باز امن زنان، کاربری‌ها و فعالیت‌های ناشی از آنها، خوانایی فضا‌های شهری، مراقبت‌های طبیعی و مصنوعی، تقویت تصویر ذهنی جمعی در فضا و توجه به شهرت (خوش‌نامی) فضا‌ها تأ‌کید شده است.